Το παρόν κείμενο αποτελεί μετάφραση από την αγγλική απόδοση του κειμένου με τον τίτλο “Chiarimenti” που δημοσίευσε ο Giorgio Agamben στις 17/3/2020, στο οποίο κάνει επισημάνσεις και συμπληρώνει τους στοχασμούς που προηγήθηκαν στο κείμενο “Contagio” (https://apatris.info/metadosi/).
Πρόσφατα ένας Ιταλός δημοσιογράφος επιδόθηκε, με το συνήθη τρόπο του επαγγέλματός του, στη δημοσίευση διαστρεβλώσεων και λανθασμένων εντυπώσεων για τις σκέψεις μου σχετικά με την ηθική σύγχυση στην οποία η επιδημία έχει βυθίσει τη χώρα (σ.σ. την Ιταλία), όπου δεν υπάρχει πλέον κανένας σεβασμός ούτε για τους νεκρούς. Δε θα άξιζε να αναφερθεί το όνομα του συγγραφέα περισσότερο από όσο θα άξιζε τον κόπο να αναφερθούν οι λανθασμένες ερμηνείες. Όσοι επιθυμούν μπορούν να διαβάσουν οι ίδιοι το κείμενο “Contagio” (“Μετάδοση”) στο Quodlibet (μετάφραση στα ελληνικά εδώ: https://apatris.info/metadosi/). Εδώ, αντ’ αυτού, θα ήθελα να δημοσιεύσω κάποιους συμπληρωματικούς στοχασμούς -οι οποίοι, παρά τη σαφήνειά τους, αναμφίβολα θα παρερμηνευθούν επίσης.
Ο φόβος είναι κακός σύμβουλος, αλλά η παρουσία του αποκαλύπτει πολλά πράγματα που οι άνθρωποι κάνουν ότι δε βλέπουν. Το πρώτο πράγμα που υποδεικνύεται ξεκάθαρα από αυτό το κύμα πανικού που έχει παραλύσει τη χώρα είναι ότι η κοινωνία μας δεν πιστεύει πια σε τίποτα εκτός από τη «γυμνή ζωή». Είναι ξεκάθαρο ότι οι Ιταλοί είναι πρόθυμοι να θυσιάσουν ουσιαστικά τα πάντα -τις κανονικές συνθήκες ζωής, τις κοινωνικές σχέσεις, την εργασία, ακόμα και τις φιλίες, τη στοργή, καθώς και τις θρησκευτικές και πολιτικές πεποιθήσεις- όταν έρχονται αντιμέτωποι με τον κίνδυνο να αρρωστήσουν. Η γυμνή ζωή, και ο φόβος της απώλειάς της, δεν ενώνει τους ανθρώπους. Αντιθέτως, τους τυφλώνει και τους διαχωρίζει. Τα άλλα ανθρώπινα όντα, όπως στην πανώλη που περιγράφει ο Manzoni, γίνονται τώρα αντιληπτά μόνο σαν πιθανοί φορείς ή μεταδότες της μόλυνσης, που πρέπει με κάθε κόστος να αποφεύγονται και να κρατούνται τουλάχιστον ένα μέτρο μακρυά. Οι νεκροί -οι νεκροί μας- δεν δικαιούνται πια μια κηδεία· είναι θολό το τι ακριβώς συμβαίνει στα σώματα των αγαπημένων μας. Ο πλησίον, ο γείτονας έχει πλέον διαγραφεί, και είναι περίεργο που οι εκκλησίες παραμένουν σιωπηλές σχετικά με αυτό. Τι συμβαίνει στις ανθρώπινες σχέσεις σε μια χώρα που συνηθίζει να ζει με αυτόν τον τρόπο, άγνωστο για πόσο ακόμα; Τι είναι μια κοινωνία που δεν έχει άλλη αξία από την επιβίωση;
