Αυτή τη στιγμή, υπολογίζεται ότι βρίσκονται στη Λιβύη εγκλωβισμένοι από 800.000 μέχρι 1.000.000 άνθρωποι, οι οποίοι επιθυμούν να περάσουν στην Ευρώπη. Οι περιοχές προέλευσης των μεταναστών που καταλήγουν στη Λιβύη είναι κυρίως από το κέρας της Αφρικής, συγκεκριμένα τη Σομαλία, την Ερυθραία και την Αιθιοπία, από τις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, όπως η Νιγηρία, η Γκάμπια, το νότιο Σουδάν, η Γουινέα και η Σενεγάλη, καθώς και από το Τσαντ, τον Νίγηρα και το Μάλι. Οι εμφύλιοι πόλεμοι, όπως στη Σομαλία, τα συνεχή πραξικοπήματα, όπως στη Νιγηρία, αλλά κυρίως η φτώχια και η ανεργία που μαστίζουν τις περισσότερες από τις χώρες της Αφρικής, αποτελούν τις συνήθεις αιτίες για να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους.
Στη Λιβύη δεν υπάρχει κεντρική κυβέρνηση, και κουμάντο κάνουν διάφορες ένοπλες ομάδες, παράγωγα αλλά και συνεχιστές του «εμφυλίου». Πολλές από αυτές, στο δυτικό τμήμα της χώρας, διαθέτουν δικά τους ιδιωτικά, αυτοσχέδια κέντρα κράτησης, όπου φυλακίζουν μετανάστες που «συλλαμβάνουν» στον δρόμο ή στα σύνορα, ή που παραλαμβάνουν από κυκλώματα διακινητών (που θεωρητικά θα τους μετέφεραν στην Ευρώπη). Μέσα σ’ αυτά τα κέντρα κράτησης τα βασανιστήρια είναι καθημερινότητα, με σκοπό την εξαθλίωση-καθυπόταξη, αφού πολλοί μετανάστες πωλούνται ως δούλοι, την εκμαίευση λύτρων από τις οικογένειες των αιχμαλώτων, την εκπόρνευση γυναικών. Οι γυναίκες βιάζονται ομαδικά και «προορίζονται» για μπουρδέλα στη Λιβύη, ή για την «ευρωπαϊκή αγορά πορνείας». Ακόμα και αν κάποιος εξαγοράσει την ελευθερία του, είναι πολύ πιθανό να συλληφθεί εκ νέου. Είναι χαρακτηριστικό πως σε πολλές περιπτώσεις επαναπροωθήσεων βαρκών που απέπλευσαν από τα λιβυκά εδάφη, οι μετανάστες προτίμησαν να πηδήξουν στη θάλασσα από το να επιστρέψουν στη Λιβύη.
Υπαίθρια αγορά δούλων
Για την κατάσταση στη Λιβύη
Μετά την εξέγερση του 2011 απέναντι στο καθεστώς Καντάφι, η «σταθερότητα» δεν κατάφερε ποτέ ξανά να εδραιωθεί στη Λιβύη. Η πτώση του Καντάφι δεν σήμανε και το τέλος της ένοπλης αντιπαράθεσης. Αντιθέτως, υπήρξαν προστριβές ανάμεσα στις διάφορες φυλές και τις ένοπλες ομάδες από τους εναπομείναντες υποστηρικτές του Καντάφι . Αλλά και ευρύτερα, πολλές από τις ομάδες που συμμετείχαν στην «εμφύλια σύρραξη» αρνήθηκαν να παραδώσουν τα όπλα, όπως απαίτησε η μεταβατική κυβέρνηση της Λιβύης. Ένα από τα μέτρα που ακολούθησε η κυβέρνηση για να αποσυμπιέσει αυτή την ένταση, ήταν η μισθοδοσία σε όσους συμμετείχαν στην εξέγερση, και ανήκαν σε ένοπλες ομάδες. Τα νέα σώματα ασφαλείας στελεχώθηκαν από αυτό τον κόσμο, που αμοιβόταν με γενναίους μισθούς, γεγονός που με τη σειρά του ώθησε αρκετούς ανέργους να εξοπλιστούν και να δημιουργήσουν ένοπλες ομάδες, είτε να συμμετάσχουν στις ήδη υπάρχουσες. Παρόλα αυτά, η ένταση δεν εκτονώθηκε, αλλά κορυφώθηκε, αναδεικνύοντας το κενό στη διακυβέρνηση της Λιβύης.
