Ωδή στις Επικίνδυνες Τάξεις
«Με τον τρόπο αυτό οι ταραχές με αφορμή τον Rodney King γίνονται αντιληπτές από τους δορυφόρους που βρίσκονται σε τροχιά ως ένα ενιαίο γεωφυσικό φαινόμενο, που μπορεί να συγκριθεί με την έκρηξη του Πινατούμπο στις φιλιππίνες το 1991 ή τις τεράστιες πυρκαγιές που κατέφαγαν τα ινδονησιακά δάση το ’97. Η αλήθεια είναι πως αν κάποιοι εξωγήινοι παρατηρητές όντως παρακολουθούσαν τη Γη με κάποιο κρυφό αστεροσκοπείο στη Σελήνη θα σάστιζαν με το πόσο εξαιρετικά εύφλεκτο είναι το Λος Άντζελες.»
Mike Davis
Πέρα από το Blade Runner
Η συνθήκη
Όλα πλέον συνηγορούν προς το αυτονόητο: ο εξευτελισμός της κυβερνώσας ρεφορμιστικής αριστεράς, η δεξιά ριζοσπαστικοποίηση των μαζικών πολιτικών φορέων των κεντρικών ευρωπαϊκών κρατών, η ολοκληρωτικοποίηση των θεσμών και των διαδικασιών της Ε.Ε. Βρισκόμαστε εν μέσω μιας διαδικασίας σαρωτικών κοινωνικών μετασχηματισμών που παράγονται από τις δομικές και θεμελιώδεις αντιφάσεις του υπάρχοντος συστήματος κοινωνικής οργάνωσης. Μιας ασθένειας του συστήματος που κατ-έτρωγε το εσωτερικό του τόσα χρόνια και αργά ή γρήγορα θα εμφανίζοταν. Και το κυριότερο, μιας ασθένειας που φαίνεται να είναι ανίατη. Εάν η θεαματική απεικόνιση της κοινωνικής πραγματικότητας τη δεκαετία του ’90 ήταν τα τηλεπαιχνίδια του εύκολου πλουτισμού και οι ηλίθιες μουσικοχορευτικές εκπομπές, σήμερα είναι οι σειρές δράσης με πρωταγωνιστές μπάτσους που περιπολούν εν μέσω της κοινωνικής ερήμου.
Η πασιφανής αδυναμία του συστήματος να επιστρέψει σε κατάσταση ηρεμίας τροφοδοτεί και τροφοδοτείται από μια σειρά από διαφορετικές δυναμικές διαδικασίας που εξελίσσονται ταυτόχρονα. Έτσι η προλεταριοποίηση μεγάλου μέρους της μεσαίας τάξης των χωρών του Νότου συμβαίνει την ίδια στιγμή με την πρεκαριοποίηση [1] όλων σχεδόν των μισθωτών της Ε.Ε. και αντίστοιχα, οι μεγάλες μεταναστευτικές μάζες που εισέρχονται ή προσπαθούν να εισέλθουν στο ευρωπαϊκό έδαφος – εν μέσω και εξαιτίας της καταστροφής μιας σειράς κρατών – θα συναντήσουν τις ταραχές των ήδη αποκλεισμένων μεταναστών στο εσωτερικό των μητροπόλεων. Μοίαζει σαν να συμβαίνουν ταυτόχρονα πολλοί διαφορετικοί πόλεμοι, μικρής ή/και κανονικής έντασης: οι πραγματικοί πόλεμοι στη Συρία και τη Μέση Ανατολή, ο οικονομικός πόλεμος που έχει εξαπολήσει η αστική τάξη έναντι των υποτελών τάξεων, ο αέναος κοινωνικός πόλεμος των «εντός» και των «εκτός» και ο ανάγλυφος ταξικός πόλεμος στα συνοριακά πεδία όπου οι φτωχοί και οι νεόπτωχοι προσπαθούν να εισέλθουν στη «Γη της Επαγγελίας».