Το δεύτερο πράγμα που δείχνει ξεκάθαρα η επιδημία -όχι λιγότερο ανησυχητικό από το πρώτο- είναι ότι το καθεστώς εξαίρεσης, στο οποίο εδώ και καιρό μας έχουν καταστήσει συνηθισμένους οι κυβερνήσεις, έχει στ’ αλήθεια μετατραπεί στην κανονική συνθήκη. Στο παρελθόν έχουν υπάρξει πιο σοβαρές επιδημίες, όπου -παρόλα αυτά- κανένας δεν είχε σκεφτεί να κηρύξει ένα καθεστώς έκτακτης ανάγκης, όπως στην παρούσα κατάσταση, τέτοιο που να μας σταματάει ακόμα και από το να κινούμαστε. Έχουμε συνηθίσει τόσο πολύ να ζούμε σε συνθήκες σταθερής κρίσης και μακροχρόνιας έκτακτης ανάγκης που δε φαίνεται να παρατηρούμε ότι η ζωή έχει μειωθεί σε μια αποκλειστικά βιολογική συνθήκη στην οποία η κοινωνική και η πολιτική -ακόμα και η ανθρώπινη και συναισθηματική- διάσταση έχουν χαθεί. Μια κοινωνία που διαβιεί σε μόνιμο καθεστώς έκτακτης ανάγκης δεν είναι πλέον μια ελεύθερη κοινωνία. Πράγματι η κοινωνία μας έχοντας θυσιάσει την ελευθερία για χάρη της αποκαλούμενης «ανησυχίας για την ασφάλεια» έχει καταδικάσει τον εαυτό της σε ένα μόνιμο καθεστώς ανασφάλειας και φόβου.
Δεν εκπλήσσει ότι για τη συζήτηση γύρω από τον ιό χρησιμοποιούνται πολεμικοί όροι. Πράγματι τα μέτρα έκτακτης ανάγκης λειτουργούν αποτελεσματικά, εξαναγκάζοντας μας να ζούμε σε συνθήκες απαγόρευσης κυκλοφορίας. Αλλά ένας πόλεμος με έναν αόρατο εχθρό, έναν που μπορεί να παραμονεύει μέσα σε κάθε άνδρα ή γυναίκα, είναι ο πιο παράλογος από όλους τους πολέμους. Είναι στ’ αλήθεια ένας εμφύλιος πόλεμος και ο εχθρός δεν είναι κάπου εκεί έξω, αλλά μέσα μας.
Η αγωνία δεν είναι -όχι μόνο- για το παρόν, αλλά και για αυτό που έρχεται μετά. Ακριβώς όπως οι πόλεμοι έχουν κληροδοτήσει στην ειρήνη μια σειρά από καταστροφικές τεχνολογίες -από το αγκαθωτό συρματόπλεγμα μέχρι τα πυρηνικά εργοστάσια- με τον ίδιο τρόπο είναι πολύ πιθανόν ότι, ακόμα και όταν λήξει η έκτακτη ανάγκη, ποικίλα πειράματα που ξεκίνησαν τώρα (αυτά που οι κυβερνήσεις απέτυχαν να διεξάγουν στο παρελθόν) θα συνεχίσουν: το κλείσιμο των πανεπιστημίων και των σχολείων και η μετακίνηση στα online μαθήματα· η παύση, μια και καλή, των μαζώξεων και των προσωπικών συζητήσεων για πολιτικές και πολιτισμικές ανησυχίες και η μεταφορά αυτών των διαλόγων στα ψηφιακά μέσα· και η εισαγωγή μηχανημάτων οπουδήποτε είναι δυνατό να αντικαταστήσουν κάθε επαφή -κάθε «μολυσματική μετάδοση»- μεταξύ ανθρώπινων όντων.
Επιμέλεια: z
Το κείμενο στα αγγλικά με επιμέρους σχόλια: bit.ly/2yeWixv
Πρωτότυπο κείμενο (ιταλικά): bit.ly/2US2aV5