Ουσιαστικά, αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στη δεύτερη φάση του «λιβυκού εμφυλίου». Οι περισσότερες (ίσως και όλες) από τις παραπάνω ένοπλες ομάδες ανήκουν σε ένα από τα δύο στρατόπεδα, που αντιμάχονται για τη διακυβέρνηση της χώρας, σύγκρουση που εκτός από ιδεολογική, έχει -προφανώς- και οικονομική υπόσταση. Υπάρχει βέβαια και ένας τρίτος πόλος (όχι στρατόπεδο), αυτός του νότου. Συγκεκριμένα, μέχρι και το τέλος του 2015 έχουμε τα εξής:
Στην ανατολή, στο Τομπρούκ, έχει την έδρα της η «Κυβέρνηση του Κοινοβουλίου του Τομπρούκ». Ένα μεγάλο κομμάτι του λαού της Λιβύης είναι θετικά προσκείμενο στην κυβέρνηση αυτή, η οποία αναγνωρίζόταν και διεθνώς ως η νόμιμη κυβέρνηση της χώρας. Στρατιωτικό βραχίονά της αποτελεί ο «Λιβυκός Εθνικός Στρατός», υπό την ηγεσία του στρατηγού Χαλίφα Χαφτάρ, πρώην ανθρώπου του Καντάφι. Ο στρατηγός δέχεται στήριξη τόσο από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την Αίγυπτο και τη Ρωσία που έχουν πρωταρχικά οικονομικές βλέψεις στη χώρα, όσο και από τις ΗΠΑ, που στο πρόσωπό του βλέπουν τον πλέον ικανό στρατιωτικό για να εξουδετερώσει τις δυνάμεις του ισλαμικού κράτους στη χώρα.1
Η δυτική Λιβύη είχε και αυτή μία κυβέρνηση και αντίστοιχα δική της ένοπλη δύναμη. Τα δύο αυτά σώματα εδράζονταν στην Τρίπολη. Σε αντίθεση με το ανατολικό στρατόπεδο, υπάρχουν πολλές ένοπλες ομάδες-φυλές, που συγκροτούνται πάνω στο «πολιτικό Ισλάμ», και στρέφονται γύρω από την ισλαμιστική κυβέρνηση του «Εθνικού Συμβουλίου». Η νομιμότητα αυτής της κυβέρνησης ήταν επιεικώς αμφιλεγόμενη. Η Ευρώπη, παρόλα αυτά, συνδιαλεγόταν πολύ συχνά μαζί της, κυρίως για την αντιμετώπιση και τη διαχείριση του μεταναστευτικού, καθώς το μεγαλύτερο μέρος των αφρικανών μεταναστών διέρχεται από τα εδάφη της δυτικής Λιβύης, πριν το ταξίδι για την Ευρώπη.
Στην ανατολή το κίνητρο των στρατιωτών φαίνεται να είναι η ανάσχεση της ισλαμικής προέλασης. Παράλληλα, η δύση κατηγορεί την κυβέρνηση της ανατολής για «επιστροφή στο παλιό -τύπου Καντάφι- καθεστώς, και αυτόν ακριβώς τον φόβο προσπαθεί να κεφαλαιοποιήσει.
Στο νότιο τμήμα της Λιβύης, στη Φαζάν, τα πράγματα είναι ακόμα πιο συγκεχυμένα. Οι πληροφορίες που υπάρχουν για τις εκεί ένοπλες ομάδες, τον ιδεολογικό προσανατολισμό τους, την παρουσία του ισλαμικού κράτους κλπ, είναι λιγοστές. Είναι βέβαια φανερό, πως τόσο το ανατολικό, όσο και το δυτικό στρατόπεδο, προσπαθούσαν (και προσπαθούν) να ασκήσουν επιρροή στους κατοίκους της περιοχής.
Από ότι φαίνεται πάντως, οι περισσότερες/οι αφρικανές/οι μετανάστριες/στες εισέρχονται στη χώρα από τον νότο, με τη μεσολάβηση διακινητών. Πρόκειται για καλά οργανωμένες ομάδες, οι οποίες δραστηριοποιούνται εντός, αλλά και εκτός των λιβυκών συνόρων, «παράγοντας αποτελεσματικό έργο». Η ενασχόληση με τη διακίνηση ενδεχομένως εξηγεί εν μέρει και την μεγάλη ασάφεια γύρω από το πολιτικό γίγνεσθαι στη Φαζάν. Η επικερδής αυτή «επιχείρηση» (βλ. παρακάτω: «σήμερα, η διακίνηση ανθρώπων αποτελεί την τρίτη πιο επικερδή επιχείρηση, μετά το εμπόριο όπλων και ναρκωτικών») καθιστά -μάλλον- «περιττή» τη διεκδίκηση της διακυβέρνησης της χώρας.