O σχεδιασμός
H εμφάνιση των φαινομένων του Pegida και της Λεπέν μπορεί να αντιμετωπίζονται ώς άλλη μια παθογένεια του συστήματος εν μέσω κρίσης ή ως άλλη μια ιστορική επανάληψη ωστόσο το ζήτημα δεν είναι απλά ένα θέμα υπερβολικής δόσης λαϊκισμού. Η δεξιά ριζοσπαστικοποίηση δεν είναι η ερώτηση αλλά η απάντηση της Ε.Ε. στις αναπόφευκτες μεγάλες και μικρές κοινωνικές εκρήξεις που θα συμβούν. Η πριμοδότηση αξιών, που κανονικά θα χαρακτηρίζονται από τους ιστορικούς του μέλλοντος από παρωχημένες, εώς εντελώς γελοίες – όπως ο χριστιανισμός, ο ευρωπαϊσμός και ο δυτικός φιλελεύθερος τρόπος ζωής – έρχεται σαν μια σχεδόν απέλπιδα προσπάθεια του ευρωπαϊκού συστήματος εξουσίας να αποκτήσει ομοιογενή ιδεολογικά και πολιτικά κοινωνική βάση και διαμέσου αυτής – και κυρίως της βίας που θα ασκήσει αυτή – να πετύχει την αναγκαία κοινωνική ισορροπία – ακόμα και εάν αυτή είναι ισορροπία τρόμου. Οι βούλγαροι φασίστες που περιπολούν στα σύνορα με τανκς και ο εκτελών χρέη μαντρόσκυλου ούγγρος πρωθυπουργός Ορμπάν είναι μέρος του ίδιου πάζλ με τους γάλλους φασίστες που επιτέθηκαν στους διαδηλωτες του «Nuits debout». Είναι η επίθεση των μισθοφώρων της Τάξης εναντίον των επικίνδυνων τάξεων.
Η συγκρότηση του μπλόκ της ασφάλειας, δεν αντιστοιχεί μόνο στους πολιτικούς εκφραστές της νεο-ακροδεξιάς, τους έμμισθους ή μη μαχητές της και τους ηλίθιους που υιοθετούν τις θέσεις της αλλά πλέον διαπλέκεται με τον θεσμικό ρατσισμό της Ε.Ε. σε βαθμό που αδυνατεί κάποιος να διακρίνει τη μία πλευρά από την άλλη – εάν υποθέσουμε ότι δεν αποτελούν ένα ενιαίο και αδιαίρετο «όλο». Ο τρόπος με τον οποίο διαχειρίζεται η Ε.Ε την προσφυγική κρίση με τη δημιουργία hot spots – στρατοπέδων διαλογής ανθρώπων και συνεπώς η πρακτικίστικη εφαρμογή του λειτουργικού μοντέλου των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης – είναι ένα μόνο δείγμα όχι απλά υιοθέτησης της ακροδεξιάς ατζέντας αλλά εφαρμογής της σαν λάδι στα σκουριασμένα γρανάζια της καπιταλιστικής μηχανής. Ταυτόχρονα είναι εξαιρετικά χαρακτηριστικό της ανασφάλειας που διαπνέει την ευρωπαϊκή πολιτική, ότι αυτή δεν εξαντλείται στην πριμοδότηση μιας σειράς πολλαπλών διαχωρισμών που θα αρκούσαν σε ένα σχετικά υγιές κοινωνικό οικοδόμημα προκειμένου αυτό να ισορροπήσει μέσω του «διαίριει και βασίλευε». Οι διαχωρισμοί αυτοί, εθνικοί, θρησκευτικοί, αλλά και θεσμικοί ή ακόμα και ταξικοί [2] κρίνονται μη επαρκείς και συνεπώς ο σχεδιασμός διαχείρισης της προσφυγικής κρίσης επιβάλει την πλήρη απομόνωση των νεοεισερχόμενων πληθυσμών σε κορυφές βουνών και ακατοίκητες περιοχές. Επιπροσθέτως ο εξοβελισμός των μεταναστών/προσφύγων εκτός κοινωνικού ιστού, τοποθετεί αυταπόδεικτα τον δημόσιο διάλογο σε ακραία ρατσιστικά πλαίσια, αφού θεωρεί σαν δεδομένο πρόβλημα τη «μόλυνση» των ευρωπαϊκών κοινωνιών από τις φτωχοποιημένες μάζες, αδυνατώντας προφανώς να διακυρήξει δημόσια την επικινδυνότητα αυτών των τάξεων όταν και εφόσον αλληλεπιδράσουν. Ο καπιταλισμός, όχι απλά δεν ξεπερνά το πρόβλημα της γκετοποίησης όπως ονειρεύονταν οι υπέρμαχοι τους τέλους της Ιστορίας τη δεκαετία του ’90, αλλά αναγνωρίζει τα γκέτο σαν υπερ-πολύτιμο εώς και κεντρικό εργαλείο ελέγχου των απόβλητων πληθυσμών, εντός και εκτός πόλεων.
