Την Τρίτη 14 Ιούνη του 2023 η διεθνής κοινή γνώμη συγκλονίζεται από την είδηση ενός ακόμα ναυαγίου στη Μεσόγειο.
Πρόκειται για το αλιευτικό σκάφος “Adriana”, το οποίο ενώ μπορούσε να μεταφέρει το πολύ 10-15 άτομα, αυτή τη φορά στοίβαξε περίπου 700 άτομα. Το πλοίο είχε αναχωρήσει –χωρίς πιστοποιήσεις ή χαρτιά– από το Τόμπρουκ της Λιβύης στις 10 Ιούνη, με προορισμό τις ιταλικές ακτές. Στις 02:04 τα ξημερώματα της Τετάρτης 14 Ιουνίου, το Adriana, υπό την επίβλεψη του ελληνικού λιμενικού σώματος, ανατράπηκε και βυθίστηκε 47 ναυτικά μίλια νοτιοδυτικά της Πύλου.
Έως τις 20 Ιούνη, 104 άτομα διασώθηκαν και 82 σωροί περισυλλέχτηκαν, ενώ όλες και όλοι οι υπόλοιποι παραμένουν αγνοούμενοι και προφανώς πλέον θεωρούνται νεκροί. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των διασωθέντων, στα αμπάρια των πλοίων υπήρχαν εγκλωβισμένες γυναίκες και παιδιά, καμία και κανένα από τα οποία δεν διασώθηκε.
Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα ναυάγια στη σύγχρονη ιστορία της Μεσογείου και μάλλον το πιο καταστροφικό με την άμεση εμπλοκή των ελληνικών λιμενικών αρχών.
*
Το ελληνικό λιμενικό σώμα είχε ενημερωθεί επίσημα αρκετές ώρες νωρίτερα, την Τρίτη 13/06, από (τουλάχιστον) τρεις φορείς ή οργανώσεις, ότι το συγκεκριμένο αλιευτικό σκάφος βρισκόταν σε κατάσταση κινδύνου (distress): στις 11:00 από το Ιταλικό Κέντρο Συντονισμού Ναυτικής Διάσωσης (MRCC της Ρώμης), στις 12:47 από τη Frondex και τέλος, στις 16:53, η Ελληνική Ακτοφυλακή ειδοποιήθηκε από την Alarm Phone1, την οποία κάλεσαν οι ίδιοι οι άνθρωποι από το σκάφος για βοήθεια.
Με πολλές ώρες καθυστέρηση, το πλοίο του λιμενικού ΛΣ-920, ξεκινώντας από τα Χανιά, φτάνει στο σημείο όπου τελικά βυθίστηκε το αλιευτικό στις 22:40. Σημειώνουμε ότι το πλοίο που στάλθηκε δεν ήταν εξοπλισμένο για να μπορεί να επιβιβάσει -πόσο μάλλον να διασώσει- τόσα άτομα. Χωρίς να έχει δοθεί επίσημη εξήγηση μέχρι και σήμερα, το ναυαγοσωστικό πλοίο “Αιγαίον Πέλαγος” που παρέμεινε αγκυροβολημένο στο λιμάνι του Γυθείου στην Πελοπόννησο, σε πολύ πιο κοντινή απόσταση από τα Χανιά και ήταν η ενδεδειγμένη λύση να επιχειρήσει, δεν επιλέχθηκε από τις ελληνικές αρχές. Στο μεταξύ, δύο εμπορικά πλοία έλαβαν την εντολή να παραμείνουν σε ετοιμότητα για μερικές ώρες δίπλα από το Adriana, παρέχοντας την ελάχιστη ανθρωπιστική βοήθεια, δηλαδή νερό και τρόφιμα.
Οι λιμενόμπατσοι, στην αρχική τους ανακοίνωση, υποστήριξαν ότι όταν το ΛΣ-920 έφτασε στο σημείο, κράτησε αποστάσεις και δεν «άγγιξε» ποτέ το αλιευτικό. Αντίθετα, οι επιζώντες ανέφεραν ότι το ΛΣ προσπάθησε να τους ρυμουλκήσει σε περιοχή ιταλικών χωρικών υδάτων. Αυτή η προσπάθεια ρυμούλκησης ήταν η αιτία που το σκάφος ανατράπηκε και οδήγησε στην τραγωδία της Πύλου.
Η επιλογή του ΛΣ-920 από τα Χανιά, έναντι του «Αιγαίον Πέλαγος» από το Γύθειο, είναι απόδειξη είτε για την εγκληματική άγνοια των ανθρώπων που βρίσκονται σε καίριες θέσεις και παίρνουν αποφάσεις, είτε για την ξεκάθαρη πολιτική θέση απέναντι στις μεταναστευτικές ροές. Ή και τα δύο.