Στα τέλη του 2015, με την προτροπή και επίβλεψη του ΟΗΕ, σχηματίστηκε στη Λιβύη «Κυβέρνηση Εθνικής Συνεργασίας» (Government of National Accord), με στόχο να δοθεί τέλος στον πόλεμο, αλλά και να γίνουν βήματα για την εξάλειψη των δυνάμεων του Ισλαμικού Κράτους2. Η σταθεροποίηση επήλθε μόνο φαινομενικά: Η κυβέρνηση απέτυχε να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης, τόσο τον Ιανουάριο όσο και τον Αύγουστο του 2016, παραμένοντας ένα όργανο-γλάστρα. Πλέον έχει εγκατασταθεί στην Τρίπολη, με πολλές από τις ένοπλες ομάδες της Δύσης να πρόσκεινται φιλικά (και) σε αυτή. Στην Ανατολή, από την άλλη, τα πράγμα παρέμειναν ως είχαν, με χαρακτηριστικό σημείο τις γιορτές και τις παρελάσεις των στρατευμάτων, «σαν να μην υπάρχει η κυβέρνηση».
Μερικούς μήνες πριν, συγκεκριμένα στις 25 Ιουλίου του ’17, και με τη μεσολάβηση του Προέδρου της Γαλλίας, Μακρόν, οι ηγέτες των δύο πλευρών δεσμεύτηκαν να κηρύξουν ανακωχή, να προχωρήσουν σε βουλευτικές εκλογές για όλη την επικράτεια της χώρας μέχρι την άνοιξη, και να περιορίσουν την ένοπλη βία στο «μέτωπο της τρομοκρατίας».
Με όλα τα παραπάνω, διαμορφώνεται μία καλή εικόνα για το περιβάλλον, μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται και η συνθήκη που περιγράψαμε στην εισαγωγή του άρθρου μας. Αυτή τη στιγμή, σχεδόν κάθε ένοπλη ομάδα στο δυτικό τμήμα της Λιβύης επωφελείται από τη μετανάστευση. Με ιδιωτικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, δουλεμπόριο, trafficking, εκπορνεύσεις, βιασμούς, σφαγές… Είναι εύκολα αντιληπτό το πώς δημιουργήθηκε αυτό το πεδίο στυγνής εκμετάλλευσης ανθρώπων, όπως επίσης και τα επιμέρους οφέλη των κυριάρχων (ένοπλες ομάδες, διακινητές, κυβερνητικά στελέχη κλπ.). Αυτό που αφήνει ερωτηματικά είναι καταρχάς το γιατί η Λιβύη συγκεντρώνει τόσους μετανάστες από τις υπόλοιπες χώρες της αφρικανικής ηπείρου, και κατά δεύτερον, πώς εμπλέκονται οι υπόλοιπες χώρες, και κυρίως η ΕΕ, στην όλη κατάσταση, αλλά και ειδικά σε σχέση με το μεταναστευτικό. Γιατί λοιπόν στη Λιβύη;
Διακίνηση: Επόμενος σταθμός Λιβύη
Σήμερα, η Λιβύη αποτελεί κεντρικό κόμβο για το πέρασμα προς την Ευρώπη. Οι διαδρομές που ακολουθούσαν οι μετανάστες στο παρελθόν άρχιζαν να φράζονται με ταχύτατους ρυθμούς. Η πορεία προς την Ισπανία από τη δυτική Αφρική καθίσταται δυσκολότερη, αφού οι συνοριακοί έλεγχοι και οι επαναπροωθήσεις στα Κανάρια νησιά, τη Θεούτα και τη Μελίγια έχουν αυξηθεί. Επιπλέον, η διαδρομή που περνά από το όρος Σινά και το Ισραήλ έχει κλείσει από το 2013, με τη δημιουργία ενός μεγάλου τείχους από τις ισραηλινές αρχές. Ωστόσο, ακόμα κι αν κάποιες καταφέρουν να το περάσουν, έρχονται αντιμέτωπες με τις ένοπλες ομάδες των Βεδουίνων, που τις απαγάγουν για να ζητήσουν λύτρα, με αποτέλεσμα αυτή η διαδρομή να είναι αποτρεπτική. Παρόλα αυτά, η Μεσόγειος και τα ευρωπαϊκά τείχη δεν είναι τα μόνα που έχουν να αντιμετωπίσουν. Συγκεκριμένα, έχουν ήδη χτιστεί φράχτες στα σύνορα με το Μαρόκο, για να εμποδίσουν τους Σαχαράουι να κατευθυνθούν προς την Αλγερία, καθώς και κατά μήκος των συνόρων της Νιγηρίας, του Νίγηρα και της Τυνησίας. Ταυτόχρονα, οι αρχές της Αιγύπτου συνήθως επαναπροωθούν τους μετανάστες στις πατρίδες τους, με φυσική συνέπεια οι άνθρωποι να επιλέγουν τη Λιβύη ως κύριο τρόπο, για να ταξιδέψουν στην Ευρώπη.