Ταυτόχρονα με την ανάδειξη νέων εργαλείων εξαφανίζονται και σχήματα που μέχρι τα προηγούμενα χρόνια έμοιαζαν απαραβίαστες θεσμισμένες συμβάσεις καθοριστικές για την κοινωνική πραγματικότητα. Έτσι ακόμα και η επίπλαστη πολυπολιτισμικότητα της Ε.Ε. – των πολυπολιτισμικών γκέτο – εξαφανίζεται αφού η βιο-πολιτική διαχείριση της οικονομικής κρίσης επιβάλει τόσο τους εθνικούς διαχωρισμούς σαν απαραίτητους, όσο και την κλειστότητα των συνόρων σαν όρο για τη δημιουργία των παρανομοποιημένων κοινωνικών στρωμάτων. Ο αστικός κοσμοπολιτισμός πλέον θα λαμβάνει χώρα μόνο σαν τουριστικό αξιοθέατο στις λίγες περιοχές που οι μεταναστευτικές κοινότητες πρόλαβαν να ενσωματωθούν – όσο ακόμα υπήρχε η δυνατότητα -, στις υπόλοιπες η ενσωμάτωση μέσω του πολυπολιτισμού υποχωρεί μπροστά στα αστυνομικά γκλόπ και τις φασιστικές περιπολίες της πολιτικής και της βιοπολιτικής διαχείρισης. Η Σουηδία του σκανδιναβικού μοντέλου, που μετατράπηκε σε πεδίο μεταναστευτικών εξεγέρσεων και αντίστροφα περιπολιών από τους «στρατιώτες του Όντιν» [3] δείχνει την καθολικότητα της συνθήκης.
Το κέντρο
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ούτε ενιαία είναι, ούτε δομείται από ένα και το αυτό κοινωνικό συμβόλαιο. Οι πολλές και διαφορετικές ταχύτητες με τις οποίες συντελείται η προς τα πάνω αναδιανομή του πλούτου, στις διαφορετικές ζώνες κρατών εμφανίζονται πάνω σε τελείως διαφορετικές βάσεις και ισορροπίες. Το γερμανικό προλεταριάτο συνεπώς μπορεί να βιώνει και αυτό εν μέρει την θεσμοποίηση των ελαστικοποιημένων εργασιακών σχέσεων, όπως άλλωστε επιτάσσει ο κεντρικός σχεδιασμός της Ε.Ε., ωστόσο απολαμβάνει μια σειρά μισθολογικών προνομίων που καθιστούν τη θέση του διαφορετική από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα των υπολοίπων κρατών. Η κοινωνική ειρήνη στη Γερμανία βασίζεται σε ένα κράμα υπολειμμάτων εγχώριας σοσιαλδημοκρατίας, επιθετικής οικονομικής – αλλά και εξωτερικής – πολιτικής και κεντρικοποιημένου, όσον αφορά τις κοινωνικές σχέσεις, κοινωνικού διαλόγου που δομείται πάνω στην εθνικοποίηση και την εσωστρέφεια της κοινωνικής αφήγησης. Οι γερμανοί προλετάριοι, τα συνδικάτα τους και οι μισθολογικές τους διεκδικήσεις υπάρχουν και λαμβάνουν χώρα ανεξάρτητα από το τι συμβαίνει στην Ελλάδα, τη Συρία και την Ουκρανία – όπου και στις τρείς διαφορετικές περιπτώσεις που υπήρξε εμπλοκή του γερμανικού κράτους με το κοινωνικό status quo των άλλων κρατών.
