Είναι πλέον σαφές, ακόμα και στον πιο συντηρητικό και γεμάτο ψευδαισθήσεις (για το ότι τα συμφέροντά του εξυπηρετούνται από την ευημερία της άρχουσας τάξης – αν γίνει λίγο ειλικρινής με τον εαυτό του) κάτοικο αυτού του τόπου, ότι η νεοφιλελεύθερη διαχείριση της επιδημίας έχει ως απώτερο σκοπό όχι την σωτηρία των μαζών αλλά την προώθηση ενός προγράμματος που τραβά το σχοινί του ταξικού πολέμου προς τους εκμεταλλευτές, τους επιχειρηματίες, τους αστούς, τους κεφαλαιοκράτες και τους πολιτικούς παρατρεχάμενούς τους.[1] Ταυτόχρονα το πρόγραμμα αυτό έχει ως στόχο τη σωτηρία του οικονομικού κατασκευάσματος από την (όχι και τόσο) υποβόσκουσα οικονομική κρίση.
Η πανδημία (όπως και ο πόλεμος), λαμβάνοντας ως δεδομένο τις ενδογενείς στον καπιταλισμός οικονομικές κρίσεις, μπορεί να ειδωθεί σαν μια χρυσή ευκαιρία για την επανέναρξη της οικονομίας και την προώθηση του νεοφιλελεύθερου προγράμματος. Το ξέφρενο κυνήγι του κέρδους δεν σκαμπάζει από ανθρώπινα χαρακτηριστικά και κράτος πρόνοιας, ο άνθρωπος-πολίτης γίνεται ο άνθρωπος-καταναλωτής. Η ελευθερία του πολίτη είναι μια ελευθερία ενάντια στις κρατικές παρεμβάσεις που διασφαλίζεται μέσα από ένα δεσμευτικό κοινωνικό συμβόλαιο. Η «ελευθερία» του καταναλωτή είναι η υποταγή του στις απαιτήσεις της αγοράς, σε συνάρτηση με το πραγματικό του εισόδημα.[2]
Λίγα Λόγια Για τις Οικονομικές Κρίσεις
Έχουν γίνει πολλές προτάσεις για να εξηγηθεί ο καπιταλιστικός κύκλος και οι οικονομικές του κρίσεις.[3] Η θεωρία για αυτές κινείται σε ένα φάσμα από τους κλασικούς της οικονομίας Jean-Baptiste Say, David Ricardo, Malthus κ.α., ως (και κυρίως) τους Μαρξιστές θεωρητικούς, τον ίδιο τον Μαρξ (κάπως ασαφώς), τον Vasily P.Vorontsov, τον Λένιν, την Λούξεμπουργκ κ.α. Δεν έχει πολλή σημασία στην προκείμενη να εξηγήσουμε όλες τις αναλύσεις για τις αιτίες της πτώσης του ποσοστού κέρδους (κύρια αιτία για να αποσύρει το κεφάλαιό του ο καπιταλιστής είναι να ρυθμίσει την παραγωγή του, να αρχίσει απολύσεις και κάπως έτσι να ξεκινήσει μια οικονομική κρίση) ας μείνουμε στο ότι οι δύο βασικές αιτίες είναι η αδυναμία των καταναλωτών να αγοράσουν τα προϊόντα που παράγονται, και η άλλη η υπερπαραγωγή προϊόντων που δεν αντιστοιχούν της ζήτησης, με αποτέλεσμα να μην συμφέρει να παραχθούν άλλα. Και στις δύο περιπτώσεις το ποσοστό κέρδους του καπιταλιστή πέφτει, με αποτέλεσμα να σταματά ή να προσαρμόζει (νέες τεχνολογίες) την επένδυση του.[4]
Ο καπιταλιστικός κύκλος συνοπτικά έχει ως εξής:
Οι περίοδοι κατά τις οποίες το προϊόν αυξάνεται θεωρούνται οι περίοδοι άνθισης. Μαζί με το προϊόν παρατηρείται μια γενική «άνθιση» (αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής, αύξηση της απασχόλησης του εργατικού δυναμικού, μείωση της ανεργίας, αύξηση του κεφαλαιοκρατικού εξοπλισμού, αύξηση των τιμών γενικά κ.λπ.). Κατά τις περιόδους ύφεσης είναι σαφές ότι η οικονομική δραστηριότητα μειώνεται, συμπαρασύροντας και τις υπόλοιπες οικονομικές δυνάμεις.
