Το 1965 ο Laszlo Polgar από την Ουγγαρία ξεκίνησε να αλληλογραφεί με την Klara, δασκάλα ξένων γλωσσών από την Ουκρανία. Της περιέγραψε ένα εκπαιδευτικό μοντέλο για παιδιά στο οποίο κατέληξε έπειτα από έρευνα χρόνων, σχετικά με το τι κάνει έναν άνθρωπο ιδιοφυΐα. Ο Polgar βασίζει το μοντέλο του στην ιδέα ότι «μια ιδιοφυΐα δεν γεννιέται, αλλά μορφώνεται και εκπαιδεύεται. Κάθε παιδί που γεννιέται υγιές, είναι μία εν δυνάμει ιδιοφυΐα». Η Klara πείστηκε για το project, μετακόμισε στην Ουγγαρία και έκαναν μαζί τρεις κόρες: την Zsuzsanna (1969), τη Zsófia (1974), και τη Judit (1976).
Κανένα από τα κορίτσια δεν πήγε στο σχολείο. Εκπαιδεύτηκαν κατ’ οίκον από τους γονείς τους με ιδιαίτερη έμφαση στα μαθηματικά, τις ξένες γλώσσες και το σκάκι. Αν και όλες τους ασχολήθηκαν με το σκάκι, η Zsuzsanna και η Judit έγραψαν ιστορία.
Η Zsuzsanna σε ηλικία 4 ετών κέρδισε το πρώτο της σκακιστικό τουρνουά με το απόλυτο σκορ (Budapest Girls’ Under-11 Championship, σκορ 10–0). Από τότε ακολούθησαν ένα σωρό διακρίσεις και για πρώτη φορά στα χρονικά: παρά τους περιορισμούς για την ηλικία της, μπήκε στη λίστα FIDE1 ως η κορυφαία σκακίστρια του κόσμου σε ηλικία 15 ετών (Ιούλης 1984), παρέμεινε στην τριάδα των καλύτερων γυναικών για 23 συναπτά έτη: ήταν η 1η γυναίκα που προκρίθηκε στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Ανδρών (1986), καταρρίπτοντας το κατεστημένο των δύο φύλων: η πρώτη γυναίκα που κέρδισε τον τίτλο του Γκραν Μετρ2 (1991): έχει κερδίσει 10 μετάλλια σε Σκακιστικές Ολυμπιάδες και 4 Παγκόσμια Πρωταθλήματα Γυναικών.
Η Judit θεωρείται με διαφορά η καλύτερη γυναίκα σκακίστρια όλων των εποχών. Απέσπασε τον τίτλο Γκραν Μετρ από την ηλικία των 15 ετών3 και για 26 χρόνια ήταν η πρώτη γυναίκα στη λίστα αξιολόγησης της FIDE, ξεκινώντας από την ηλικία των 12 ετών. Αν και δεν συμμετείχε σε αμιγώς γυναικείους αγώνες, κέρδιζε τις αντιπάλους της σε μεικτά τουρνουά και είχε συντριπτική υπεροχή σε διεθνή βαθμό αξιολόγησης. Η Judit έχει μείνει στην ιστορία του σκακιού και για τις πολλές νίκες της εναντίον των μεγαλύτερων σκακιστών. Είναι η μοναδική γυναίκα η οποία έχει κερδίσει έντεκα, νυν ή πρώην, παγκόσμιους πρωταθλητές, όπως οι M. Carlsen, A. Karpov, V. Anand και G. Kasparov4.
Προσωπικά πιστεύω πώς οι αδερφές Polgar, εκτός από τα εκπληκτικά τους επιτεύγματα, ανοίγουν και δύο πολύ μεγάλες συζητήσεις. Η πρώτη αφορά στον πατέρα τους, Laszlo Polgar, και στον τρόπο που επέλεξε να μεγαλώσει τις κόρες του (αναφέρομαι συγκεκριμένα σε εκείνον, καθώς η μητέρα «ακολούθησε» τη μέθοδό του). Όπως οι περισσότεροι γονείς, έτσι και ο Polgar προσπάθησε να επηρεάσει τη ζωή των παιδιών του από μικρή ηλικία. Μήπως όμως, ο Polgar υπήρξε υπερβολικά φιλόδοξος με το project του, στερώντας την παιδική ηλικία των κοριτσιών; Είναι αλήθεια πάντως ότι και οι τρεις αδερφές κράτησαν το ενδιαφέρον τους αμείωτο για το σκάκι.