Οι σχέσεις
Απέναντι στην κίνηση που λαμβάνει χώρα στη μια πλευρά της σκακιέρας, η άλλη πλευρά έχει τόσο μεγάλη πλέον ένδεια μέσων αγώνα, που μετετρέπεται συνολικά το πρόβλημα από πρόβλημα σκοπών και περιεχομένων, σε πρόβλημα μέσων και εργαλείων. Στα νότια της Ευρώπης και στη Γαλλία, οι παρωχημένες αμυντικές διεκδικήσεις που μετά την διαρραγή του κοινωνικού συμβολαίου μετατρέπονται σε μίζερες και αξιοθρήνητες λιτανείες, σχεδόν μεταφυσικού τύπου, και οι διαμεσολαβημένοι «επίσημοι» μεταναστευτικοί αγώνες που λαμβάνουν χώρα στα πλαίσια της αναγνώρισης του μεταναστευτικού/προσφυγικού σαν «πρόβλημα» μοιάζουν συνολικά με εκκλήσεις για έλεος απέναντι σε έναν εχθρό που επελαύνει. Η κατάρρευση του κοινωνικού συμβολαίου συνεπάγεται και την απονοηματοδότηση των μηχανισμών που υπάρχουν μόνο εξαιτίας αυτού – είτε πρόκεται για τα επίσημα ή ημιεπίσημα συνδικάτα, είτε συνολικά για τα αριστερά κόμματα που εάν δεν επαναστατικοποιηθούν [4] και συνεχίσουν να υιοθετούν την πολιτική του εφικτού, θα βιώσουν την αναπόφευκτη εξαφάνιση τους. Αυτό που αμφισβητείται πλεόν είναι η ίδια η κεντρική ιδέα της ειρηνικής συνύπαρξης μεταξύ των τάξεων, έστω και με τη δεδομένη, στα καπιταλιστικά πλαίσια, κοινωνική ανισότητα. Η μία τάξη πλέον δεν θέλει και η άλλη δεν μπορεί.
Με δεδομένη την αδυναμία αναπαραγωγής του προλεταριάτου ως τέτοιου, διαμορφώνεται μια συνθήκη στην οποία η ενσωμάτωση τόσο των αποκλεισμένων εντός της Ε.Ε., όσο και αυτών που βρίσκονται στο περιθώριο της, λαμβάνει χώρα με όρους παρανομίας ή αλλιώς αποτελεί δικαιοδοσία του μαύρου κεφαλαίου. Επιπροσθέτως η δημιουργία αυτού του νέου είδους κοινωνικού στρώματος μη – πολιτών, που λαμβάνει χώρα στα περιθώρια της προσφυγικής κρίσης αποτελεί την ιδανική συνθήκη προκειμένου να τροφοδοτηθούν οι δομές των κάθε είδους μαφιών με αναλώσιμα μέλη που θα μπαινοβγαίνουν τόσο στην Ε.Ε., όσο και στις φυλακές ή τα στρατοπεδά συγκέντρωσης της, καθιστώντας τον ρόλο της μαύρης οικονομίας κομβικό στη δημιουργία των νέων κοινωνικών ισορροπιών. Είτε αφορά τις διαδικασίες εισόδου που βρίσκονται ολοκληρωτικά στα χέρια της μαφίας, είτε του ναρκοεμπορίου ή της παροχής υπηρεσιών προστασίας στις επικίνδυνες περιοχές, οι επιχειρήσεις του μαύρου κεφαλαίου από τη μια αποτελούν μια από τις ελάχιστες λύσεις που διαθέτουν στα χέρια τους αυτά τα κομμάτια του προλεταριάτου που πετάγονται εκτός εργασίας και από την άλλη αναπαράγουν αυτούσιες τις κοινωνικές σχέσεις, τις ιεραρχίες και τις ιεραρχήσεις και κυρίως την κυκλοφορία των εμπορευμάτων. Στον κόσμο της παρανομίας και της μαύρης οικονομίας, η αναπαραγωγή του καπιταλισμού λαμβάνει χώρα όχι με αντιθετικά πρόσημα αλλά σαν αντανάκλαση της θεαματικής κοινωνίας στη σκοτεινή πλευρά της σελήνης.
