Το ποδόσφαιρο ως άθλημα ήταν και είναι καθ’ όλη τη νεότερη ελληνική ιστορία συνυφασμένο με την πολιτική. Η δημοτικότητα του αθλήματος στην Ελλάδα και τα πολλά αθλητικά της σωματεία και ενώσεις, έφεραν το ποδόσφαιρο σε στενή σχέση με την πολιτική σκηνή. Από την ίδρυση της Παναχαϊκής το 1891, της ομάδας που «φιλοξένησε» τους Πατρινούς αναρχικούς στις τάξεις της, μέχρι την εκμετάλλευση των ποδοσφαιρικών ομάδων από τη χούντα των συνταγματαρχών, η ιστορία του αθλητισμού και κυρίως του ποδοσφαίρου είναι γεμάτη από πολιτικές αναφορές και παρεμβάσεις σε ομάδες και πρόσωπα. Κατά τη χρονική περίοδο του μεσοπολέμου πριν την μεταξική δικτατορία, η κυρίαρχη τάξη των βασιλικών και των εθνικοφρόνων είχε ελάχιστη επιρροή στους ποδοσφαιρικούς συλλόγους. Αυτό συνέβαινε λόγω της χαμηλής εκτίμησής τους για τα λεγόμενα λαϊκά αθλήματα. Αντίθετα, η βενιζελική πλευρά είχε κατανοήσει την πολιτική αξία του ποδοσφαίρου και είχε μεγάλη επιρροή σε πολλά σωματεία. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή και την ίδρυση των ομάδων της ΑΕΚ και του ΠΑΟΚ, αλλά και τη μετεγκατάσταση των μικρασιατικών ομάδων του Πανιωνίου και του Απόλλωνα Σμύρνης, η μεγάλη μερίδα των προσφύγων υποστήριξε στενά αυτές τις ομάδες, και στους κόλπους των αθλητικών τους σωματείων αναπτύχθηκε ένα ισχυρό, δημοκρατικό και αριστερό ρεύμα.
Στα γήπεδα η αντιφασιστική αντίσταση βρυχάται
Μετά την επιβολή της μεταξικής δικτατορίας, το φασιστικό καθεστώς απαγορεύει ρητά την πολιτική ζύμωση εντός των ποδοσφαιρικών σωματείων. Η κατάσταση αυτή εξακολουθεί και το 1940. Παρ’ όλα αυτά κατά τη διάρκεια της κατοχής ιδρύεται μυστικά μια αθλητική αντιστασιακή οργάνωση, η «Ένωση Ελλήνων Αθλητών» (ΕΕΘ) που πρόσκειται στο ΕΑΜ. Η ΕΕΘ απαρτίζεται κυρίως από αθλητές διαφόρων ποδοσφαιρικών συλλόγων και οργανώνει συσσίτια και μικρές εκδηλώσεις, με σκοπό να διατηρήσει μέσα στις συνθήκες τις εποχής μια υποτυπώδη έστω αθλητική δραστηριότητα, και παράλληλα να ενισχύσει τους συναθλητές που βρίσκονταν σε δύσκολη θέση λόγω ασθενειών και της κατοχικής πείνας. Η ένωση οργάνωσε στο γήπεδο της Λεωφόρου ένα φιλικό παιχνίδι ανάμεσα στον ΠΑΟ και την ΑΕΚ. Η προσέλευση του κόσμου ήταν τεράστια. Πολλοί θεατές δεν κατάφεραν να εξασφαλίσουν την είσοδό τους στο γήπεδο καθώς τα 15 χιλιάδες εισιτήρια που είχαν εκδοθεί έγιναν ανάρπαστα.
