Η πρωτόγνωρη, για τις τελευταίες δεκαετίες, συνθήκη που διαμορφώθηκε διαμέσου της υγειονομικής πανδημίας και της ανάλογης κήρυξης -τυπικά ή άτυπα- μιας παγκόσμιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης, διαμορφώνουν ερωτήματα για την «επόμενη μέρα» σε επίπεδο κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό, που διαπερνούν κάθε φάσμα της κοινωνικής πραγματικότητας. Από τη δική μας μεριά, θα πρέπει να αναζητήσουμε μια πρώτη ανάγνωση της πολύπλοκης πραγματικότητας που ήρθε για να μείνει, να αντλήσουμε συμπεράσματα για όλο το εύρος των ζητημάτων που διαμορφώθηκαν και συνεχώς μεταλλάσσονται, να βρούμε εκείνο τον απαραίτητο βηματισμό που θα μας οδηγήσει να δώσουμε απαντήσεις από τη σκοπιά των από τα κάτω, με στόχο την ανατροπή αυτής της ολοκληρωτικής λερναίας ύδρας που αντιμετωπίζουμε.
Ένα εντυπωσιακό πρώτο συμπέρασμα είναι η ταχύτητα και η ευκολία με την οποία εκτεταμένα κομμάτια της καπιταλιστικής τάξης, των θεωρητικών της, των think tank της, ακόμη και των πιο υψηλά ιστάμενων εκπροσώπων της διάλεξαν να επαναφέρουν έναν νέο-κεϋνσιανό λόγο ως αντίδοτο στον ιό που πλήττει βαθιά την καπιταλιστική αναπαραγωγή, τον ιό της ύφεσης. Από τη μια μέρα στην άλλη, οικονομολόγοι, πολιτικοί, ακαδημαϊκοί, μέλη κυβερνήσεων, πολυδισεκατομμυριούχοι, μίλησαν για το «τέλος του νεοφιλελεύθερου μοντέλου», κατακεραυνώνοντας τους «ανεύθυνους» τραπεζίτες, τα golden boys, αποκαθηλώνοντας τα εικονίσματα της σχολής του Σικάγο που ευθύνεται κατ ’αυτούς για το χάος που έχει διαμορφωθεί κυρίαρχα στη βάση της κοινωνικής πυραμίδας, και για πολύ νευραλγικά και ολέθρια αποτελέσματα όπως η κατάρρευση των συστημάτων υγείας, μάλιστα στις πιο «ανεπτυγμένες» οικονομίες. Είναι και κομμάτια των καπιταλιστών αυτά που μιλούν για την έκταση της ανισότητας, της φτώχειας, των ελλείψεων έστω και των στοιχειωδών αγαθών ζωής και αυτοπροστασίας, κλπ. Σαν ρητορική τα παραπάνω προϋπήρχαν της πανδημίας, τώρα όμως δημιουργείται το κατάλληλο έδαφος για να γίνουν η νέα πυξίδα της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης.
Οπότε, θα πρέπει πέρα από τα επικοινωνιακά στοιχεία που έχει ένας τέτοιος κυριαρχικός λόγος, ώστε να μετριάσει και να αποπροσανατολίσει σε σχέση με τις δομικές καπιταλιστικές αιτίες της διαμορφούμενης ασφυκτική κατάστασης, να είναι και ένα εναρκτήριο λάκτισμα μιας νέας εποχής. Η παγκόσμια ισορροπία που διαμορφώθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κλυδωνίζεται. Οι σφαίρες επιρροής θα αναδιαμορφωθούν, η γεωστρατηγική σκακιέρα θα ανακινηθεί και θα δούμε το τέλος δομών, συμφωνιών και ρυθμίσεων που πλέον αποτελούν ξένο σώμα στη νέα εποχή, και την ανατολή νέων μορφών των παραπάνω. Ήδη, από τα πιο συστημικά χείλη εκφράζονται ιδέες για ένα νέο Green Deal, ένα νέο Bretton Woods, αλλά επίσης τονίζεται εμφατικά το ότι η παγκόσμια πανδημία, αποτέλεσε σαν συνθήκη μια άλλη μορφή ανακατανομής, καταστροφής και αναγέννησης καπιταλιστικών αρρυθμιών αντίστοιχη μιας πολεμικής διαδικασίας, μια διαδικασίας βέβαια που καθόλου μα καθόλου δεν φαντάζει μακρινή. Μια άλλη ανάγνωση μάς οδηγεί να σκεφτούμε πως ένας νέος ψυχρός πόλεμος μεταξύ κυρίαρχα Η.Π.Α. και Κίνας θα καθορίσει την παγκόσμια πραγματικότητα στο άμεσο μέλλον.