Ο κοινωνικός πόλεμος
«Η δημοκρατία εκφράζεται στην κάλπη, όχι στο δρόμο». Τα λόγια ανήκουν σε ένα από τους εισαγγελείς της Γαλλίας που διαχειρίζεται την ταραχώδη κατάσταση που πυροδότησε η εργασιακή μεταρρύθμιση. Είναι η εποχή που τα μεγάλα αφεντικά δεν κρύβουν ούτε τα λόγια, ούτε τα έργα τους. Η κάτάσταση έκτακτης ανάγκης στη Γαλλία και οι περιπολίες του στρατού στους δρόμους είναι η αρχή μιας διαδικασίας κατά την οποία η στρατιωτικοποίηση των μέσων καταστολής ξεπερνιέται από την ίδια την αξιοποίηση του στρατού σε όλο και περισσότερα κοινωνικά πεδία και ζητήματα. Αρχικά ο αντιτρομοκρατικός ολοκληρωτισμός και στη συνέχεια η διαχείριση των προσφυγικών πληθυσμών απέδωσαν στους μιλιταριστικούς μηχανισμούς καινούριες αρμοδιότητες. Σαν αναμενόμενη εξέλιξη η στρατιωτική ιδεολογία επικράτησε επί των «δημοκρατικότερων» διαχειριστών: στα hot spots που φυλάσσονται από το στρατό απαγορεύεται η διανομή εφημερίδων και κειμένων, χωρίς άλλη αιτιολόγηση, αυταπόδεικτα ακριβώς επειδή φυλάσσονται από τον στρατό.
Η ακροδεξιά ριζοσπαστικοποίηση δεν συντελείται όμως χωρίς να υπάρχει κινητικότητα εντός των υποτελών τάξεων. Αντιθέτως συντελείται, με δεδομένη αυτή την κίνηση και σε κάποιο βαθμό και εξαιτίας αυτής ή εξαιτίας της ακόμα και δυνητικά. Ο καπιταλισμός αιμορραγεί από μια σειρά εκρήξεων που πλέον λαμβάνουν χώρα και στον πυρήνα του όπως οι εργασιακές ταραχές στη Γαλλία και οι εξεγέρσεις των μαύρων στην Αμερική. Σαν αποτέλεσμα όλες οι κινήσεις των κεντρικών διαχειριστών της κρίσης αποσκοπούν όχι πλέον στη διαχείριση της κατάστασης αλλά στη μη επέκταση της σε συγκεκριμένες – όλο και μικρότερες – περίκλειστες ζώνες και περιοχές. Το κοινωνικό συμβόλαιο που διεράγη απελευθερώνει τις επικίνδυνες τάξεις – είτε πρόκεται για τα πλήθη που τα προηγούμενα χρόνια αλυσιδενόντουσαν στον τρίτο κόσμο από την ωμή καθεστωτική βία, αλλά και τα αόρατα δεσμά των καπιταλιστικών ψευδαισθήσεων και της ανάπτυξης που ποτέ δεν ήρθε, είτε πρόκειται για τους πρωτοκοσμικούς προλετάριους που τόσα χρόνια φυτοζωούσαν μαστουρωμένοι από υπερβολική δόση κατανάλωσης, θεάματος και αστικής δημοκρατίας. Η βασισμένη στον εσωτερικό δανεισμό κοινωνική ειρήνη τελείωσε και μαζί της τελείωσαν και οι πολιτικές εφεδρείες. Αυτό είναι το πρόβλημα που καλείται να λύσει ο ακροδεξιός εσμός που εμφανίζεται παντού τόσο στο προσκήνιο όσο παρασκηνιακά και υπόγεια.
