Η επιβολή της βίαιης αναδιάρθρωσης και η υποτίμηση της ζωής μας από την πλευρά της κυριαρχίας, καθώς και η ίδια η ανάπτυξη και ένταση των κοινωνικών αγώνων, διαλύουν το κοινωνικό συμβόλαιο και τους συσχετισμούς δυνάμεων που το συγκροτούσαν. Εντός της κοινωνίας διαμορφώνονται νέες, ετερόκλητες και αλληλοσυγκρουόμενες, φυγόκεντρες δυνάμεις. Εδώ θα περιοριστούμε στη διερεύνηση των αναδυόμενων τάσεων που εμφανίζονται είτε άμεσα μπολιάζοντας τους κοινωνικούς αγώνες είτε κινούμενες στις παρυφές τους.
το πλαίσιο των κοινωνικών αγώνων
Τα τελευταία χρόνια στον ελλαδικό χώρο υπάρχει μια ραγδαία και πολυεπίπεδη ανάπτυξη των κοινωνικών αγώνων. Σε καμία περίπτωση όμως δεν συγκροτούν μια ενιαία δυναμική, αλλά κυοφορούν αντιφατικά πολιτικά χαρακτηριστικά και στοχεύσεις. Με μια πρώτη ανάγνωση τρεις κύριες τάσεις μοιάζουν να αναδύονται. Οι τάσεις αυτές αφενός εκφράζονται μέσα από τις πολιτικές στοχεύσεις του κάθε αγώνα, αφετέρου τείνουν να συγκροτηθούν και μέσα από ευρύτερες δυνάμεις (πολιτικές-κοινωνικές), που εμπλέκονται στο ευρύτερο ρευστοποιημένο πεδίο της κοινωνικής σύγκρουσης που διεξάγεται σήμερα στον ελλαδικό χώρο. Μια τάση είναι αυτή της ανάπτυξης του εθνοπατριωτισμού, σε ένα φάσμα που ξεκινά από τον λαϊκίστικο πατριωτισμό, περνά από τον εθνικισμό και φτάνει ως τον φασισμό και τον κοινωνικό κανιβαλισμό. Μια άλλη είναι εκείνη της αποκατάστασης του δημοκρατικού πολιτεύματος, με τη μορφή είτε του ριζοσπαστικού είτε του νομιμόφρονα ρεφορμισμού. Η τρίτη τάση αφορά την ανάπτυξη ανταγωνιστικών, μη αιτηματικών αγώνων, και την προσπάθεια οργάνωσης της κοινωνικής ζωής από τα κάτω. Οι διαχωρισμοί αυτοί ωστόσο αποτελούν απλώς ιδεότυπους και όχι μια απολύτως πραγματική κατάσταση, αφού οι τάσεις αυτές σε κάθε αγώνα ή διαδικασία, και σε διαφορετικούς βαθμούς (κυρίως για τις δύο πρώτες), αλληλεπικαλύπτονται και μπολιάζουν η μια την άλλη δημιουργώντας νέα κοινωνικά μείγματα και δυναμικές.