Η προηγούμενη εμπειρία έχει δείξει πως το ελληνικό λιμενικό δεν θέλει να διασώζει. Επειδή, λοιπόν, δεν θέλει, δημιουργεί και τις συνθήκες για να μην μπορεί: οι ελληνικές αρχές επιδίωξαν να «ροκανίσουν» τον χρόνο, καθυστερώντας την ανταπόκριση στις κλίσεις για βοήθεια. Ο στόχος ήταν είτε να περάσει το σκάφος από τα ελληνικά στα ιταλικά ύδατα, είτε να βουλιάξει. Σε κάθε περίπτωση, να φύγει από την ευθύνη τους. Επιπλέον, η ρυμούλκηση σκάφους δεν ανήκει στις τεχνικές διάσωσης, για αυτό και το λιμενικό φρόντισε να μην το αναφέρει στην αρχική του ανακοίνωση.
Ομοίως, και η Frodex2, η οποία παρεμπιπτόντως διαθέτει μόνο drone και όχι διασωστικά σκάφη, προσπάθησε να αποποιηθεί τις ευθύνες της. Έτσι, λίγες μέρες μετά το ναυάγιο, και με την κοινή γνώμη να ψάχνει τους υπεύθυνους της τραγωδίας, η Frodex δήλωσε πώς ενημέρωσε εγκαίρως τις ελληνικές αρχές αλλά οι τελευταίες δεν κινητοποιήθηκαν. Προειδοποίησε, μάλιστα, ότι θα πάρει τα drone της και θα φύγει αν συνεχίσει η Ελλάδα να παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα στα σύνορα. Μάλλον εννοούσε πώς θα πάρει τα drone της και θα φύγει, αν η Ελλάδα συνεχίσει προκλητικά να παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Το ελληνικό κράτος έχει κατηγορηθεί πολλάκις για την τακτική των επαναπροωθήσεων στα ανατολικά θαλάσσια σύνορα με την Τουρκία. Ο όρος επαναπροώθηση (pushback) αναφέρεται σε ένα σύνολο κρατικών μέτρων κατά τα οποία οι πρόσφυγες και οι μετανάστριες απωθούνται προς τα σύνορα της χώρας από την οποία προήλθαν (γενικά αμέσως μετά τη διέλευσή τους και με βίαιο τρόπο) χωρίς να ληφθούν υπόψη οι ατομικές τους συνθήκες, δηλαδή οι λόγοι που τους ανάγκασαν να φύγουν, και χωρίς καμία δυνατότητα να υποβάλουν αίτηση για άσυλο. Σύμφωνα με δημοσίευμα της Guardian το 2021, οι χώρες της ΕΕ έχουν προχωρήσει σε σχεδόν 40.000 επαναπροωθήσεις από την αρχή της πανδημίας του κορονοϊού, επαναπροωθήσεις οι οποίες συνδέονται με 2.000 θανάτους. Τη στιγμή που η Διεθνής Αμνηστία έχει τεκμηριωμένες αποδείξεις ότι η Ελλάδα επαναπροωθεί μετανάστες τουλάχιστον από το 2013 και είναι γεγονός πώς μετά την άνοδο της κυβέρνησης Μητσοτάκη στην εξουσία τον Ιούλιο του 2019, οι επαναπροωθήσεις μεταναστών έγιναν πιο συχνές, ο ίδιος ο πρωθυπουργός λέει δημόσια ψέμματα ότι δεν συμβαίνουν τέτοια πράγματα στην Ελλάδα3. Μεταξύ άλλων, οι New York Times έχουν δημοσιεύσει βίντεο στο οποίο φαίνεται σκάφος του ελληνικού λιμενικού τη στιγμή που επαναπροωθεί βάρκα μεταναστών4.
Στην περίπτωση της Πύλου, οι μαρτυρίες των διασωθέντων περί ρυμούλκησης του αλιευτικού βάζουν στον δημόσιο διάλογο την τακτική των pushforword. Με αυτόν τον όρο, εννοούμε τις τακτικές από την πλευρά των αρχών μίας χώρας να προωθήσει τα μεταναστευτικά σκάφη από τα ύδατα δικής της ευθύνης προς τα ύδατα της γειτονικής –επόμενης– χώρας. Έτσι, κράτη, όπως η Μάλτα, έχουν κατηγορηθεί ότι έχουν προμηθεύσει σε μεταναστευτικά σκάφη ακόμα και καύσιμα, προκειμένου να συνεχίσουν την πορεία τους και να φύγουν από τα δικά της ύδατα.
*
Κυβέρνηση και ΜΜΕ ανέλαβαν να ενορχηστρώσουν τη συγκάλυψη (και αυτού) του κρατικού εγκλήματος, μέσα από έναν βομβαρδιστικό λόγο προπαγάνδας και παραπληροφόρησης.