Επιμύθιο
«Εδώ κοντά είναι η Κοτζιά, ξυπνήστε πρωί. Ξυπνήστε να τη δείτε» έγραφε η Κατερίνα Γώγου πριν από τριάντα χρόνια και όλα ισχύουν ακόμα – και θα ισχύουν εκτός επαναστατικού απροόπτου. Εδώ κοντά είναι και τα Εξάρχεια των (πλέον και) μεταναστευτικών αγώνων και ταραχών. Το βράδυ της 8ης Μαίου, μετά το τέλος της πορείας για το ασφαλιστικό εάν κάποιος κυκλοφορούσε στο πεδίο των συγκρούσεων θα παρατηρούσε ότι η συντριπτική πλειοψηφία ήταν μετανάστες και πρόσφυγες. Εάν αυτό είναι ριζοσπαστικοποίηση ή μιμητισμός, γκετοποίηση ή αλληλεπίδραση μεταξύ διαφορετικών υποκειμένων θα το δείξει η ιστορία – η οποία όμως τώρα γράφεται από αυτούς που είναι πρόθυμοι να τη γράψουν. Όπως και να έχει στο περιθώριο των κοινωνικών μετασχηματισμών που προκύπτουν και λόγω της προσφυγικής κρίσης – αλλά προφανώς όχι αποκλειστικά εξαιτίας της – λαμβάνει χώρα μια σειρά κοινωνικών διεργασιών που περιλαμβάνει την πολιτικοποιημένη αλλά και την αυθόρμητη αλληλεγγύη στους μεταναστευτικούς/προσφυγικούς πληθυσμούς, την επανοικειοποίηση άδειων χώρων και πλέον τη σύγκρουση με το κράτος. (Αν)αντίστοιχα, η έλλειψη όχι συγκροτημένου επαναστατικού σχεδιασμού αλλά έστω μιας οποιασδήποτε πίστης στη δυνατότητα του συνολικού μετασχηματισμού των κοινωνικών σχέσεων, που χαρακτηρίζει τα ίδια τα υποκείμενα του συγκεκριμένου αγώνα – αλλά δυστυχώς και των προλεταριακών αγώνων γενικότερα – καθιστά όλη τη διαδικασία, είτε οριοθετημένη, είτε με απροσδιόριστη προοπτική. Σαν πορεία χωρίς πυξίδα.
Σημειώσεις:
[1] Πρεκαριάτο: Όρος που καθιερώθηκε στην κινηματική ορολογία και χρησιμοποιείται για να περιγράψει τους επισφαλώς εργαζόμενους, δηλαδή τους εργαζόμενους χωρίς σταθερό μισθό, συνθήκες, χρόνο και σχέση εργασίας. Προέρχεται από την ιταλική λέξη precario (αβέβαιος, επισφαλής) και την κατάληξη -άτο για να θυμίζει το προλεταριάτο.
[2] Βλέπε για παράδειγμα τη δήλωση Μάρδα (αν. υπ. Οικονομικών) για καταγραφή του οικονομικού προφίλ των προσφύγων προς αναζήτηση πιθανών επενδυτών αναμεσά τους.
[3] Φασιστική ομάδα που πραγματοποιεί περιπολίες εναντίον της εγκληματικότητας των μεταναστών και – αυτολεξεί – «της ευρωπαϊκής προσφυγικής κρίσης». Δρα σε Φινλανδία, Εσθονία, Νορβηγία και Σουηδία. Στη Σουηδία έχει περίπου 100 οργανωμένους μαχητές. Ο Όντιν είναι θεότητα των Βίκινγκ.
[4] Όσο προφανώς μπορούν να επαναστατικοποιηθούν οι γραφειοκρατικοί μηχανισμοί και προφανώς αναξαρτήτως των περιεχομένων που θα έχει η επαναστατικοποίηση τους.
Βαγιάν