Να πως αφηγείται ο τότε αρχηγός της ΑΕΚ, Κλεάνθης Μαρόπουλος, τα συμβάντα: «Αποφασίσαμε να γίνει αυτός ο αγώνας από τη μια για να μαζικοποιήσουμε την Ένωση Ελλήνων Αθλητών, κι από την άλλη για να ενισχύσουμε με τις εισπράξεις τούς φυματικούς συναθλητές μας που έλιωναν στο Νοσοκομείο “Σωτηρία”. O κόσμος, που είχε χρόνια να δει ποδόσφαιρο, γέμισε ασφυκτικά το γήπεδο της Λεωφόρου. Πάνω από 15.000 ήταν μέσα στο γήπεδο, ενώ πολλοί έμειναν απ’ έξω. Οι δύο ομάδες θα έπαιζαν με πλήρεις συνθέσεις. Λίγο πριν τον αγώνα, όπως είχαμε συμφωνήσει, φτιάξαμε μια επιτροπή από ποδοσφαιριστές και πήγαμε στο γραφείο του Απόστολου Νικολαΐδη, του πρόεδρου του ΠΑΟ. Στην επιτροπή ήταν ο Κρητικόςαπό τον Παναθηναϊκό, ο Τζανετής κι εγώ. Ζητήσαμε από τον Νικολαΐδη να μας δώσει ένα μέρος από τις εισπράξεις, για να ενισχύσουμε τους φυματικούς. Μας απάντησε ότι δεν ήταν διατεθειμένος να κάνει κάτι τέτοιο, και μάλιστα μας ανακοίνωσε ότι διαιτητής στον αγώνα θα έπαιζε ένας Αυστριακός, αξιωματικός των δυνάμεων Κατοχής. Μετά από την απάντηση εκείνη, εμείς αποφασίσαμε να μην παίξουμε. Αν το κάναμε, θα ήταν σαν να συμφωνούσαμε με τους κατακτητές.
»Βγήκαμε στον αγωνιστικό χώρο και οι δύο ομάδες μαζί, χαιρετίσαμε τους φιλάθλους, κι αντί ν’ αρχίσουμε τον αγώνα, ανεβήκαμε στις εξέδρες κι αρχίσαμε να εξηγούμε στον κόσμο τι ακριβώς είχε γίνει. Ο κόσμος δέχτηκε τις εξηγήσεις μας. Αυτό που επακολούθησε δεν μπορούσαμε να το φανταστούμε. Αγανακτισμένοι οι φίλαθλοι όρμησαν στον αγωνιστικό χώρο και κυριολεκτικά δεν άφησαν τίποτε όρθιο. Οι ξύλινες εξέδρες ξηλώθηκαν, τα δοκάρια ξεριζώθηκαν, συνθήματα υπέρ των ποδοσφαιριστών και κατά του Απόστολου Νικολαΐδη αλλά και της διοίκησης του ΠΑΟ ακούγονταν. Τα επεισόδια πήραν έκταση και γρήγορα σχηματίστηκε αντιφασιστική διαδήλωση, που έφτασε μέχρι την Ομόνοια. Οι φίλαθλοι-διαδηλωτές διαλύθηκαν μόνο με την εμφάνιση των γερμανικών δυνάμεων Κατοχής…».
Έτσι, από έναν ποδοσφαιρικό αγώνα που ποτέ δεν έγινε, γεννήθηκε μια από τις πρώτες (αν όχι η πρώτη) αντικατοχικές διαδηλώσεις στην Ελλάδα. Η στάση του Απόστολου Νικολαΐδη, η δική του άρνηση απόδοσης μέρους των εσόδων του αγώνα στους ασθενείς αθλητές του Νοσοκομείου «Σωτηρία», και το γεγονός πως η διαδήλωση έγινε όχι μόνο εναντίον των κατακτητών, αλλά και εναντίον του, έχει αποσιωπηθεί από την ιστορία του ελληνικού ποδοσφαίρου. Πολλά μέλη της Ένωσης, όπως οι Γαβριηλ Γαζής (του ΠΑΟ) και ο Γιώργος Κοντούλης (της ΑΕΚ) συνελήφθησαν για την αντιστασιακή τους δράση και εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς. Το 1943 η οργάνωση της ΕΠΟΝ Πειραιά και Αθηνών οργανώνει τις ποδοσφαιρικές ομάδες ΕΠΟΝ Αθηνών και ΕΠΟΝ Πειραιά. Οι δύο ομάδες έδωσαν φιλικούς αγώνες και συμμετείχαν σε αρκετές αντιστασιακές ενέργειες.