Οι πρώτες ειδήσεις προσπάθησαν να δημιουργήσουν την εντύπωση πως το λιμενικό σώμα, όχι μόνο δεν φέρει καμία ευθύνη, αλλά «έκαναν ό,τι μπορούσαν για να διασώσουν το αλιευτικό σκάφος». Τα δελτία ειδήσεων και τα πρωτοσέλιδα εφημερίδων κατακλύστηκαν με δήθεν «αποκλειστικές πληροφορίες», όπως για παράδειγμα ότι το πλοίο ήταν συνεχώς σε κίνηση και όχι ακινητοποιημένο, ότι ρώτησαν τους μετανάστες αν θέλουν βοήθεια και απάντησαν πως όχι, ότι το πλοίο, εξαιτίας τις υπερφόρτωσής του, «είχε χαμηλό κέντρο βάρους», με αποτέλεσμα όταν οι μετανάστες κουνήθηκαν, μετατόπισαν το κέντρο βάρους και έτσι το πλοίο βυθίστηκε. Με λίγα λόγια, φταίνε οι επιβάτες του πλοίου!
Να επιστρατεύσουμε σε αυτό το σημείο την όποια λογική θεωρούμε κοινή και να φιλτράρουμε στοιχειωδώς τι ακούσαμε και διαβάσαμε εκείνες τις πρώτες ώρες: ότι άνθρωποι, που βρίσκονται επί μέρες στη θάλασσα, με χαλασμένη τη μηχανή του σκάφους για ώρες, είπαν πως δεν θέλουν βοήθεια! Ακόμα και αν ειπώθηκε από άτομα που επέβαιναν στο πλοίο, ποιο από αυτά θεωρήθηκε ότι δίνει επίσημα αυτή την απάντηση αφού πάνω στο αλιευτικό δεν υπήρχε καπετάνιος; Το χαμηλό κέντρο βάρους δε -αν ίσχυε- όχι μόνο δεν μπορεί να βύθισε το σκάφος, αλλά μάλλον το σταθεροποιούσε. Όλα τα παραπάνω διαψεύστηκαν τις επόμενες μέρες, κατά κύριο λόγο από ανεξάρτητες δημοσιογραφικές έρευνες.
Από όσα συζητήθηκαν στα πάνελ τις πρώτες ώρες μετά το ναυάγιο, οφείλουμε να παραδεχτούμε πως θα μπορούσε όντως –τουλάχιστον– κάποιοι από τους μετανάστες να αρνήθηκαν τη βοήθεια του λιμενικού, ακόμα και σε τέτοιες, εξαιρετικά επικίνδυνες, συνθήκες. Η τακτική των pushbacks των ελληνικών αρχών που περιγράψαμε παραπάνω, οι ατελείωτες γραφειοκρατικές διαδικασίες για την αίτηση ασύλου και οι άθλιες συνθήκες στα camp, όχι μόνο δεν αποτελούν μυστικό, αλλά σχεδόν διαφημίζονται από τις ελληνικές αρχές προκειμένου να αποτρέψουν (και με αυτόν τον τρόπο) τους μετανάστες να έρθουν στη χώρα. Είναι επόμενο, άνθρωποι που έχουν αποφασίσει να ρισκάρουν τη ζωή τους για να μεταναστεύσουν σε μία χώρα με μία (καλύτερη) ποιότητα ζωής –ή έστω σε μη εμπόλεμη χώρα– να κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να μην επιστρέψουν βίαια σε αυτή με pushback ή να μην εγκλωβιστούν σε κάποιο camp στον ελλαδικό χώρο.
*
Η πρώτη είδηση δημιουργεί τη βάση πάνω στην οποία «χτίζουν» οι επόμενες ειδήσεις. Η εικόνα που φρόντισαν να δημιουργήσουν τα ΜΜΕ –αυτή του καλού λιμενικού σώματος που διασώζει με υπεράνθρωπες προσπάθειες, αλλά καμιά φορά «τι να κάνουμε; συμβαίνουν και ατυχίες»– ήρθε σε πλήρη αντίφαση με τις μαρτυρίες των επιζώντων του ναυαγίου. Οι μαρτυρίες αυτές αντιμετωπίστηκαν εξαρχής με τεράστια δυσπιστία, τόσο εξαιτίας της απουσίας αντικειμενικών στοιχείων (όπως το υλικό από την κάμερα του ΛΣ-920 που –πολύ βολικά για τη θέση που υποστηρίζει το λιμενικό– δεν λειτουργούσε) όσο και εξαιτίας του ρατσισμού που μαστίζει την ελληνική κοινή γνώμη.
