Ο σύγχρονος βιομηχανικός πολιτισμός έχει αυξήσει τις δυνατότητες του ανθρώπου να ζήσει μια καλύτερη ζωή. Ο άνθρωπος, όμως, δεν έχει αντιληφθεί πλήρως αυτές τις δυνατότητες. Στην εποχή μας επικρατούν ακόμη, τόσο σε υλικό όσο και σε πνευματικό επίπεδο, δουλεία και φτώχεια. Ως συνέπεια της τεχνικής εξέλιξης δημιουργήθηκαν μεγάλες υλικές και κοινωνικές δυνάμεις. Αντί όμως να τις επωφελείται ο άνθρωπος, αυτές τον εξουσιάζουν. Κράτη, εταιρείες, στρατοί, θρησκείες, κόμματα, ιδεολογίες τον καταπιέζουν και τον καταληστεύουν. Δεν χρησιμοποιήθηκαν αυτές οι δυνάμεις για την εξάλειψη των ανισοτήτων, της φτώχειας, της πείνας και την καταπολέμηση των ασθενειών, του αναλφαβητισμού και της παιδικής θνησιμότητας. Ενώ διαρκώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να ικανοποιούν τις στοιχειώδεις ανάγκες τους, δημιουργούνται νέες τεχνητές ανάγκες για την κατοχή περισσότερων προϊόντων (συνήθως άχρηστων).
Στη σύγχρονη κοινωνία της «αφθονίας», στις δαπάνες για την παραγωγή και κατανάλωση ενός προϊόντος, το μεγαλύτερο ποσοστό (πάνω από το μισό) κατέχει η διαφήμιση για την προώθηση του προϊόντος (John Galbraith). Για τον λόγο αυτό ο ίδιος οικονομολόγος είχε προτείνει τη δεκαετία του 1970 την κατάργηση της διαφήμισης!
Το βιοτικό επίπεδο έχει βελτιωθεί αλλά δεν έχει κάνει πιο ανθρώπινες τις κοινωνικές συνθήκες και τις σχέσεις. Με την υπερνίκηση των αποστάσεων του χώρου και του χρόνου, αντί να μειωθούν, αυξήθηκαν ο εθνικισμός, ο ρατσισμός, οι πόλεμοι, η θρησκευτική αδιαλλαξία και η εκμετάλλευση (ιδιοποίηση της απλήρωτης υπεραξίας), άσχετο αν ο εκμεταλλευτής είναι καπιταλιστής ή γραφειοκράτης κομμουνιστής. Τραγικό επίσης είναι ότι πολύ συχνά ο σύγχρονος άνθρωπος πιστεύει ότι είναι ελεύθερος, ενώ είναι σκλαβωμένος. Ελεύθερος είναι να διαλέξει μόνο ένα καταναλωτικό υλικό από τα δεκάδες που κυκλοφορούν και τον βομβαρδίζουν καθημερινά με τις διαφημίσεις από την TV. Το ίδιο συμβαίνει και με τη διεθνή πολιτική σκηνή. Οι λαοί πιστεύουν –με την πλύση εγκεφάλου που τους κάνουν– ότι οι κυβερνήσεις τους παλεύουν για την ειρήνη. Και όμως, συνέχεια ανοίγουν νέες εστίες πολεμικών συγκρούσεων.
Ένα χαρακτηριστικό του ανθρώπου είναι η δημιουργική του δύναμη και η ικανότητά του να υπερνικά τα διάφορα εμπόδια, φυσικά ή τεχνητά. Όμως η ικανότητα για καταστροφή, που του επιβάλλεται από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, ξεπερνάει τις δημιουργικές του ικανότητες. Αλλά η ιστορία έχει δείξει ότι ό άνθρωπος προτιμά τη δημιουργική δραστηριότητα από την καταστροφή, την ελευθερία από τη δουλεία, την ειρήνη από τον πόλεμο, ώστε να διάγει μία αληθινή, ανθρώπινη ζωή. Σε αντίθετη περίπτωση είναι αλλοτριωμένος και ζει αναξιοπρεπώς. Πώς μπορούμε να το πολεμήσουμε αυτό; Οι σημερινές κυβερνήσεις –και περισσότερο των ισχυρών κρατών– ενδιαφέρονται για τη διατήρηση του status quo, και όχι για ριζοσπαστικές λύσεις. Έτσι, αυξάνουν τους μισθούς για να βελτιώσουν κάπως το βιοτικό επίπεδο, βοηθούν τους φτωχούς με επιδόματα, μπορούν να συμβάλουν στην εξάλειψη ακραίων μορφών φτώχειας και δουλείας, αλλά όλα αυτά είναι ψίχουλα και φιλανθρωπίες για να αποφύγουν βίαιες καταστάσεις.
Το πρόβλημα είναι να καταλάβουμε ότι ορισμένες κοινωνικές δυνάμεις έχουν υποδουλώσει τον άνθρωπο στα κράτη, τα κόμματα, τους στρατούς και άλλες οργανώσεις. Η μεγάλη πλειοψηφία του λαού δεν έχει τη δυνατότητα να συμμετέχει στις σημαντικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Αυτοί που υποτίθεται ότι εκπροσωπούν τον λαό, έχουν εκλεγεί με την υποστήριξη μέσω χρημάτων και προπαγάνδας από την «ελίτ» της κοινωνίας, τους κεφαλαιοκράτες. Οι υποτιθέμενες «δημοκρατίες» είναι στην πραγματικότητα ψευδοαντιπροσωπευτικές ολιγαρχίες (Κ. Καστοριάδης). Οι βουλευτές έχουν περιοριστεί στον ρόλο του πεζικάριου και του ανειδίκευτου εργάτη της κυβέρνησης (Ν. Πουλαντζάς). Έτσι έχουμε την πολιτική ηγεμονία των προνομιούχων ομάδων πάνω στην υπόλοιπη κοινωνία.
Για τη ριζική ανατροπή αυτής της κατάστασης απαιτείται η κατάργηση κάθε συγκέντρωσης πολιτικής και οικονομικής δύναμης στα χέρια μια οποιασδήποτε κοινωνικής ομάδας. Πρώτο βήμα γι’ αυτό είναι η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής και της συνεπακόλουθης συγκέντρωσης κεφαλαίου στους ιδιοκτήτες, και δεύτερο βήμα είναι η κατάργηση της πολιτικής ως επάγγελμα που επιτρέπει σε μια ομάδα της κοινωνίας να ελέγχει όλη την υπόλοιπη κοινωνία.
Πολλοί τα θεωρούν αφέλεια και ουτοπία. Τα όρια, όμως, της ουτοπίας και της πραγματικότητας είναι ρευστά. Οι παραπάνω σκοποί είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν όταν άνθρωποι στρατεύονται μαζικά για ουτοπικούς σκοπούς.
Χρήστος