η ανάπτυξη του εθνοπατριωτισμού
Σε επίπεδο λόγου ο εθνοπατριωτισμός εκφράζεται μέσα από τις εθνοκεντρικές αναγνώσεις της κρίσης, και την αποσύνδεση της ελλαδικής περίπτωσης από τη συνολική της ένταξη στην παγκόσμια κρίση. Αναγνώσεις που θεωρούν ότι αυτό που βάλλεται είναι το έθνος και η χώρα είτε από τις επιβουλές των «ξένων» (Ευρωπαϊκή Ένωση, Γερμανία, Δ.Ν.Τ., ξένοι κερδοσκόποι, αγορές) είτε από τους άχρηστους και προδότες πολιτικούς διαχειριστές της εξουσίας (βουλευτές), που κοιτούν το δικό τους συμφέρον και όχι αυτό της χώρας. Ως υποκείμενο αγώνα μπαίνει ο έλληνας και ο ελληνικός λαός γενικά, ή ο έλληνας εργαζόμενος. Σε επίπεδο αγώνων, ισχυρές δόσεις εθνοπατριωτισμού είχαν οι απεργίες των ιδιοκτητών φορτηγών το καλοκαίρι του 2010, όπου η υπεράσπιση της ιδιοκτησίας, της πατρίδας και της οικογένειας ήταν εξόφθαλμη, αλλά και εκείνη των ιδιοκτητών ταξί το φθινόπωρο του 2011. Στοιχεία λαϊκίστικου πατριωτισμού επίσης εκφέρονταν από μεγάλα κομμάτια του πλήθους που συμμετείχε στο κίνημα των «αγανακτισμένων» το καλοκαίρι του 2011, αλλά και από κομμάτια της αριστεράς που, φλερτάροντας με τον ελληνικό λαό, διεξάγουν έναν αντιμνημονιακό αγώνα ή επικαλούνται ένα ριζοσπαστικό πατριωτισμό (ΚΚΕ, ΚΟΕ, ΚΚΕ μ-λ). Σε επίπεδο κοινωνίας ο εθνοπατριωτισμός εκφράζεται αφενός μέσα από την ανάπτυξη ενός πλήθος πολιτικών οργανώσεων όπως η Σπίθα του Θεοδωράκη, το ΕΠΑΜ του Καζάκη, το Πατριωτικό Μέτωπό και το νεοϊδρυθέν κόμμα των απόστρατων (Σύνδεσμος Εθνικής Ενότητας). Αφετέρου, και στην πιο ακραία του μορφή, εκφράζεται μέσα από την ενίσχυση της Χρυσής Αυγής, την ανάπτυξη νέων φασιστικών τάσεων (Αυτόνομοι Εθνικιστές), αλλά και ευρύτερα κοινωνικά μέσα από μορφές κοινωνικού κανιβαλισμού (Ηγουμενίτσα, πογκρόμ μετά τη δολοφονία του Καντάρη, επιθέσεις νεολαίων σε μετανάστες).
Ριζοσπαστικός και νομιμόφρων ρεφορμισμός
Σε επίπεδο λόγου αυτό που ενοποιεί τις δύο μορφές του ρεφορμισμού (ριζοσπαστικού και νομιμόφρονα) είναι η επικέντρωση στην υφαρπαγή είτε γενικά των δημοκρατικών-εργασιακών δικαιωμάτων/κεκτημένων είτε πιο ειδικά των κλαδικών/επαγγελματικών δικαιωμάτων. Αυτό και σε συνδυασμό με τη στοχοποίηση των βουλευτών ως υπεύθυνων για τα δεινά της χώρας, συγκροτεί έμμεσα απαιτήσεις για μια ορθή αποκατάσταση του πολιτεύματος. Στην κάθαρση δηλαδή της πολιτικής διαχείρισης από τα λαμόγια, στην αποκατάσταση των δικαιωμάτων και ενός κράτους δικαίου, και σε μια ορθολογική, υπεύθυνη διαχείριση της κρίσης που θα απαλύνει τους πόνους του λαού, και θα στηρίξει την ελλάδα πάλι στα πόδια της, παίρνοντας και λίγα από τους πλούσιους. Εδώ ο νομιμόφρων ρεφορμισμός ζητά περισσότερο κάποιες διορθώσεις, με όρους συνδιαλλαγής και στα πλαίσια της νομιμότητας. Έχει κυρίως να κάνει με κομμάτια της αριστεράς που θέλουν να «αγωνιστούν» εισπράττοντας τα οφέλη από τις κάλπες (ΚΚΕ, ΣΥΡΙΖΑ, κομμάτια της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς), λειτουργώντας πάντα στα πλαίσια του δημοκρατικού παιχνιδιού. Επίσης εκφράζεται και από τα συνδικάτα, αν και υπό το βάρος της κοινωνικής πίεσης, υποχρεώνονται να προσφύγουν σε πιο ριζοσπαστικές