Θα πρέπει όμως επιτέλους να θεωρηθεί δεδομένο, πως όταν βρίσκουν θάνατο άνθρωποι μπροστά σε λιμενόμπατσους –ή σκέτο μπάτσους, θέλουμε να είμαστε συμπεριληπτικές– οι πρώτοι που πρέπει να ανακρίνονται είναι οι ίδιοι οι μπάτσοι. Τα ανακοινωθέντα που βγάζει η αστυνομία δεν αποτελούν ούτε αντικειμενική ούτε αμερόληπτη καταγραφή των γεγονότων. Είναι η υπερασπιστική τους γραμμή απέναντι στην κατηγορία –στην προκειμένη– της εγκατάλειψης πλοίου σε κίνδυνο.
Όσο οι ώρες περνούσαν μετά το ναυάγιο, και ενώ είχε γίνει σαφές ότι από εδώ και πέρα μόνο σωρούς θα μαζεύουμε, τα κανάλια επέμεναν στον τίτλο «στους 80 οι σωροί των νεκρών», αποκρύπτοντας εσκεμμένα πως τουλάχιστον 500 άτομα έχουν βρει φρικτό θάνατο. Αυτοί οι σωροί θα ξεβράζονται, αργά ή γρήγορα, στα τουριστικά θέρετρα των πολυδιαφημισμένων ελληνικών ακτών, όπως έχει γίνει και με άλλα ναυάγια, «ορατά» ή «αόρατα».
*
Το έγκλημα ανοιχτά της Πύλου έγινε ανάμεσα στον πρώτο (21/05) και τον δεύτερο (27/06) γύρο των εθνικών εκλογών, κατά τη διάρκεια, δηλαδή, της επιχειρησιακής κυβέρνησης του Ιωάννη Σαρμά. Ο τελευταίος κήρυξε τριήμερο εθνικό πένθος (για το ναυάγιο, όχι για τις εκλογές) και αυτό ήταν όλο. Στο πλαίσιο του προεκλογικού πυρετού, η επικοινωνιακή ομάδα του Κυριάκου Μητσοτάκη δεν θα μπορούσε φυσικά να «επιτρέψει» στον ίδιο να μεταβεί στην Πύλο. Ο υπερασπιστής της μεταναστευτικής πολιτικής του φράχτη στον Έβρο σε ένα κρεσέντο ειρωνείας, έκανε έκκληση για «ανθρωπιά και αλληλεγγύη», την ίδια στιγμή που οι υποστηρικτές της (άκρο)δεξιάς ευχόντουσαν καλό ψόφο στους μετανάστες.
Από τους υπόλοιπους πολιτικούς, στην Καλαμάτα (όπου μεταφέρθηκαν οι διασωθέντες) είδαμε τον Κρίτωνα Αρσένη του Μέρα25, τον Αλέξη Τσίπρα του Σύριζα Π. Σ. και την πρόεδρο της δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου. Η τελευταία, κατηγορήθηκε ευθέως από αλληλέγγυο κόσμο που βρισκόταν στο σημείο για την υποκριτική της στάση: η φυσική της παρουσία στο σημείο που βρίσκονται οι επιζώντες και η –σταθερή– πολιτική της θέση να υποστηρίζει –μεταξύ και άλλων αντιμεταναστευτικών πολιτικών– τον φράχτη στον Έβρο, είναι θέσεις που απέχουν παρασάγγας. Ανάλογες –διαμετρικά αντίθετες– θέσεις διατηρεί και ο Σύριζα, σε μια προσπάθεια να κερδίσει τη πατριωτική πτέρυγα των ψηφοφόρων5.
*
Σε αυτό το πολιτικό/εκλογικό κάδρο, οι διασωθέντες από το ναυάγιο μεταφέρθηκαν τελικά από την Καλαμάτα στη Μαλακάσα. Και στις δύο περιοχές στοιβάχτηκαν σε αποθήκες σε άθλιες συνθήκες. Οι εθελοντές, που βρέθηκαν τις πρώτες ώρες κοντά τους, περιέγραφαν την κατάσταση σοκ που βρίσκονταν οι επιζώντες, ανάμεσά τους έφηβοι, οι οποίοι συνειδητοποιούσαν σιγά σιγά πως -μόλις και κατά τύχη- έχουν επιβιώσει από πνιγμό στη θάλασσα. Υπήρχαν κρούσματα ψωρίασης, υποθερμίας, δύσπνοιας και συμπτώματα από την κατάποση μεγάλης ποσότητας θαλασσινού νερού. Όλα τα παραπάνω χωρίς διερμηνείς, και χωρίς οι άνθρωποι να μπορούν να επικοινωνήσουν με τους συγγενείς τους, αφού –σε μια κίνηση, αν μη τι άλλο, μέγιστης απανθρωπιάς– τα κινητά τους είχαν κατασχεθεί.