Φυσικά, το πώς οι άνθρωποι θα ταξιδέψουν στην Ευρώπη εξαρτάται αρκετά από τους δρόμους και τις διαδρομές που επιλέγουν οι ίδιοι οι διακινητές. Το δίκτυο των διακινητών είναι τεράστιο σε ολόκληρη την Αφρική και είναι οργανωμένοι σαν ταξιδιωτικά γραφεία. Οι ενδιαφερόμενες μπορούν να τους βρουν ακόμα και μέσω ιστοσελίδων, και να καταθέσουν τα ποσά για τη μετακίνησή τους σε λογαριασμούς των ίδιων, σε ευρωπαϊκές τράπεζες. Ταξιδεύοντας εβδομάδες ή και μήνες μέχρι τη Λιβύη, μπορεί να αλλάζουν διακινητή από μέρος σε μέρος (τον οποίο εντοπίζουν μόνες τους), και συχνά να χρειαστεί να δουλέψουν σε κάποια περιοχή για να ξεπληρώσουν το ποσό του ταξιδιού μέχρι την επόμενη στάση. Είναι σύνηθες οι διακινητές να κοροϊδεύουν τους μετανάστες, μεταφέροντάς τους κατευθείαν σε κάποια ένοπλη ομάδα στη Λιβύη, για να ζητήσει λύτρα από τις οικογένειές τους ή και ακόμα να τους εξαναγκάσουν να πνιγούν στη θάλασσα, όπως συνέβη στις ακτές της Υεμένης. Σήμερα, η διακίνηση ανθρώπων αποτελεί την τρίτη πιο επικερδή επιχείρηση, μετά το εμπόριο όπλων και ναρκωτικών.
Σημαντικό σταυροδρόμι για να περάσει κανείς από τις διάφορες αφρικανικές χώρες στη Λιβύη αποτελεί η πόλη Αγκαντέζ στον Νίγηρα. Εκεί έρχονται σε επαφή με τους διακινητές, όπου πληρώνουν 200-300 δολάρια για να τις μεταφέρουν στη Λιβύη, μέσω της Σαχάρα. Ύστερα από πιέσεις της ΕΕ, η κυβέρνηση του Νίγηρα προχώρησε σε αρκετές συλλήψεις διακινητών, χωρίς όμως κάποιο αποτέλεσμα, αφού βρίσκονται συνεχώς εναλλακτικοί δρόμοι, μέσα από την έρημο, για τη μεταφορά των ανθρώπων. Σήμερα, υπολογίζεται ότι ο αριθμός των νεκρών στην έρημο είναι τριπλάσιος ετησίως από τους θανάτους στη Μεσόγειο. Αφού επιβιώσουν και φτάσουν τελικά στη Λιβύη, οι διακινητές εξαφανίζονται και οι μετανάστες αφήνονται στο έλεος των διάφορων ένοπλων ομάδων, που διοικούν τη «διχασμένη χώρα». Συνήθως, οι άνθρωποι αγνοούν τόσο τη δυσκολία του ταξιδιού, όσο και την κατάσταση που τους περιμένει στη Λιβύη.