Ένα άλλο συμπέρασμα είναι πως ακόμη, ειδικά στα δυτικά κράτη, το κοινωνικό συμβόλαιο, ενέχει στον πυρήνα του μια φαντασιακή υποχρέωση προστασίας της ανθρώπινης ζωής, ιδιαίτερα σε συνθήκες καταστροφών, λιμών, κλπ. Μπροστά σε μια «πανανθρώπινη συμφορά» το κράτος υποτιθέμενα αποδεικνύει τον προστατευτικό του χαρακτήρα, που μάλιστα, θεωρητικά είναι οριζόντιος, για όλους, καθώς το αγαθό της ζωής είναι αδιαπραγμάτευτο. Κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει καθώς το κράτος εχθρεύεται τη ζωή, ιδιαίτερα όσων «περισσεύουν», και δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση να αναλάβει το κόστος της προστασίας και της αναπαραγωγής της ζωής μας, ιδιαίτερα αν αυτό δεν συνοδεύεται με τη συνέχιση της αναπαραγωγής της εργατικής μας δύναμης. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε, που οι μεγαλύτεροι αριθμοί θανάτων αφορούν ηλικιωμένους/ες, λαμβάνουν χώρα στα μέρη που τα συστήματα υγείας και ασφάλισης είναι από τα πιο ιδιωτικοποιημένα και ακριβά στον κόσμο (Λομβαρδία, Μαδρίτη, Η.Π.Α.), καθώς και το ότι σε τεράστιο βαθμό χτυπούν όσους και όσες βρίσκονται στην πλέον δυσμενή θέση κοινωνικά και οικονομικά, χωρίς πρόσβαση σε βασικά αγαθά, χωρίς ασφάλιση, χωρίς πόρους κλπ. Στις Η.Π.Α. ο κωρονοϊός σκοτώνει φτωχούς και φτωχές, κυρίως αφροαμερικανούς/ες, λατίνους/ες, μετανάστες/τριες. Η κρατική και καπιταλιστική θανατοπολιτική ξεδιπλώνεται με τον πιο βάναυσο τρόπο στα στρατόπεδα συγκέντρωσης μεταναστών/τριών, στις φυλακές, στα κάθε είδους κλειστά και παρατημένα ιδρύματα που πετιούνται ένα σωρό πλάσματα που ως μη παραγωγικά, ελαττωματικά και θνησιγενή, αφήνονται να χαθούν, ενσαρκώνοντας τους σύγχρονους homo sacer.
Το -εν πολλοίς κουρελιασμένο- κοινωνικό συμβόλαιο, θα μετασχηματιστεί σταδιακά. Τα μέτρα επιτήρησης, η εφαρμογή ενός πανοπτικού πάνω σε όλη την κοινωνία και κάθε πτυχή της ζωής οικοδομούν τις μελλοντικές μορφές διακυβέρνησης και −κυρίαρχα− τα μελλοντικά περιεχόμενα που θα πρέπει να εγκολπωθούν συνολικά στο κοινωνικό οικοδόμημα, από το νόημα των κοινωνικών σχέσεων έως τη λειτουργία του κράτους. Αυτά της φυσικής ή μεταφορικής απόστασης, της έκρηξης μια νοσηρής ατομικότητας, του ρόλου του κράτους ως τιμωρού και μόνο, της φυσικοποίησης -στα όρια της μεταφυσικής- του καπιταλιστικού συστήματος ως μοναδικού ιστορικού πεπρωμένου της ανθρωπότητας, της απόλυτης εκμετάλλευσης ,και καταστροφής -εν τέλει- του φυσικού κόσμου ως απαραίτητη προϋπόθεση της επιβίωσής μας σαν ανθρώπινο είδος. Θέλουν να μας πείσουν πως μέσα σε αυτό θα ζήσουμε, δεν υπάρχει ούτε σωτηρία, ούτε αλλαγή, ούτε πίστη σε εμάς τους ίδιους πρώτα και κύρια, οπότε θα πρέπει ατομικά να τη βγάλουμε καθαρή, να πατήσουμε επί πτωμάτων, να χάσουμε κάθε ενσυναίσθηση για τη ζωή με όλες της τις εκφάνσεις.