ενέργειες ενσωματώνοντάς τες, όπως οι καταλήψεις δημόσιων κτιρίων και η στήριξη της άρνησης πληρωμής (ΔΕΗ). Ο ριζοσπαστικός ρεφορμισμός εκφράζεται με πιο συγκρουσιακούς όρους και πρακτικές, που ενδέχεται να ξεφεύγουν τόσο από τα όρια του ελέγχου των κομμάτων και συνδικάτων, όσο και από αυτά της νομιμότητας. Αυτού του τύπου ο ρεφορμισμός μπορεί να ζητά πιο συνολικές λύσεις, πάντα όμως στα πλαίσια της αποκατάστασης και της διόρθωσης των «ιδιομορφιών» της ελληνικής περίπτωσης. Εδώ μπορούμε να εντάξουμε αγώνες όπως αυτοί των ιδιοκτητών ταξί και φορτηγών, της ΠΟΕ-ΟΤΑ και των οδηγών λεωφορείων, αλλά και το κίνημα των «αγανακτισμένων». Προφανώς όλοι αυτοί οι αγώνες δεν έχουν ενιαία πολιτικά χαρακτηριστικά, αλλά ενοποιούνται γύρω από το αίτημά τους για αποτροπή της υφαρπαγής των κεκτημένων. Να σημειώσουμε επίσης πως δεν αποκλείεται αγώνες να αναμιγνύουν τόσο εθνοπατριωτικές τάσεις, όσο και τάσεις ριζοσπαστικού ρεφορμισμού, με τη χρήση βίαιων πρακτικών και τον απεγκλωβισμό από τον έλεγχο των συνδικάτων (φορτηγατζήδες, ταξιτζήδες).
ανατρεπτικές τάσεις και δομές αλληλοβοήθειας
Μέσα όμως από τη δίνη των ανακατατάξεων των κοινωνικών δυνάμεων και τη συγκρότηση νέων αναδυόνται και ανατρεπτικές τάσεις. Μιλάμε για εκείνους τους αγώνες που διεξάγονται από συλλογικά υποκείμενα που ξεφεύγουν από τον έλεγχο συνδικάτων και κομμάτων. Που εγκολπώνουν ανατρεπτικές-συγκρουσιακές πρακτικές [καταλήψεις δημόσιων κτιρίων (δημόσιοι υπάλληλοι, συνελεύσεις γειτονιάς), άγριες απεργίες (ΠΟΕ-ΟΤΑ), αρνήσεις πληρωμών, κοινωνική αντι-βία (Κερατέα, γενικές απεργίες)]. Αγώνες, διαδικασίες και πολιτικά μορφώματα που προσπαθούν να θέσουν ευρύτερα ζητήματα, που απεγκλωβίζονται από τον ρεφορμισμό, δεν απαιτούν, αλλά διεκδικούν έμπρακτα με τη δυναμική τους. Μιλάμε για τις ολοένα και αυξανόμενες προσπάθειες να βρεθούν οργανωτικές μορφές που θα αποτελέσουν εστίες αντίστασης και αγώνα, όπως τα σωματεία βάσης ή ανάλογες πρωτοβουλίες που γεννιούνται σε εργασιακούς χώρους (σερβιτόροι, μάγειροι, διανομείς, μεταφορές, υγεία). Μιλάμε για τις συνελεύσεις γειτονιάς που απλώνονται στην αττική και σε πολλές περιοχές στον ελλαδικό χώρο, τις συνελεύσεις στις πλατείες και τα αυτόνομα σχήματα, τα στέκια και τις καταλήψεις στον χώρο της εκπαίδευσης. Τέλος, έχουμε και τη γένεση, μέσα από τις ίδιες οργανωτικές μορφές, πρακτικών που αποσκοπούν να αντιμετωπίσουν τα ίδια τα κοινωνικά ζητήματα στην πράξη, σπάζοντας την ατομικότητα, ενισχύοντας την αλληλεγγύη και χτίζοντας δομές αλληλοβοήθειας. Τέτοιες προσπάθειες είναι η οργάνωση για την επανασύνδεση του ρεύματος, η συλλογική άρνηση πληρωμής σε διόδια-μεταφορές, τα ανταλλακτικά παζάρια, οι συλλογικές κουζίνες, οι καταλήψεις, τα αντιμαθήματα μέχρι και τα κοινωνικά ιατρεία. Παρ’ όλο που αρκετές από αυτές τις πρακτικές είναι μειοψηφικές, δεν παύουν να έχουν τεθεί έμπρακτα στο πλαίσιο των αγώνων και της υλικής πραγματικότητας, και άρα να αποτελούν μια δυνατότητα που μέσα από την ενίσχυση και διεύρυνσή τους μπορούν να οργανώσουν την κοινωνική ζωή από τα κάτω, απονομιμοποιώντας την κρατική λειτουργία.