Κομβόι διακινητών στην έρημο
Από τα «φτωχά» σπίτια της Νιγηρίας, στα παζάρια της Λιβύης, έως τα «πλούσια» μπουρδέλα της Δύσης
Σε αυτό το χάος διαδρομών , διακίνησης, κέντρων κράτησης και ένοπλων ομάδων, σωματέμποροι και νταβατζήδες καταφέρνουν να κάνουν τις δικιές τους «δουλειές», στο όνομα της μετανάστευσης. Χιλιάδες γυναίκες από την Αφρική, που επιθυμούν να ταξιδέψουν στην Ευρώπη για μια καλύτερη ζωή, πέφτουν θύματα σεξ τράφικινγκ και καταλήγουν σε πιάτσες ή οίκους ανοχής των ευρωπαϊκών πόλεων, αν καταφέρουν να επιβιώσουν στην έρημο, τη Λιβύη ή τη Μεσόγειο. Πιο συγκεκριμένα, οι διακινητές πείθουν τις οικογένειες των νεαρών κοριτσιών, πως θα πάνε στην Δύση με στόχο να γίνουν χορεύτριες ή κάτι παρόμοιο, και, όντας πλούσιες πια, θα στέλνουν χρήματα στις οικογένειές τους. Αφού πληρωθούν πολύ καλά για τα έξοδα του ταξιδιού από τις οικογένειες των κοριτσιών, οι διακινητές οδηγούν τις κοπέλες σε κάποιον γκουρού-μάγο για να ορκιστούν πίστη, πως ό,τι ζήσουν στην Ευρώπη δεν θα το πουν πουθενά· και ύστερα ξεκινάνε το ταξίδι τους προς τη Λιβύη. Σύμφωνα με μαρτυρίες, οι γυναίκες βιάζονται κατ’ εξακολούθηση καθ’ όλη τη διαδρομή, και ύστερα καταλήγουν για κάποιο χρονικό διάστημα σε οίκους ανοχής ή κέντρα κράτησης της Λιβύης, όπου βιάζονται κι εκεί συνεχώς. Συχνά πωλούνται σαν σκλάβες του σεξ στα σκλαβοπάζαρα, μαζί με άλλους δούλους-εργάτες μετανάστες. Παρόμοια μοίρα έχουν και γυναίκες μετανάστριες, που δεν ξεκινούν από την αρχή με στόχο να εργαστούν στην Ευρώπη, αλλά απλώς μεταναστεύουν. Από μαρτυρίες εθελοντών που βρίσκονται στα πλοία ανοιχτά της Λιβύης, οι περισσότερες γυναίκες που διασώζουν στη Μεσόγειο είναι βιασμένες είτε από διακινητές είτε από μέλη των Λιβυκών αρχών και των ένοπλων ομάδων, συχνά είναι έγκυες, ενώ καθόλου σπάνιο δεν είναι να ταξιδεύουν με τον διακινητή τους, και να δηλώνουν πως πηγαίνουν στην Ευρώπη για «δουλειά».
Μετανάστριες στην αυλή φυλακής, στην ουρά για να μπουν σε λεωφορείο που θα τις μεταφέρει σε άλλο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Πουλήθηκαν από ένοπλη ομάδα που ελέγχει το κέντρο κράτησης της Surman στη Λιβύη.
Παιχνίδια εξουσίας και γεωστρατηγική στην περιοχή
Είναι σημαντικό όμως, να παρατηρήσουμε λίγο τις παρεμβάσεις και τα συμφέροντα στην περιοχή, τόσο της ΕΕ, όσο και των άλλων μεγάλων παραγόντων. Πριν την Αραβική Άνοιξη, η Ρωσία ήταν ο βασικός προμηθευτής όπλων στη Λιβύη του Καντάφι, έχοντας τεράστια ενεργειακά και οικονομικά συμφέροντα. Μετά την ανατροπή του καθεστώτος, υπολογίζεται ότι έχασε πάνω από τέσσερα δις. δολάρια, επιθυμώντας αυτή τη στιγμή να κερδίσει την παρελθοντική της κυριαρχία στην περιοχή. Ουσιαστικά, μαζί με την παρουσία της στη Συρία, επιζητά να γίνει ξανά η περιφερειακή δύναμη, στη Μέση Ανατολή, έχοντας σχέσεις με τον Χαφτάρ της Ανατολικής Λιβύης. Παράλληλα, στηρίζει τη Δύση, στο έργο της για την «καταπολέμηση της τρομοκρατίας». Στην πραγματικότητα όμως, δεν την ενδιαφέρει το «μεταναστευτικό ζήτημα», αλλά προσδοκά τη σιωπή της Δύσης για θέματα που την αφορούν άμεσα, όπως εκείνο της Ουκρανίας. Όσον αφορά τις ΗΠΑ, τα πράγματα είναι ακόμα πιο περίπλοκα. Από τη μία, ο Τραμπ δηλώνει ότι δεν έχουν καμία δουλειά στη Λιβύη, παρά μόνο την καταπολέμηση της τρομοκρατίας στην χώρα. Παρ’ όλα αυτά, η