Εξού και όλη η ιδεολογική κατασκευή περί «ατομικής ευθύνης», ως το απαραίτητο υπόστρωμα ενός σχήματος ομολογίας-ενοχής από μεριάς μας. Αφού η όποια έστω απόπειρα να ψελλίσουμε μια κριτική στο καπιταλιστικό οικοδόμημα θα έχει τελειώσει/εξαλειφθεί, θα υπάρχουν μόνο άτομα σε ένα πέλαγος επιλογών και καταπιέσεων, που θα έχουν μέσω της ενσωμάτωσης της ευθύνης, μόνο της δικής τους, αποδεχτεί τη μοίρα τους στον καπιταλιστικό χωροχρόνο. Όταν ομολογούμε την ευθύνη μας, την ενοχή μας απέναντι στους δυνάστες μας, τους καταπιεστές μας, χάνουμε και την υπόστασή μας, και παραδεχόμαστε την εγκυρότητα των λόγων τους και των έργων τους απέναντι στις ζωές μας. Για τα δεινά μας, για τα όσα βιώνουμε, φταίμε εμείς και όχι η ταξική/καπιταλιστική κοινωνική οργάνωση. Ο κοινωνικός αυτοματισμός και το όλοι εναντίων όλων, ο εχθρός είτε ως άρρωστος, είτε ως ανεύθυνος, είτε ως απείθαρχος να καταστεί ο διπλανός/η διπλανή μας, αφήνοντας στο απυρόβλητο τους πραγματικούς ενόχους που σκορπούν τον καθημερινό φυσικό και πνευματικό θάνατο.
Θα πρέπει, λοιπόν, να αντιληφθούμε σε βάθος τη σημασία των μέτρων πειθάρχησης που το κράτος επιβάλλει κάθε φορά «για το καλό» μας, και να προσπαθήσουμε να επιτεθούμε στον λόγο με τον οποίο τα συνοδεύει. Η συμμόρφωση -και πολλές φορές αναπαραγωγή από τα κάτω- της κυρίαρχης αφήγησης, και τα ανάλογα μέτρα με ό,τι τα συνοδεύει (τα επιχειρήματα, τα στατιστικά δεδομένα, η κινδυνολογία και εν τέλει η κατασκευή μιας κοινωνίας ενός συνεχόμενου ρίσκου) ήταν πλατιά και με πολλές μορφές. Ανάλογη φαίνεται σε ένα βαθμό να είναι και η αναγνώριση της αποτελεσματικότητας των μέτρων της ελληνικής κυβέρνησης, και η ακόλουθη κατασκευή ενός ελληνικού success story απέναντι στην πανδημία, και μάλιστα εκεί που «κραταιά» κράτη κατατροπώθηκαν. Οι «απείθαρχοι Έλληνες» που έπρεπε να τους επιβληθούν μνημόνια και εκτεταμένη φτωχοποίηση για «να βάλουν μυαλό», τώρα είναι υπεύθυνοι, πειθαρχημένοι, σοβαροί και χαίρουν αναγνώρισης, μιας τέτοιας αναγνώρισης που θα οδηγήσει στον νέο κύκλο μνημονιακών συμφωνιών που έπονται, στους πλειστηριασμούς πρώτης κατοικίας, στα ξεπουλήματα της γης και του αέρα και την ιδιωτικοποίηση κάθε πτυχή της ζωής μας, συμπεριλαμβανομένου ασφαλώς και δημόσιου συστήματος υγείας που τόσο πολύ αυτή τη στιγμή λιβανίζουν οι κυρίαρχοι.
Από την άλλη ασφαλώς, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε την ανάδυση μιας νέας κοινωνικότητας, και την επάνοδο στο προσκήνιο της πραγματικής ζωής ερωτημάτων και εμπειριών που θάβονταν συστηματικά κάτω από την καθημερινή αλληλουχία της διαμεσολάβησης της μισθωτής σκλαβιάς, του θεάματος, του εμπορεύματος. Οι άνθρωποι ξανασυναντήθηκαν σε νέο πλαίσιο, αναγκαστικά θυμήθηκαν και ξαναέκαναν πράγματα που είχαν αφήσει στην άκρη ή ακόμη και χλεύαζαν, ξανάνιωσαν τη σημασία απλών φαινομενικά καθημερινών εικόνων και βιωμάτων. Ο καθαρός αέρας, το πάρκο, η βόλτα, η συζήτηση, το ηλιοβασίλεμα σταμάτησαν προς στιγμήν να ποδοπατιούνται κάτω από τις κατασκευασμένες σφαίρες και χώρους· η επιβαλλομένη καπιταλιστική ταχύτητα και ρυθμός άφησαν λίγο τη μέγγενη που εφαρμόζουν καθημερινά σε εκατομμύρια σώματα· εν τέλει μια εσωτερική και βαθιά ροπή του ανθρώπου ως κοινωνικό ον επανεμφανίστηκε έστω και με θολές, μισές και αλλοτριωμένες σε ένα βαθμό μορφές. Ασφαλώς, αυτό αφορά κυρίως μέρη που η πανδημία πήρε ηπιότερες μορφές.