Τα κινητά τηλέφωνα των μεταναστών κατασχέθηκαν από το λιμενικό -από τις πρώτες κιόλας ώρες- και παραδόθηκαν στις δικαστικές αρχές 20 μέρες μετά το ναυάγιο, γιατί «ξεχάστηκαν». Από την άλλη, τα κινητά των 13 στελεχών του επέβαιναν στο ΛΣ-920 το βράδυ του ναυαγίου, παραδόθηκαν στις αρχές 3 μήνες (!) αργότερα. Μιας που οι κάμερες του ΛΣ-920 δεν λειτουργούσαν, τα κινητά τηλέφωνα είναι η μοναδική πηγή οπτικοακουστικού υλικού για τις συνθήκες του ναυαγίου. Δεν έχουμε κανένα λόγο να πιστεύουμε ότι η καθυστέρηση της παράδοσης των κινητών οφείλεται σε κάτι άλλο πέρα από την προσπάθεια καταστροφής αποδεικτικών/ενοχοποιητικών στοιχείων· άλλωστε, το ίδιο συνέβη και στην υπόθεση Λιγνάδη6.
Οι αρχές δεν επέτρεψαν στους μετανάστες να έχουν οποιαδήποτε επαφή ούτε με τους δημοσιογράφους που είχαν φτάσει στο σημείο για να καλύψουν την είδηση του ναυαγίου. Οι πρώτοι (και για αρκετές ώρες, οι μοναδικοί) στους οποίους επιτράπηκε η επικοινωνία με τους διασωθέντες, ήταν ο Α. Τσίπρας και ο Κ. Αρσένης. Στις δηλώσεις τους έδωσαν τελικά την πρώτη και πραγματική εικόνα του ναυαγίου: «μας είπαν ότι την ώρα που τους τραβούσε το ελληνικό λιμενικό (τους είχε δέσει με ένα σχοινί) μετά από λίγο αναποδογύρισε το πλοίο χωρίς να καταλαβαίνουν και οι ίδιοι πώς. Δεν φαίνεται να έχει γίνει μετακίνηση γιατί και οι ίδιοι δεν χωρούσαν να μετακινηθούν», «ένα υπέρφορτο πλοίο με 700 και πλέον ανθρώπους».
Από εκείνη τη στιγμή, για άλλους περισσότερο και για άλλους λιγότερο, έγινε ξεκάθαρο πως η παρέμβαση του ελληνικού λιμενικού υπήρξε εγκληματική. Και το ξέπλυμα για τις ευθύνες του λιμενικού σώματος, συνεχίστηκε.
Την επόμενη του ναυαγίου, τα συστημικά μέσα διαδίδουν ότι ανάμεσα στους επιζώντες βρίσκονται εννέα διακινητές, δημοσιοποιώντας ακόμα και τα πρόσωπά τους. Οι Αιγύπτιοι επιβάτες ηλικίας μεταξύ 20 και 40 ετών που συνελήφθησαν, αντιμετωπίζουν κατηγορίες για παράνομη είσοδο στη χώρα, παράνομη διακίνηση αλλοδαπών και για σειρά αδικημάτων του ποινικού κώδικα που αφορούν σύσταση και συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση, πρόκληση ναυαγίου, ανθρωποκτονία από αμέλεια και έκθεση ζωής σε κίνδυνο. Μετά από εκτεταμένες συνεντεύξεις, η Lighthouse Reports κατέληξε στο συμπέρασμα ότι κανείς από τους «βασικούς διακινητές που εμπλέκονται στην οργάνωση του ταξιδιού» δεν ήταν στο πλοίο.
Σε καμία περίπτωση δεν αρνούμαστε –ειδικά και γενικά– την ύπαρξη διακινητών, πόσο μάλλον ότι φέρουν μεγάλο μερίδιο ευθύνης. Αλλά δεν μπορούμε να πιστέψουμε ότι οι διακινητές, που έχουν πάρει ένα σωρό χρήματα για να κάνουν αυτή τη δουλειά, έχουν στοιβαχθεί σε αυτή τη βάρκα, ρισκάροντας τη ζωή τους.
Αυτού του είδους οι κατηγορίες, ότι δηλαδή «φταίνε οι ίδιοι οι μετανάστες» για το ναυάγιο, εκπέμπει στο ίδιο μήκος κύματος με τις κατηγορίες που επιρρίπτονται στις επιζήσασες παραβιαστικών συμπεριφορών και έμφυλων καταπιέσεων. Ξεκινώντας από τη δημιουργία ενός δίπολου ανάμεσα στον «θύτη» και το «θύμα», στοχεύει να μετατοπίσει την ευθύνη και τελικά να αφαιρέσει την πολιτική διάσταση του ζητήματος. Καλλιεργείται, δηλαδή, με δόλιο τρόπο η εντύπωση πώς φταίει το «θύμα» –όχι ο «θύτης»– για ό,τι μπορεί να συμβεί, δικαιολογώντας έτσι τις πολιτικές κρατικού ελέγχου, είτε στα διακρατικά σύνορα είτε πάνω στα σώματά μας. Όσες φορές ακούσαμε ότι οι αμβλώσεις είναι επικίνδυνες και θα πρέπει να απαγορευτούν για να προστατευτούμε, άλλες τόσες ακούμε ότι οι μετανάστες είναι επικίνδυνοι και πώς ο φράχτης του Έβρου θα μας προστατεύσει. Όσο μια φυσική επιλογή, όπως για παράδειγμα η ελεύθερη μετακίνηση ή η άμβλωση, απαγορεύεται από τα κράτη, τόσο πιο επικίνδυνη θα γίνεται.