αμερικανική βάση «έκτακτης ανάγκης» στο νοτιότερο τμήμα της λιβυκής επικράτειας,3 φανερώνει τον στρατιωτικό έλεγχο που ζητούν στην περιοχή. Όπως λέγεται, οι ΗΠΑ σχεδιάζουν ένα μεγαλεπήβολο πλάνο, που θα χωρίζει τη Λιβύη σε τρία κράτη, όπως ήταν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ένα κράτος θα είναι με κέντρο την Τρίπολη, ένα θα δημιουργηθεί στα σύνορα με το Τσαντ και ένα τρίτο στο δυτικό κομμάτι της χώρας. Ο τριμερισμός αυτός, στο όνομα της επίλυσης της πολιτικής κρίσης, βοηθά τις ΗΠΑ σε μια καλύτερη πρόσβαση στον φυσικό πλούτο της Λιβύης (πετρέλαιο και υδρογονάνθρακες). Η Δύση, ενώ τυπικά στηρίζει την κυβέρνηση Εθνικής Συνεννόησης του ΟΗΕ, άτυπα έχει δίαυλο επικοινωνίας με τον Χαφτάρ, ενώ λέγεται ότι θα τον αφήσει να προελάσει μέχρι την Τρίπολη. Γιατί; Ο Χαφτάρ, αυτή τη στιγμή είναι ο μόνος που φαίνεται να παρέχει μια σταθερότητα στο χάος της Λιβύης, καταπολεμώντας αποτελεσματικά τους τζιχαντιστές, κάνοντας συμφωνίες με όλες τις μεγάλες δυνάμεις, και, όπως ψιθυρίζεται έντονα σε διπλωματικούς κύκλους της ΕΕ, μειώνοντας στο μέλλον τις μεταναστευτικές ροές, κάτι που η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας δεν έχει καταφέρει διόλου καλά. Παράλληλα, τόσο η Αίγυπτος όσο και τα Hνωμένα Αραβικά Εμιράτα στηρίζουν τον Χαφτάρ στην καταπολέμηση του ISIS, ενώ τα δεύτερα έχουν και συμφέροντα που αφορούν το πετρέλαιο της χώρας.
Οι ηγέτες της ΕΕ παρουσιάζουν την εμπλοκή της στη Λιβύη, να έχει στόχο την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και τη μείωση των μεταναστευτικών ροών. Ωστόσο, ένας μεγάλος αριθμός κρατών της αφρικανικής ηπείρου έχει βρεθεί, ή βρίσκεται άτυπα, υπό την (αποικιοκρατική) κατοχή ευρωπαϊκών κρατών, όπως η Γαλλία, η Μ. Βρετανία και η Ιταλία, χώρες που μέχρι και σήμερα διατηρούν συμφέροντα στα εδάφη της Αφρικής. Συγκεκριμένα, η Γαλλία ήταν από τις κύριες χώρες που είχε μεγάλο όφελος από την πτώση του Καντάφι, και ήθελε να εμποδίσει τα σχέδιά του για μια ενοποιημένη, και με δικό της νόμισμα, Αφρική. Σχέδια που θα έπλητταν το γαλλικό φράγκο και τη στρατιωτική «παρουσία» της στις πρώην αποικίες της, στη Δυτική και Κεντρική Αφρική (συνολικά 15 χώρες). Παράλληλα, ένας από τους κύριους προμηθευτές όπλων στη Λιβύη ήταν η ΕΕ, με πρωταγωνιστές την Ιταλία και τη Γαλλία. Έχοντας υπόψη τα παραπάνω , και παρακολουθώντας τις παρεμβάσεις των δύο αυτών χωρών στην πολιτική σκηνή της Λιβύης θεωρούμε ότι η ΕΕ στοχεύει στην εδραίωση ενός βολικού γι’ αυτή καθεστώτος, που θα διατηρεί την επιρροή της4 στη βόρεια Αφρική. «Αναρωτιόμαστε» λοιπόν αν είναι δυνατόν οι μεταναστευτικές ροές να αποτελούν το μόνο ενδιαφέρον της ΕΕ, όπως παρουσιάζεται στα διεθνή μέσα και τον ευρωπαϊκό πολιτικό λόγο…
Η μετάθεση του «προβλήματος» (ή πώς ο ευρωπαϊκός ανθρωπισμός εκπαιδεύει το «λιβυκό λιμενικό» να δολοφονεί μετανάστες)