Η πειθάρχηση και η υπευθυνότητα στα μέτρα καραντίνας και περιορισμού, ασφαλώς έχουν και περισσότερες από μία αναγνώσεις. Πολλοί και πολλές γύρω μας έσπευσαν ή και σπεύσαμε να τηρήσουμε τους υγειονομικούς κανόνες, όχι από συμφωνία με το κράτος και το δάχτυλο που μας κούναγε ο ειδικός και ο χωροφύλακας κάθε μέρα στις 6, αλλά από μια σκοπιά φροντίδας και προσοχής για όσους και όσες είναι πραγματικά ευάλωτοι/ες απέναντι στον κωρονοϊό, κατανοώντας πως μια κατάρρευση του δημόσιου και ήδη ξεχαρβαλωμένου συστήματος υγείας θα έπληττε βαριά τους πιο αποκλεισμένους πληθυσμούς, προτάσσοντας την ατομική και συλλογική αυτοπροστασία, αλληλοβοήθεια και φροντίδα απέναντι στο αδίστακτο κράτος αλλά και απέναντι στα φαινόμενα πανικού, καβατζώματος και κανιβαλισμού. Στο ίδιο μήκος κύματος, φροντίζουμε στο εδώ και τώρα να αναδεικνύουμε τις πραγματικές αιτίες της τροπής και της μορφής που η υγειονομική, οικονομική και κοινωνική κρίση παίρνει, να στεκόμαστε αλληλέγγυοι/ες σε όσους/ες ακόμη δουλεύουν με μηδενικά μέτρα προστασίας, με βαριά επιβάρυνση στους όρους δουλειάς, με τρομακτική αύξηση της εκμετάλλευσής τους, κάτω από μια ασφυκτική πίεση από τα αφεντικά. Χαρακτηριστικό είναι πως οι κινήσεις αλληλεγγύης, έστω και διαδικτυακά, στους εργαζόμενους/ες είχαν πλατιά απήχηση, επανεμφανίζοντας δειλά δειλά κάποια ταξικά και κοινωνικά αντανακλαστικά. Πολλοί και πολλές αντιλαμβάνονται πως τόσο η επιβίωση, αλλά κυρίαρχα η ζωή δεν μπορούν να κερδηθούν όσους τόνους καθαριστικά, απολυμαντικά, ζυμαρικά κλπ να στοιβάξουμε, όσο και να αυτοπεριοριστούμε μέσα σε τέσσερις τοίχους, μα πως κάποιες βασικές αλήθειες σε τούτη τη ζωή παραμένουν εμφατικά πραγματικές σε πείσμα των όσων θέλουν τα αφεντικά να μας κάνουν να πιστέψουμε. Οι ζωές μας είναι αλληλομπλεγμένες, αλληλεξαρτώμενες και το συλλογικό και μόνο κοινό πεπρωμένο είναι ικανό –αν και εφόσον το καταλάβουμε και το κυνηγήσουμε− να απαντήσει και στα επιμέρους βασικά ατομικά προβλήματα.
Να έρθουμε λοιπόν, τώρα, και όχι μετά, σε λογαριασμό με τους δυνάστες μας, για λογαριασμό της ίδιας της ζωής. Μιας ζωής με αξιοπρέπεια, μιας ζωής αξιοβίωτης και όχι μιας αέναης επιβίωσης σερνάμενης στα πιο ποταπά και σκοταδιστικά ένστικτα. Να στήσουμε δομές αλληλοβοήθειας και αλληλοφροντίδας άμεσα, αλλά και για όσα έρχονται, να απαντήσουμε στην επιθετική κίνηση των αφεντικών, να οξύνουμε τον ταξικό και κοινωνικό πόλεμο σε κάθε μέτωπο. Να υπερασπιστούμε με όλα μας τα μέσα το όραμα για έναν καλύτερο κόσμο, κόντρα στην καπιταλιστική λαίλαπα και την ιδεολογική της επίθεση, κόντρα στα μισαλλόδοξα και σκοταδιστικά αφηγήματα κάθε είδους που διογκώνονται, να ξαναθέσουμε ερωτήματα σε εμάς και τους συνανθρώπους μας για το πώς θέλουμε να ζήσουμε, να υπερασπιστούμε το ανοιχτό, συλλογικό, ελεύθερο πεδίο που μπορεί να πραγματωθεί μια ζωντανή και παλλόμενη καθημερινότητα. Γιατί δεν υπάρχει υγεία χωρίς ζωή, δεν υπάρχει ζωή χωρίς ελευθερία.
Redblack
