Πεθαίνοντας στη Μεσόγειο υπό την επιτήρηση της Frontex
Οι μετανάστες ζουν ζωές κυνηγημένες και αναγκάζονται να διασχίσουν σύνορα για να ξεφύγουν από την αθλιότητα, τη δυστυχία, τη βία. Εκδιωγμένοι και εξουθενωμένοι κάποιοι δεν τα καταφέρνουν και οδηγούνται στον θάνατο. Μια συγκεκριμένη διαδρομή θανάτου είναι αυτή που ακολουθούν μετανάστες από την Αφρική, που για κάποιο διάστημα κατέφυγαν στη Λιβύη και δούλεψαν ως εργάτες, και με το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου κυνηγήθηκαν βίαια. Στην προσπάθειά τους να ζήσουν, κάποιοι από αυτούς προσπάθησαν να διαφύγουν προς την Ευρώπη. Εκατοντάδες μετανάστες πέθαναν στην προσπάθειά τους να προσεγγίσουν το ιταλικό νησί Λαμπεντούζα κάτω από τον ασφυκτικό κλοιό της Frontex.
Μετανάστες στη Λιβύη
Η παναφρικανική πολιτική και το άνοιγμα του καθεστώτος Καντάφι προσέλκυσε στη Λιβύη περίπου 1,5 εκατομμύριο μαύρους αφρικάνους μετανάστες εργάτες, προερχόμενους κυρίως από την υποσαχάρια Αφρική. Οι εργάτες αυτοί, ως φτηνό εργατικό δυναμικό, συνετέλεσαν στο χτίσιμο των βασικών έργων υποδομής της Λιβύης. Μέχρι το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου ζούσαν στη Λιβύη μετανάστες και πρόσφυγες από την Αιθιοπία, την Ερυθραία, το Σουδάν, τη Γκάνα, τη Νιγηρία, το Τσαντ, τον Νίγηρα, το Νταρφούρ ή τη Σομαλία που αναζητούσαν καλύτερες συνθήκες ζωής.
Τον Φεβρουάριο του 2011 ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος στη Λιβύη με την ευκαιρία των λαϊκών εξεγέρσεων στις γειτονικές Τυνησία, Αίγυπτο, Υεμένη, Μπαχρέιν και Σαουδική Αραβία. Η αναφορά σε εμφύλιο και όχι εξέγερση γίνεται καθώς η αντιπαράθεση δεν έγινε ανάμεσα σε ευρύτερα λαϊκά στρώματα ενάντια στο καθεστώς, όπως συνέβη στις γειτονικές χώρες. Αντίθετα, η αντιπαράθεση έγινε ανάμεσα σε φυλές που εδράζονται κυρίως στην ανατολική Λιβύη, όπου μαζί με φονταμενταλιστές ισλαμιστές αντιπαρατέθηκαν στις φυλές που εδράζονται κυρίως στη δυτική Λιβύη και ήταν προσκείμενες στο κοσμικό καθεστώς Καντάφι. Ο εμφύλιος πόλεμος στη Λιβύη ήταν αντανάκλαση της θεμελίωσης και του διαχωρισμού της κοινωνίας σε φυλές, οι οποίες διαδραματίζουν σημαντικό κοινωνικό και πολιτικό ρόλο.
Με το ξέσπασμα του εμφυλίου, και καθώς οι πόλεις έπεφταν υπό τον έλεγχο των αντικαθεστωτικών, οι μαύροι μετανάστες έγιναν στόχος μιας φυλετικής εκκαθάρισης, καθώς θεωρούνται ή βαφτίζονται υποστηρικτές του καθεστώτος. Οι μόνοι που δεν κυνηγήθηκαν ήταν όσοι δέχθηκαν να πολεμήσουν ως μισθοφόροι ενάντια στο καθεστώς. Οργανωμένες αντικαθεστωτικές ομάδες και υποστηρικτές τους άρχισαν να φυλακίζουν, να βασανίζουν, να βιάζουν, ακόμα και να εκτελούν ομαδικά τους μαύρους μετανάστες και πρόσφυγες. Άγνωστος είναι ο αριθμός των μεταναστών που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων καθώς αρκετοί εκτελέστηκαν στην έρημο. Τα δυτικά καθεστωτικά μέσα πληροφόρησης συστηματικά συσκοτίζουν τους λόγους και τις συνθήκες εκκαθάρισης των μεταναστών, καθώς συντονίζονται επικοινωνιακά με την πολιτικο-στρατιωτική υποστήριξη των κυβερνήσεών τους προς τους αντικαθεστωτικούς. Μια αντίστοιχη πρακτική είχε ακολουθηθεί σχετικά με τις εκκαθαρίσεις των Ρομά στο Κόσοβο οι οποίες αγνοήθηκαν ή και δικαιολογήθηκαν από το ΝΑΤΟ με τη δικαιολογία ότι «οι Ρομά είχαν συνεργασθεί με τους Σέρβους».
Στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τους διωγμούς, τη βία και το θάνατο, εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη Λιβύη με το ξέσπασμα των συγκρούσεων. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, τον Ιούνιο τους 2011, ο αριθμός των προσφύγων είχε ξεπεράσει το ένα εκατομμύριο. Από αυτούς, 500.000 κατέφυγαν στην Τυνησία, 300.000 στην Αίγυπτο και 70.000 στη Δημοκρατία του Νίγηρα. Γύρω στους 25.000 μετανάστες επιχείρησαν να περάσουν στην Ιταλία.
Το πέρασμα στην Ιταλία
Η Ιταλία είναι η ευρωπαϊκή χώρα που δέχεται τη μεγαλύτερη ροή μεταναστών στη Μεσόγειο. Το ιταλικό νησί Λαμπεντούζα είναι αυτό που συνήθως προσπαθούν να προσεγγίσουν οι μετανάστες καθώς βρίσκεται στη μέση της απόστασης από την Αφρική. Τους πρώτους 7 μήνες του 2011 αναγκάστηκαν να περάσουν στην Ιταλία συνολικά 50.000 άνθρωποι. Πέρα όμως από αυτούς που κατάφεραν να φθάσουν στη στεριά, 1.674 μετανάστες πέθαναν στην προσπάθειά τους να προσεγγίσουν τις ακτές της Σικελίας. Ο αριθμός των νεκρών έχει αυξηθεί τους τελευταίους μήνες κάθετα αν αναλογισθεί κανείς ότι από το 1994, συνολικά 5.962 μετανάστες έχασαν τη ζωή τους στα στενά της Σικελίας. Και αυτά αποκαλύπτουν μόνο τα επίσημα στοιχεία.
Τα κύρια περάσματα των μεταναστών προς την Ιταλία είναι από την Τυνησία και τη Λιβύη. Για τους πρώτους 7 μήνες του 2011 υπολογίζεται ότι έχουν περάσει περίπου 25.000 μετανάστες από κάθε πέρασμα. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, η συντριπτική πλειοψηφία των θανάτων σημειώθηκε στο πέρασμα από τη Λιβύη, όπου πέθαναν 1.486 μετανάστες. Δηλαδή, μέσα σε 7 μήνες πέθαναν στο πέρασμα από τη Λιβύη το 1/4 των μεταναστών που πέθαναν συνολικά προσπαθώντας να περάσουν στην Ιταλία τα τελευταία 17 χρόνια. Σε αυτούς δεν υπολογίζονται όσοι χάθηκαν στα λεγόμενα ναυάγια-φαντάσματα, δηλαδή πλοία που «εξαφανίστηκαν» στη Μεσόγειο χωρίς κανένα ίχνος, ενώ είχαν επιβεβαιωμένα φύγει από τη Λιβύη. Για παράδειγμα, τον Μάιο του 2011 «εξαφανίσθηκε» πλοίο με 320 επιβαίνοντες.
Κάτω από την επιτήρηση της Frontex
Είναι εμφανές ότι το ποσοστό των νεκρών μεταναστών, στο σύνολο αυτών που αναγκάζονται να περάσουν στην Ευρώπη-Φρούριο μέσω Ιταλίας, έχει αυξηθεί δραματικά τους τελευταίους μήνες. Αυτό συμβαίνει σε μια συγκυρία εντεινόμενης αύξησης της θαλάσσιας αστυνόμευσης στην περιοχή, καθώς στις περιπολίες της Frontex έχουν προστεθεί και ΝΑΤΟϊκά πλοία και αεροσκάφη που συμμετέχουν στις επιχειρήσεις ενάντια στο καθεστώς Καντάφι. Αυτά δεν είναι τυχαία.
Η Μεσόγειος μετατρέπεται, μεταφορικά και κυριολεκτικά, σε νεκρή ζώνη για τους μετανάστες. Το συνοριακό καθεστώς ελέγχου και αστυνόμευσης της Ευρώπης μετατοπίζεται συνεχώς, και εμπλέκει χώρες όπως είναι η Τυνησία, η Λιβύη και το Μαρόκο στη Μεσόγειο. Οι χώρες αυτές έχουν έρθει σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση, και χρηματοδοτούνται για την καταδίωξη των μεταναστών που επιχειρούν να περάσουν στη Ευρώπη, και για τη διατήρηση στρατοπέδων συγκέντρωσης όπου φυλακίζονται όσοι μετανάστες συλλαμβάνονται και απελαύνονται από τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου.