«Σοφία» είναι η κωδική ονομασία της στρατιωτικής επιχείρησης της ΕΕ που ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2015, με στόχο την παρεμπόδιση διακίνησης προσφύγων, καθώς και την παρακολούθηση και σύλληψη των διακινητών στις ακτές της Μάλτας και της Ιταλίας. Η ΕΕ δρούσε τότε εκτός των χωρικών υδάτων της Λιβύης, διότι χρειαζότανν άδεια από τη λιβυκή κυβέρνηση. Το 2017 η στρατηγική αυτή άλλαξε, με ακτοφύλακες της ΕΕ να εκπαιδεύουν το λιβυκό λιμενικό να δρα εναντίον των διακινητών, και να διασώζει πρόσφυγες στα ανοιχτά της Λιβύης5. Όλη η παραπάνω διαδικασία συνδέεται με τη θέση της Ιταλίας, η οποία από το καλοκαίρι του 2017 ξεκίνησε να περιορίζει τις δράσεις των διασωστικών πλοίων των ΜΚΟ που δρουν στα ανοιχτά της Μεσογείου, θεσμοθετώντας κώδικες συμπεριφοράς, και κλείνοντας τα λιμάνια της για τα καράβια τους. Τον Οκτώβριο του 2017, η ΕΕ αποφάσισε να στηρίξει την Ιταλία στη σύνοδο κορυφής, χρηματοδοτώντας περαιτέρω τη Λιβύη για τη διαχείριση του μεταναστευτικού. Συγκεκριμένα, ο επόμενος στόχος είναι η δημιουργία hot spot στα λιβυκά εδάφη,6 και η μετατροπή των κέντρων κράτησης στην περιοχή σε κέντρα «φιλοξενίας». Στην ουσία, η Ευρώπη, κάνοντας συμφωνίες με τη Λιβύη, καθώς και με τις δύο από τις πιο διεφθαρμένες και φτωχές χώρες της Αφρικής, τον Νίγηρα και το Τσαντ, επιτυγχάνει το επιφανές αποτέλεσμα: Οι μετανάστες να μένουν στην Αφρική και να μην φτάνουν ποτέ σε ευρωπαϊκό έδαφος. Οι συμφωνίες αυτές, που είναι και η συνέχεια της επιχείρησης «Σοφία», είναι ουσιαστικά η χρηματοδότηση των ένοπλων συμμοριών, αφού δεν εξασφαλίζεται πουθενά η καλή μεταχείριση των μεταναστριών, η δομή των κέντρων φιλοξενίας, καθώς και το τέλος της διακίνησης ανθρώπων, όπως ευαγγελίζεται η ΕΕ. Συγκεκριμένα, μέχρι τώρα η επιχείρηση έχει αποτύχει ολοκληρωτικά, αφού οι διακινητές βρίσκουν συνέχεια νέους δρόμους μεταφοράς, οι ένοπλες συμμορίες στα σύνορα και τα κέντρα κράτησης δολοφονούν και βασανίζουν όποιον περνά σε λιβυκό έδαφος, ενώ ταυτόχρονα χιλιάδες μετανάστριες πνίγονται στη Μεσόγειο. Ο στόχος είναι ξεκάθαρος: Η διαχείριση του μεταναστευτικού πλέον μετατίθεται στη Λιβύη, και αρκεί να μην φτάνουν οι μετανάστες στα ευρωπαϊκά εδάφη (όπως παρόμοια έχει συμβεί στην περίπτωση του Μαρόκου με την Ισπανία, και της Τουρκίας με την ΕΕ).
Μετανάστες από την Ερυθραία πηδούν στη θάλασσα κατά τη διάρκεια διασωστικής επιχείρησης, βόρεια της Λιβύης
Ρατσιστές εν πλω
Παράλληλα με την ΕΕ, οργάνωση ισλαμόφοβων Ευρωπαίων φασιστών, με σύμβολο το σήμα των αρχαίων Λακεδαιμονίων, δρα στη Μεσόγειο με στόχο την παρεμπόδιση της «λαθρομετανάστευσης» στην Ευρώπη, και την επαναπροώθηση μεταναστών στα λιβυκά εδάφη. Η οργάνωση “Generation Identity”, μέσω croudfunding, κατάφερε να μαζέψει 80.000 ευρώ, και να αγοράσει πλοίο με το όνομα C-STAR. Με το πλοίο αυτό εμπόδισε τη διάσωση μεταναστριών από τα διασωστικά καράβια των ΜΚΟ στη Μεσόγειο, χωρίς οι ιταλικές αρχές να προβούν σε κάποια σύλληψη των φασιστών, ενώ ταυτόχρονα τονίζει τη συνεργασία της με τις λιβυκές αρχές, για την επαναπροώθηση «παράνομων σκαφών» στην Αφρική. Για άλλη μια φορά, Ευρώπη και ακροδεξιοί δρουν συμπληρωματικά, στο όνομα της καταπολέμησης της παρανομίας και του λαθρεμπορίου.
Η αντιστροφή του προβλήματος
Το «μεταναστευτικό», άλλοτε εμφανίζεται (κυρίως στην κυρίαρχη αφήγηση, αλλά και στη δεξιά ρητορεία) ως «πρόβλημα», και άλλοτε μετριοπαθώς (από πιο προοδευτικές φωνές) ως «ζήτημα». Δεν είναι στους σκοπούς αυτού του κειμένου να αναλύσει τους λόγους, που τα κράτη και το Κεφάλαιο δεν θέλουν την ανεξέλεγκτη μετακίνηση ανθρώπων, θεωρούμε όμως δεδομένο ότι για αυτούς η μετανάστευση αποτελεί μία κατάσταση προς επίλυση, όπως και αν την αποκαλούν.