Ελληνικός εμφύλιος και ποδόσφαιρο
Κατά τη διάρκεια της Μάχης της Αθήνας και των Δεκεμβριανών πήραν μέρος πολλοί αθλητές από διάφορα αθλητικά σωματεία. Δύο από τα πιο γνωστά θύματα των Δεκεμβριανών υπήρξαν οι ποδοσφαιριστές Δημήτρης Αργυρός (Εθνικός), που σκοτώθηκε στις μάχες του Μακρυγιάννη, και ο Μιχάλης Αναματερός (ΟΣΦΠ) που σκοτώθηκε στα Εξάρχεια. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, στο κολαστήριο της Μακρονήσου βρέθηκαν αρκετοί ποδοσφαιριστές πολλών γνωστών ομάδων της χώρας. Εκεί ιδρύθηκε η ποδοσφαιρική ομάδα Μακρονήσου. Στις 26 Ιανουαρίου 1949 το απόγευμα, το γήπεδο του Παναθηναϊκού στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας ήταν ασφυκτικά γεμάτο. Οι ομάδες ήταν παραταγμένες στον αγωνιστικό χώρο. Από τη μια ο πρωταθλητής Ελλάδος Ολυμπιακός και από την άλλη η μεικτή ποδοσφαιρική ομάδα του Α’ και του Β’ τάγματος Μακρονήσου. Η ομάδα των αριστερών εξόριστων της Μακρονήσου που είχε προπονηθεί ελάχιστα, είχε να αντιμετωπίσει τον πανίσχυρο πρωταθλητή Ελλάδας. Με τη μικτή ομάδα της Μακρονήσου αγωνίστηκαν οι Νίκος Πολίτης (τερματοφύλακας), Ζώπσος, Φωκάς, Καραβασίλης, Νίκος Λιάρος (του Ηρακλή), Παπαδόπουλος, Διονύσης Γεωργάτος, Ιωαννίδης, Γιώργος Δαρίβας (του ΟΣΦΠ), Ηλίας Μαλαμόπουλος (του ΟΣΦΠ), Γιώργος Πατινιώτης (του Εθνικού) και Αντώνης Παπαντωνίου (του ΠΑΟ). Η μάχη ήταν άνιση αλλά οι αριστεροί εξόριστοι κατάφεραν να νικήσουν. Το πρώτο γκολ έβαλε ο Χατζησταυρίδης στο 20ο λεπτό. Στο 33ο λεπτό ο Ιωαννίδης κατάφερε να ισοφαρίσει για τους πολιτικούς κρατούμενους. Το νικητήριο γκολ για την ομάδα της Μακρονήσου πέτυχε ο Πατινιώτης πέντε λεπτά πριν λήξει ο αγώνας. Το γεγονός εξόργισε όλο το φασιστικό εσμό της αστικής τάξης της εποχής, και με την επιστροφή της ομάδας στο νησί δόθηκε εντολή για την άμεση διάλυσή της.
Φθινόπωρο 1949: Ο Εμφύλιος έχει τελειώσει τυπικά, αλλά υπάρχουν ακόμη οι «συμμοριόπληκτοι». Είναι οι κάτοικοι των χωριών που έχουν εκκενωθεί λόγω των πολεμικών επιχειρήσεων μεταξύ Εθνικού Στρατού και ΔΣΕ. Την Κυριακή 18 Σεπτεμβρίου του 1949 στη Καστοριά, στον «Εορτασμό της Νίκης» των εθνικοφρόνων για το τέλος του εμφυλίου, ο Παναθηναϊκός, πρωταθλητής Ελλάδας νίκησε τον Άρη Θεσσαλονίκης, πρωταθλητή Θεσσαλονίκης, με σκορ 2-1, και κατέκτησε το «Κύπελλο Βίτσι», το «αθλοθετηθέν υπό της Αυτού Μεγαλειότητος, τον Βασιλέα Παύλο».
Την Κυριακή 13 Νοεμβρίου 1949 η Εθνική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία (ΕΠΟ) αποφασίζει τη διεξαγωγή ανάλογων φιλικών ποδοσφαιρικών αγώνων σε όλη την Ελλάδα. Φυσικά τα χρήματα από τις εισπράξεις ποτέ δεν έφτασαν στα χέρια των κατοίκων των περιοχών της Δυτικής Μακεδονίας, αλλά κατέληξαν στα σεντούκια του παλατιού.
Οι συνταγματάρχες στα γήπεδα
Στα χρόνια της δικτατορίας των συνταγματαρχών (‘67-‘74) το ποδόσφαιρο αναδεικνύεται σε έναν από τους βασικούς παράγοντες της «εθνικής ψυχαγωγίας», με αποκορύφωμα την πορεία του Παναθηναϊκού μέχρι τα τελικά του Κυπέλλου Πρωταθλητριών το 1971.
Τα Δ.Σ. όλων των μεγάλων συλλόγων καθαιρέθηκαν και επαναστελεχώθηκαν από στελέχη της Χούντας. Οι συνταγματάρχες κανόνιζαν μεταγραφές ποδοσφαιριστών, συγχωνεύσεις και διάλυση ομάδων. Απόλυτο κουμάντο έκανε ο Κώστας Ασλανίδης, Γενικός Γραμματέας Αθλητισμού.