Η επιχειρησιακή δράση της Frontex συνεχώς αναβαθμίζεται και η μορφή του κτήνους αποκτά νέα χαρακτηριστικά: Από τη μια μεριά, ο έλεγχος επεκτείνεται στην ανατολική και κεντρική Μεσόγειο, στις ακτογραμμές της βόρειας και δυτικής Αφρικής και το Γιβραλτάρ, διευρύνοντας ολοένα και περισσότερο τη ζώνη συνοριακού ελέγχου. Από την άλλη, ο έλεγχος και η αστυνόμευση εντατικοποιούνται, στρατιωτικοποιούνται και εξοπλίζονται με τη χρήση προηγμένων τεχνολογικών μέσων. Η στρατιωτικοποίηση και η επέκταση της δράσης της Frontex σε μια τεράστια ζώνη, αποκομμένη ουσιαστικά από την κοινωνία, έχει πολλαπλές συνέπειες: Αυξάνει τη δυσκολία και επικινδυνότητα του ταξιδιού και συνακόλουθα αυξάνει τον αριθμό των θανάτων στα θαλάσσια σύνορα. Ο βασανισμός και οι δολοφονίες μεταναστών αποκρύπτονται ευκολότερα. Τέλος, η κινητοποίηση αλληλεγγύης προς τους μετανάστες αναπτύσσεται με μεγαλύτερη δυσκολία.
Με την αποδιοργάνωση του καθεστώτος Καντάφι ο έλεγχος των ροών μετανάστευσης από τη μεριά της Λιβύης άλλαξε χέρια. Από τη μια μεριά η οργάνωση του ταξιδιού έφυγε από τα χέρια της μαφίας και πέρασε στα χέρια των αντικαθεστωτικών, που εξαναγκάζουν τους μετανάστες να σωριαστούν υπεράριθμοι, χωρίς τροφή και νερό, σε σαπιοκάραβα κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Αντίθετα από τη μαφία, τους αντικαθεστωτικούς δεν τους ενδιαφέρει το χρηματικό κέρδος, αλλά η αναγκαστική απομάκρυνση των μεταναστών. Από την άλλη μεριά, η αποδιοργάνωση του καθεστώτος Καντάφι στέρησε από την Frontex τη συνεργασία του Λιβυκού κράτους στον κεντρικό έλεγχο της ακτογραμμής και τη διαχείριση των συλληφθέντων μεταναστών στα όρια της Αφρικής. Έτσι υπερφορτωμένες καραβιές μεταναστών εγκαταλείπονται στον θάνατο είτε από πείνα –καθώς παλεύουν για μέρες με τα κύματα χωρίς επαρκή καύσιμα, τροφή και νερό– είτε από πνιγμό – καθώς τα πλοιάρια δεν αντέχουν και βυθίζονται. Μαρτυρίες επιζώντων αναφέρουν πολλαπλές περιπτώσεις όπου στρατιωτικά ελικόπτερα, αεροσκάφη και πλοία του ΝΑΤΟ προσέγγισαν τα πλοιάρια, και τελικά τα άφησαν χωρίς βοήθεια.
Εξεγέρσεις στα κέντρα μεταναστών
Οι περισσότεροι μετανάστες που καταφέρνουν να φτάσουν ζωντανοί στις ιταλικές ακτές, συλλαμβάνονται και φυλακίζονται σε ειδικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο εγκλεισμός τους κρατά μήνες και σε άθλιες συνθήκες, πράγμα που έκανε κάποιους μετανάστες να οργανωθούν και να εξεγερθούν. Τον Μάρτιο, στη Λαμπεντούζα, περίπου 5.500 μετανάστες εξεγέρθηκαν ζητώντας καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, και επιχείρησαν να αποκτήσουν τον έλεγχο των τροφίμων και του νερού. Τον Αύγουστο, ξέσπασαν συγκρούσεις μεταξύ εκατοντάδων μεταναστών και ιταλικής αστυνομίας στις εισόδους του Μπάρι. Οι μετανάστες, που ζητούσαν να τους αναγνωρισθεί το καθεστώς του πρόσφυγα, έστησαν οδοφράγματα και συγκρούστηκαν για αρκετές ώρες, παίρνοντας την αστυνομία περιστασιακά στο κυνήγι στην εθνική οδό και τα χωράφια. Παρόμοιες εξεγέρσεις ξέσπασαν τον Αύγουστο στη Μάλτα, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην περιοχή Σάφι.
Η διαδρομή Αφρική-Λιβύη-Μεσόγειος-Ιταλία-Ευρώπη είναι μια από τις πολλαπλές που ανοίγουν οι μετανάστες πάνω στον πλανήτη στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τη φρίκη του πολέμου ή την εξαθλίωση και την πείνα που δημιουργούν οι συνθήκες εκμετάλλευσης. Οι μετανάστες αμφισβητούν και τέμνουν κάθετα τα σύνορα που έχει στήσει η κυριαρχία, η οποία μέσα από τεχνητούς διαχωρισμούς επιχειρεί να κατακερματίσει, να καθυποτάξει, να ελέγξει και τελικά να εκμεταλλευτεί τους ανθρώπινους πληθυσμούς. Στο πέρασμά τους, κάποιοι δολοφονούνται άμεσα από τους συνοριοφύλακες, ενώ άλλοι ανατινάζονται σε ναρκοπέδια, πεθαίνουν απ’ την πείνα, παγώνουν στο κρύο ή πνίγονται στα νερά της Μεσογείου προσπαθώντας να αποφύγουν τη μηχανή θανάτου της Frontex.
Κοσμάς~