Όσο πιο ψηλός είναι ο φράχτης στον Έβρο, όσο σκληραίνουν οι (αντι)μεταναστευτικές πολιτικές, τόσο πιο επικίνδυνες θα είναι οι διαδρομές που επιλέγουν οι άνθρωποι για να μεταναστεύσουν. Αυτό αποδεικνύεται κάθε φορά που βλέπουμε ένα σαπιοκάραβο από τη Λιβύη, γεμάτο μετανάστες, αντί να προσεγγίσει το κοντινότερο σε αυτό λιμάνι, να βάζει πλώρη για τετραπλάσιες ή πενταπλάσιες διαδρομές με τεράστιο ρίσκο.
Το επιχείρημα που συχνά έρχεται στον δημόσιο διάλογο, ότι ξαφνικά τα τελευταία χρόνια οι μεταναστευτικές ροές είναι ανεξέλεγκτες (άλλη μία «καλή» περίπτωση κρίσης για το κράτος), δεν αποδεικνύεται από πουθενά. Ο ελλαδικός χώρος αποτελούσε και συνεχίζει να αποτελεί σταυροδρόμι τριών ηπείρων, με χερσαία και θαλάσσια σύνορα. Είναι λογικό επακόλουθο να αποτελεί το έδαφος από όπου περνάνε -και θα περνάνε- μεταναστευτικές ροές και αυτό δεν πρόκειται να σταματήσει.
Από την άλλη, αν κάτι εντείνει τις μεταναστευτικές ροές, αυτό είναι αναμφίβολα οι αναταραχές στις γειτονικές χώρες και αυτό το επιχείρημα –πολύ βολικά– απουσιάζει από τον συστημικό διάλογο. Το Adriana –όπως και πολλά ακόμα τέτοια σαπιοκάραβα– ξεκίνησε από το Τόμπρουκ της Λιβύης, η οποία Λιβύη βρίσκεται σε κατάσταση εμφυλίου πολέμου με τις δυνάμεις υπό τον Χαλίφα Χαφτάρ (που ελέγχουν την Ανατολική Λιβύη) να μην αναγνωρίζουν την κυβέρνηση της Τρίπολης και να έχουν εκλέξει το δικό τους, τοπικό, κοινοβούλιο. Ο στρατηγός και επικεφαλής του Εθνικού Στρατού της Λιβύης, Χαφτάρ, είναι παλιός γνώριμος τόσο των ελλήνων όσο και άλλων ευρωπαίων ηγετών. Έρευνα των Reporters United, Lighthouse Reports, Der Spiegel, SIRAJ και El Pais αποκάλυψε τη σχέση των -πραγματικών- διακινητών πίσω από το ναυάγιο της Πύλου με τον Λίβυο στρατηγό, με τον οποίο μέχρι πρόσφατα η ελληνική κυβέρνηση ανέπτυσσε στενές σχέσεις, ενώ η ΕΕ αναζητά συνεργασία μαζί του για να περιορίσει τη μετανάστευση7.
Ο ρόλος της Ελλάδας στις αναταραχές των γειτονικών -και όχι μόνο- χωρών δεν είναι φυσικά μόνο αυτός που αναφέρθηκε παραπάνω. Στην Ελλάδα βρίσκεται η αμερικάνικη βάση του ΝΑΤΟ, το «μεγαλύτερο στρατιωτικό προγεφύρωμα των ΗΠΑ στη Μεσόγειο», όπως λένε τα ΜΜΕ, στη Σούδα του νομού Χανιών. Της ίδιας περιοχής δηλαδή, από όπου στάλθηκε το ΛΣ-920 προς διάσωση ανοιχτά της Πύλου. Η εμπλοκή της Ελλάδας, λοιπόν, στο έγκλημα της Πύλου δεν είναι μόνο άμεση αλλά και έμμεση, αφού χρησιμοποιείται ως το κύριο ορμητήριο για τις γνωστές στρατιωτικές επεμβάσεις του ΝΑΤΟ στη μέση ανατολή.