Ως αντιπαράδειγμα στις φιλοδοξίες του Polgar, αξίζει να αναφερθεί η πορεία της μεσαίας αδερφής Σοφίας, την οποία δεν κέρδισε ο πρωταθλητισμός. Φήμες λένε ότι η Σοφία ήταν η πιο δυνατή παίκτρια από τις τρεις, μάλιστα είχε κάνει μία πολύ εντυπωσιακή εμφάνιση σε τουρνουά στη Ρώμη το 1988, όταν ήταν ακόμη έφηβη. Σπούδασε ζωγραφική και διακόσμηση, βρίσκεται στο Ισραήλ με την οικογένειά της και είναι προπονήτρια σκακιού.
Το άλλο θέμα συζήτησης που ανοίγουν οι Polgar είναι η γυναικεία παρουσία στο σκάκι και γενικά στους ανδροκρατούμενους χώρους. Στο σκάκι, μόνο το 1% μεταξύ των 1000 κορυφαίων παικτών του κόσμου είναι γυναίκες. Σε αυτές τις συνθήκες οι αδερφές Polgar διέπρεψαν και διέψευσαν πολλούς μισογύνηδες, δήθεν λάτρεις του αθλήματος (ή πρωταθλητές). Ίσως παρατηρήσει κανείς ότι η Zsuzsanna λάμβανε μέρος κυρίως σε γυναικεία τουρνουά, ενώ η Judit σε μεικτά. Από τη μία, αυτό μπορεί να επιλέχθηκε ανάλογα με τη δυναμική της κάθε παίκτριας. Δεν θα μου έκανε όμως καμία εντύπωση, αν η Zsuzsanna επέλεγε γυναικεία τουρνουά συνειδητά, θέλοντας να αγωνίζεται μόνο ανάμεσα σε γυναίκες. Οι γυναίκες που κάνουν πρωταθλητισμό, ο οποίος είναι ούτως ή άλλως πολύ δύσκολος, συνήθως έρχονται αντιμέτωπες με στερεοτυπικά σχόλια και συμπεριφορές εις βάρος του φύλου τους. Αυτό δημιουργεί ένα εντελώς αφιλόξενο περιβάλλον για αυτές που επιλέγουν δραστηριότητες στις οποίες «παραδοσιακά» συμμετέχουν κυρίως άνδρες.
Ελπίζω και εύχομαι, οι ιστορίες αυτές να πυροδοτήσουν συζητήσεις, ανεξάρτητα με το αν είστε λάτρεις του αθλήματος. Για τους τελευταίους, όμως, φυλάω για το τέλος δύο θέσεις στις σκακιέρες των Judit και Zsuzsanna:
Υποσημειώσεις:
- FIDE: Παγκόσμια Ομοσπονδία Σκακιού, ιδρύθηκε στο Παρίσι το 1924. Από το 1948 διοργανώνει το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Σκακιού (η πιο δημοφιλής διοργάνωση του αθλήματος) και από το 1924 τη Σκακιστική Ολυμπιάδα, όπου παίρνουν μέρος εθνικές ομάδες. Επίσης, διοργανώνει το Γυναικείο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Σκακιού.
- Τίτλοι στο σκάκι: Υπάρχουν διάφοροι τρόποι ιεράρχησης των σκακιστών, στο παρόν κείμενο αναφερόμαστε στους τίτλους από τη FIDE (οι οποίοι διαρκούν εφόρου ζωής): Μετρ FIDE (FM – FIDE Master), ο Διεθνής Μετρ (IM – International Master) και ο Γκραν Μετρ (GM – Grandmaster), που είναι και ο ανώτατος διεθνής τίτλος. Υπάρχουν και οι αντίστοιχοι των γυναικών.
- Το 1991, σε ηλικία 15 ετών και 4 μηνών, έγινε η νεότερη GM του σκακιού μέχρι τότε, σπάζοντας το ρεκόρ του B. Fischer. Συμπτωματικά, ο B. Fischer υποστήριζε για τις γυναίκες: Είναι όλες αδύναμες, είναι γυναίκες! Είναι χαζές συγκρινόμενες με τους άντρες. Δεν θα ’πρεπε να παίζουν σκάκι, ξέρετε. Είναι σαν αρχάριες. Χάνουν όλες τις παρτίδες τους με τους άντρες. Δεν υπάρχει έστω και μια σκακίστρια σε όλον τον κόσμο που να μην μπορώ να της χαρίσω έναν ίππο και μετά να την κοπανήσω!
- Ο G. Kasparov είχε σχολιάσει για την Judit: Εκπληκτικό ταλέντο, αλλά με τις ατέλειες της γυναικείας ψυχοσύνθεσης.
Ντένη Μαρκορά