Για μας η πραγματικότητα είναι διαφορετική: Τα μόνα προβλήματα που εντοπίζουμε είναι το κράτος και ο καπιταλισμός, προβλήματα που συναντάμε σε κάθε πτυχή της καθημερινότητάς μας. Ειδικά για τη μετανάστευση, σαν αέναη ανθρώπινη ανάγκη, τα προβλήματα αυτά αντανακλώνται στα σύνορα, τα κέντρα κράτησης και τα hot spots, τους ξεφτίλες ρατσιστές και φασίστες, τις ευρωπαϊκές πολιτικές κλπ. Απέναντι σε όλα αυτά στεκόμαστε εμείς, σπάζοντας τους διαχωρισμούς των «από πάνω», από κοινού ντόπιοι και μετανάστριες: Χτίζουμε κοινότητες με σκοπό την κάλυψη των κοινών μας αναγκών (εργασία, στέγαση, μέσα μεταφοράς κτλ)· αγωνιζόμαστε, θεσμικά και μη, για να σπάσουμε τους φραγμούς των συνόρων για όσους και όσες δεν σκοπεύουν να παραμείνουν εδώ· εκφράζουμε πολύμορφα τη διεθνιστική μας αλληλεγγύη ενάντια στις αιτίες που οδηγούν πλήθος κόσμου στον ξεριζωμό. Όλα αυτά, βέβαια, θεωρούμε πως έχουν νόημα στα πλαίσια «επίλυσης» του ευρύτερου προβλήματος: Στον αγώνα για την κατάργηση του Κράτους, και την ισοπέδωση του Καπιταλισμού, στον αγώνα ενάντια στην εκμετάλλευση και την κάθε λογής καταπίεση, στον αγώνα για την ολική χειραφέτηση και την ελευθερία…
Σίσσυ Χάνκσοου
Υποσημειώσεις:
- Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, το ISIS βρήκε την ευκαιρία να πυκνώσει τις τάξεις του, αποκτώντας μεγάλη δύναμη στη Λιβύη. Πέραν αυτού, υπάρχουν πολλές ακόμα ισλαμιστικές ομάδες που δρουν και εδράζονται στα δυτικά της χωράς.
- Έναν χρόνο μετά την ανάληψη της εξουσίας, και μετά από 8 μήνες πολεμικών συγκρούσεων, στις 17 Δεκέμβρη 2016, η επίσημη κυβέρνηση κατάφερε να πάρει τον έλεγχο της Σύρτης από το ISIS, που την είχε καταλάβει 1 χρόνο πριν.
- Αυτή τη στιγμή, πέρα από την αμερικανική βάση στη Λιβύη, υπάρχουν άλλες 36 βάσεις των ΗΠΑ, σε 24 χώρες της Αφρικής, δείχνοντας προφανώς, ότι η αφρικανική ήπειρος έχει σημαντικό, οικονομικό ενδιαφέρον για τις ΗΠΑ.
- Η ταύτιση των συμφερόντων της ΕΕ με αυτά της Γαλλίας που υπονοείται στο κείμενο είναι σκόπιμη. Κρίνουμε πως οι αποφάσεις και οι κινήσεις της ΕΕ, ως διακρατικός σχηματισμός που είναι, πατρονάρονται από τα ισχυρά κράτη-μέλη της, ένα από τα οποία είναι και η Γαλλία.
- Η Συμφωνία της Μάλτας υπογράφηκε τον Φεβρουάριο 2017 από τους ηγέτες της ΕΕ, και προβλέπει άφθονη χρηματοδότηση 200 εκατομμυρίων ευρώ, καθώς και παροχή τεχνικού εξοπλισμού στις 40 πολιτοφυλακές της Τρίπολης, για να εμποδίσουν τη μετανάστευση. Οι Λίβυοι πήραν από την Ιταλία τέσσερα καινούργια καταδιωκτικά σκάφη για να στήσουν το «λιβυκό λιμενικό».
- Είναι αντικείμενο συζήτησης εδώ και αρκετούς μήνες μεταξύ των Ευρωπαίων ηγετών η δημιουργία hot-spot στη Λιβύη, τα οποία προτείνεται να λειτουργούν όπως τα αντίστοιχα που υπάρχουν και στην Ελλάδα, με ουσιώδη διαφορά ότι η «μεταναστευτική πολιτική» επεκτείνεται πλέον σε εδάφη που ΔΕΝ είναι ευρωπαϊκά, ακολουθώντας το παράδειγμα της Αυστραλίας.