Καθόλου τυχαία, γύρω από τις μεταναστευτικές πολιτικές συγκροτούνται οι μεγαλύτερες και πιο επικερδείς επιχειρήσεις παγκοσμίως: το εμπόριο όπλων και η εμπορία ανθρώπων (trafficking). Οι πιο διαδεδομένες μορφές trafficking είναι η σεξουαλική εκμετάλλευση, η καταναγκαστική εργασία, η στρατολόγηση ανηλίκων, το εμπόριο οργάνων, η παιδική πορνογραφία, παράνομες υιοθεσίες κ.λπ. Εξαιτίας των αναταραχών και άλλων δυσκολιών διαβίωσης, άνθρωποι εξαναγκάζονται να αφήσουν τις οικογένειες τους και την ασφάλεια των σπιτιών τους, όχι μοναχά επειδή κινδυνεύουν, αλλά και γιατί έχουν πειστεί ότι θα ζήσουν το «ευρωπαϊκό όνειρο», την εντύπωση δηλαδή ότι στην Ευρώπη θα βρουν μια αξιοπρεπή ποιότητα ζωής. Τα άτομα αυτά τις περισσότερες φορές αναγκάζονται να γίνουν το «βολικό» εργατικό δυναμικό στα δόντια των αφεντικών: ζουν σε άθλιες συνθήκες, οι μισθοί τους είναι πολύ κατώτεροι από τους βασικούς μισθούς της όποιας χώρας διαμένουν, δεν έχουν ασφάλιση, ζουν συνεχώς με τον φόβο της απέλασης (που αποτελεί και εκβιαστικό μοχλό των αφεντικών προς τους μετανάστες για να αποδεχτούν αυτές τις συνθήκες εργασίας/επιβίωσης) και ενώ πηγαίνουν στη δουλειά με το ποδήλατο, κινδυνεύουν να τους δολοφονήσει κάποιος χρυσαυγίτης.8
*
Αλήθεια, τι θα αντικρίσουμε όταν στερέψουν τα νερά της Μεσογείου;
Το ναυάγιο της Πύλου θυμίζει φρικτά εκείνο στη Λεμπεντούζα το 2015, με νεκρούς από 700 έως 1100 ανθρώπους. Πόσους και ποιους δεν θα μάθουμε ποτέ. Θυμίζει φρικτά εκείνο στο Φαρμακονήσι το 2014, όπου 11 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια επαναπροώθησης της βάρκας τους προς την Τουρκία από λιμενικό9. Θυμίζει φρικτά όλα τα ναυάγια στη Μεσόγειο, τη Μέση της Γης άλλων καιρών, αυτά που μαθαίνουμε και αυτά που δεν θα μάθουμε ποτέ.
*
Το ναυάγιο της Πύλου πυροδότησε έναν κύκλο έντονων διαμαρτυριών και κινητοποιήσεων ενάντια στις αντιμεταναστευτικές πολιτικές σε όλο τον ελλαδικό χώρο, αλλά και έξω από αυτόν. Ξεκίνησαν νέες πρωτοβουλίες ομαδοποιήσεων συγκεκριμένα για το ναυάγιο, ενώ παλιότερες συνελεύσεις διεύρυναν τη θεματολογία τους για να το συμπεριλάβουν. Έγιναν παρεμβάσεις στον δημόσιο διάλογο και στον δημόσιο χώρο, παρά την κρατική καταστολή. Το ανταγωνιστικό κίνημα συνεχίζει να παράγει πλούσιο (αντι)λόγο ενάντια στις μεταναστευτικές (θανατο)πολιτικές.
Βρισκόμαστε στη θέση μας, τον δρόμο, αλληλέγγυες στον πολιτικό -και όχι μόνο- αγώνα των μεταναστών.
Δεν συνηθίζεται ο θάνατος
Θα (ξανα)χτίσουμε τον κόσμο όπως τον ονειρευόμαστε
Σε νομικό επίπεδο, από τις 22/06 συστάθηκε η «Πρωτοβουλία δικηγόρων και νομικών για το ναυάγιο της Πύλου» και η οποία στις 14/09 κατέθεσε μήνυση κατά παντός υπευθύνου, εκπροσωπώντας σαράντα άτομα από τους επιζώντες. «Οι επιζώντες καταγγέλλουν ότι οι Ελληνικές Αρχές παρέλειψαν να παρέμβουν άμεσα και να οργανώσουν εγκαίρως κατάλληλη επιχείρηση για τη διάσωση των επιβαινόντων. Και τούτο μολονότι ήταν υπόχρεες σε διάσωση με βάση το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, το Δίκαιο προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, το Δίκαιο της ΕΕ, όσο και το Εθνικό Δίκαιο, αν και ενημερώθηκαν ευθύς εξ αρχής και εν συνεχεία διαπίστωσαν και από κοντά τον επικείμενο κίνδυνο ζωής που αντιμετώπιζαν οι επιβαίνοντες στο πρόδηλα μη αξιόπλοο και υπερφορτωμένο αλιευτικό σκάφος. Με βάση τις καταγγελίες αυτές, οι Ελληνικές Αρχές όχι μόνο απείχαν από τις οφειλόμενες ενέργειες διάσωσης, ήδη από τον χρόνο εντοπισμού του σκάφους, αλλά αντίθετα, προχώρησαν στην προσπάθεια ρυμούλκησης του πλοίου, με αποτέλεσμα την ανατροπή και βύθιση αυτού». Και παρόλο που «τρεις μήνες μετά το τραγικό γεγονός, κανείς από τους επιζώντες του ναυαγίου, μάρτυρες των όσων έλαβαν χώρα την 13η/14η Ιουνίου 2023, δεν έχει κληθεί να καταθέσει για τις συνθήκες του ναυαγίου στο πλαίσιο αυτής ή να εισφέρει κάποιο στοιχείο», στις 29/09/2023, 108 μέρες μετά το ναυάγιο, κατασχέθηκαν τα κινητά του πληρώματος του ΛΣ-920!