στο δια ταύτα
Όπως έγινε σαφές, η συγκρότηση νέων και διαμορφούμενων κοινωνικών δυνάμεων γίνεται σε ένα απολύτως ρευστό κοινωνικό πεδίο. Πολλοί αγώνες και αρκετές κινηματικές οργανωτικές μορφές μπορούν να λάβουν ένα πολύπλοκο μίγμα πολιτικών περιεχομένων. Έτσι μπορούν κάλλιστα να συνδυαστούν συγκρουσιακές πρακτικές με εθνοπατριωτικά ή/και ρεφορμιστικά πολιτικά περιεχόμενα.
Το ζήτημα που τίθεται είναι πώς, μέσα στον κυκεώνα των κοινωνικών αγώνων που διεξάγονται σήμερα στον ελλαδικό χώρο και τη διαμόρφωση ευρύτερων κοινωνικών μορφωμάτων, θα καταφέρουμε να προτάξουμε τα πολιτικά/κοινωνικά εκείνα περιεχόμενα που θα κατευθύνονται προς την ανατροπή του υπάρχοντος συστήματος κοινωνικών σχέσεων, και τη δημιουργία νέων. Οι άξονες της κίνησης μπορούν να αφορούν δύο αλληλένδετα πεδία.
Ως προς το πολιτικό περιεχόμενο χρειάζεται, όχι μόνο σε ένα αφηρημένο και αυτοαναφορικό επίπεδο λόγου, αλλά μέσα στους ίδιους τους αγώνες και τις πολιτικές τους διαδικασίες, η σύγκρουση για την ανάσχεση τόσο των τάσεων της ανάπτυξης του εθνοπατριωτισμού, όσο και εκείνων του ρεφορμισμού. Να τοποθετηθούμε με σαφήνεια γύρω από τον χαρακτήρα της σημερινής κρίσης, και να προωθήσουμε συνολικά ανατρεπτικά προτάγματα για την οριστική διάρρηξη των κυρίαρχων κοινωνικών σχέσεων. Ο κίνδυνος της ανάπτυξης ενός εθνοπατριωτικού ριζοσπαστικού ρεφορμισμού ή χειρότερα τάσεων κοινωνικού κανιβαλισμού μάς υποχρεώνει να λερώσουμε τα χέρια μας, ώστε μέσα στους αγώνες να ανακόψουμε οποιεσδήποτε εθνικιστικές-συντηρητικές επιδιώξεις.
Ως προς τις κοινωνικές δομές χρειάζεται η ενίσχυση και η διεύρυνση αυτοργανωμένων εγχειρημάτων, στην κατεύθυνση της οργάνωσης της κοινωνικής ζωής από τα κάτω, και με ανατρεπτικά περιεχόμενα. Ανιχνεύοντας τα όρια και τις δυνατότητές τόσο των αγώνων, όσο και των συλλογικών αυτοοργανωμένων κοινωνικών δομών, να βρούμε τις ανταγωνιστικές προοπτικές, να ενισχύσουμε τους δεσμούς αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας, και με εφαλτήριο την κινηματική πραγματικότητα, να βρούμε τους τρόπους με τους οποίους θα συνταχθούν νέες κοινωνικές σχέσεις, στην κατεύθυνση της οργάνωσης της κοινωνικής ζωής από τα κάτω. Για να αποκτήσουν οι ριζοσπαστικές αντιλήψεις και πρακτικές όρους κοινωνικής δύναμης.
βλάσσης