Οι συνταγματάρχες γνώριζαν ότι ο χώρος του αθλητισμού και ιδιαίτερα του ποδοσφαίρου ήταν ένα πεδίο που μπορούσαν να εκμεταλλευτούν, έτσι ώστε να τους προσφέρει την ανοχή του λαού απέναντι στο μισητό καθεστώς τους. Και αυτό, βέβαια, κάτω από την αυστηρή παρακολούθηση όλων των υπηρεσιών ασφαλείας, γιατί ένας μαζικός χώρος συγκέντρωσης κόσμου, όπως είναι το γήπεδο, θα μπορούσε με ευκολία να πάρει χαρακτηριστικά διαμαρτυρίας ακόμη και μαχητικής σύγκρουσης με το καθεστώς.
Εφαρμόστηκε η πολιτική των συγχωνεύσεων των ποδοσφαιρικών συλλόγων. Οι συγχωνεύσεις ήταν αποτέλεσμα πειθαναγκασμού και -όπου αυτό δεν αρκούσε- εξαναγκασμού. Η επίσημη λογική ήταν η δημιουργία λίγων, αλλά ισχυρών, ομάδων ανά νομό ή ανά μεγάλη αστική περιοχή. Στην πραγματικότητα με τη μέθοδο αυτή διαλύονταν τα σωματεία εκείνα που ήταν ύποπτα «ερυθράς» ή έστω «δημοκρατικής δράσεως». Με έναν ακόμα νόμο έδιναν το δικαίωμα στις ομάδες που παρέμεναν στη Β’ Εθνική να πάρουν όσους παίκτες ήθελαν από τις ομάδες που υποβιβάζονταν ή διαλύονταν. Μία από τις πρώτες ομάδες που χτυπήθηκαν ήταν ο Εργοτέλης πληρώνοντας, με αυτόν τον τρόπο τα αντιχουντικά φρονήματα των παραγόντων του. Ο ΟΦΗ εκμεταλλεύτηκε τον νόμο για τις μεταγραφές ποδοσφαιριστών χωρίς τη συγκατάθεση των διοικήσεων, και έτσι ο Εργοτέλης έχασε αρκετούς καλούς παίκτες από το ρόστερ του. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα της χουντικής κατασκευής ομάδων είναι η ομάδα της Καλαμάτας, η οποία ιδρύθηκε το1967 έπειτα από αναγκαστική συγχώνευση των ποδοσφαιρικών σωματείων της πόλης: Απόλλωνα, Πράσινων Πουλιών και Όμιλου Καλαμάτας. Στην περίπτωση αυτή ο άβολος «αριστερίζων» σύλλογος ήταν τα Πράσινα Πουλιά. Αρχικά, ως έμβλημα του σωματείου επιβλήθηκε από τη δικτατορία το πουλί της χούντας, το οποίο η ομάδα κατάργησε το 1974. Στη Χαλκίδα ο τοπικός Ολυμπιακός Χαλκίδας δεν ήταν αρεστός στο καθεστώς και ενώθηκε με τον Εύριπο για να δημιουργηθεί ο Α.Ο. Χαλκίς. Στην Τρίπολη ο Αστέρας Τρίπολης, η ΑΕΚ Τρίπολης, ο Ερμής Μερκοβουνίου και ο Όμιλος Τριπόλεως απορροφήθηκαν από τον Παναρκαδικό, ενώ στην Πάτρα τα τοπικά σωματεία Ολυμπιακός, Ηρακλής, Προοδευτική, Απόλλωνας, Αχιλλέας, Πατραϊκός και Θύελλα έδωσαν τον -καθαρευουσιάνικο κατά τα γλωσσικά γούστα των δικτατόρων- «Α.Π.Σ. Πάτραι». Η τελευταία αυτή συγχώνευση δεν ήταν και η πιο εύκολη. Οι παράγοντες της Θύελλας Πατρών δεν συγκατάνευσαν και το καθεστώς έστειλε τους χωροφύλακες στα γραφεία του συλλόγου για να πάρουν το καταστατικό. Πολλά σωματεία που φτιάχτηκαν μέσω των υποχρεωτικών συνενώσεων υπάρχουν και δραστηριοποιούνται μέχρι σήμερα, αλλά μετά την επταετία η συντριπτική πλειοψηφία των ομάδων που είχε συγχωνεύσει η χούντα επανιδρύθηκαν, καθώς σειρά δικαστικών αποφάσεων έκρινε παράνομες αυτές τις αναγκαστικές συγχωνεύσεις.
Πηγές:
ένας Navajo 3 Antifa