Υποσημειώσεις
1 Η AlarmPhone είναι μία γραμμή επικοινωνίας για άτομα που βρίσκονται σε κίνδυνο στη θάλασσα. Όπως διευκρινίζεται και στην ιστοσελίδα, δεν κάνει καμία διάσωση, καθώς δεν έχει τα μέσα. Είναι μία επικοινωνία αρκετά διαδεδομένη μεταξύ μεταναστριών και αλληλέγγυων ατόμων (συνήθως από την Ευρώπη) και ενεργή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. alarmphone.org
2Ο ευρωπαϊκός οργανισμός για τον έλεγχο και τη φύλαξη των συνόρων των κρατών εντός Σένγκεν.
3Γενικά, ο -κάθε- πρωθυπουργός λέει πολλά ψέμματα. Εδώ, αναφερόμαστε συγκεκριμένα σε συνέντευξη του Κυριάκου Μητσοτάκη, στη Bild στις 13/4/2023, όπου δήλωσε απερίφραστα πως «δεν κάνουμε επαναπροωθήσεις».
4Στις 19 Μάη 2023, με τίτλο «Η Ελλάδα λέει ότι δεν διώχνει τους μετανάστες στη θάλασσα. Πιάστηκε στα πράσα».
5Ο -τότε- πρόεδρος του Σύριζα Π. Σ., Αλέξης Τσίπρας, έναν περίπου μήνα νωρίτερα (10/05/2023), υποστήριζε τον φράχτη στον Έβρο στο προεκλογικό τηλεοπτικό ντιμπέιτ των πολιτικών αρχηγών.
6Ο Δημήτρης Λιγνάδης συνελήφθη στις 20/2/2020 με την κατηγορία του βιασμού κατ’ εξακολούθηση. Η πρώτη αυτοψία στο διαμέρισμά του και η κατάσχεση του προσωπικού του υπολογιστή και κινητού τηλεφώνου έγιναν στις 3/3/2021. Η αυτοψία απέδειξε πως το οπτικοακουστικό υλικό από τα παραπάνω μέσα, είχε σβηστεί από τις 2/2/2021.
7Για τις συνθήκες που επικρατούν τα τελευταία χρόνια στη Λιβύη προτείνουμε τα άρθρα στην εφημερίδα: Ενδιάμεσος σταθμός Λιβύη: Κόλαση με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, Φύλλο #38, στις 26/11/2017 &
Λιβύη – πέρασμα θανάτου, Φύλλο #15, στις 19/10/201.
8Να μην ξεχνάμε πως γύρω από τη φύλαξη και τον έλεγχο των συνόρων ανθίζουν, μεταξύ άλλων, και οι εγχώριες επιχειρήσεις. Πιο συγκεκριμένα, ανθίζουν οι εγχώριοι μεγαλοεργολάβοι. Χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα στα καθ’ ημάς –γιατί φυσικά δεν έχουμε το μονοπώλιο– αποτελεί ο φράχτης στον Έβρο, όπου για ένα κομμάτι του 35χλμ, δόθηκαν σχεδόν 100 εκ. ευρώ, με απευθείας διαπραγμάτευση, στις «εθνικές» μας εταιρίες ΤΕΡΝΑ και ΙΝΤΡΑΚΑΤ.
9Η κυβέρνηση Σαμαρά υποστήριξε τότε πως γινόταν επιχείρηση διάσωσης και οι εισαγγελικές αρχές έβαλαν την υπόθεση στο αρχείο. Μόλις τον Ιούλη του 2022 εκδικάστηκε η υπόθεση στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Κατέληξε με την καταδίκη της Ελλάδας, μεταξύ άλλων, και για παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή.