Αυτές οι κρίσεις πλέον μπορούν να εμφανιστούν σχετικά ανεξάρτητα από την παραγωγή αφού πλέον οι επενδύσεις γίνονται σε (ή το κέρδος προέρχεται από) χρηματοπιστωτικά προϊόντα (π.χ. μετοχές). Για παράδειγμα, μια αιτία για την τελευταία μεγάλη οικονομική κρίση αφορούσε πολύ συνοπτικά τη δυνατότητα επένδυσης στην αποτυχία εξόφλησης κάποιων δανείων, που έδινε έτσι ένα κίνητρο στους επενδυτές να θέλουν να μην εξοφλούνται τα δάνεια. Επομένως μεταξύ και άλλων αιτιών υπήρξε τεράστιος αριθμός κόκκινων δανείων (στεγαστικών, φοιτητικών) που έκανε την αρχή για τη «χιονοστιβάδα» που όλοι ξέρουμε, με την υποτίμηση μεγάλων οίκων, την κατρακύλα των δεικτών στα χρηματιστήρια κ.λπ. Ο χαρακτήρας του οικονομικού συστήματος έχει σαφώς αλλάξει, και ο Νεοφιλελευθερισμός έχει τα πρωτεία στη διαμόρφωσή του.
Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές εντάσσουν πλέον στην «παραδοσιακή» πολιτική τους έννοιες όπως η αειφορία, η αντοχή, η ανθεκτικότητα, αφού έχουν αναγνωρίσει το σχήμα των επαναλαμβανόμενων κρίσεων. Αυτές οι κρίσεις είναι σαφές πως επηρεάζουν το κοινωνικό πεδίο, συγκεκριμένα προκαλούν αντιδράσεις στους εξαθλιωμένους και εξοργισμένους εκμεταλλευόμενους (η συσσώρευση δεν είναι μόνο κεφαλαίων και εσωτερικών αντιφάσεων στην καπιταλιστική πραγματικότητα, αλλά και οργής και αγανάκτησης των από τα κάτω) με αποτέλεσμα κοινωνικές αναταραχές. Η άρχουσα τάξη προετοιμάζεται για την αντιμετώπιση και πρόληψη του χειρότερου εφιάλτη της, εκείνου της κοινωνικής επανάστασης (για κάποιους αυτός ο εφιάλτης μπορεί να είναι γκιλοτίνες, για κάποιους πηγάδες, για κάποιους άλλους η αυτοδιαχείριση των ζωών μας με αλληλέγγυο και ειρηνικό τρόπο).
Τα κράτος υπό το καθεστώς της αστικής δημοκρατίας, της ελεύθερης αγοράς και της κεφαλαιοκρατίας λειτουργεί ως ο προασπιστής των συμφερόντων της άρχουσας τάξης (της τάξης των επιχειρηματιών στον σύγχρονο κόσμο).[6] Υπάρχουν κάπως σχηματικά δύο κατηγορίες δράσεων του κράτους που αφορούν τον έλεγχο των μαζών. Η μια είναι εκείνη της πρόληψης και η δεύτερη εκείνη της καταστολής. Κατά τον M.Castells[7] η πρώτη εξουσία, εκείνη της πειθούς (όπως εξάγεται και από τις έρευνες του Φουκώ[8]), έχει ως βασικό στόχο την κατασκευή υποκειμενικοτήτων ή τη διαμόρφωσή τους. Το σχολείο, η φυλακή, τα ΜΜΕ παίζουν όλα ένα ρόλο στη διαδικασία διαπαιδαγώγησής μας, ώστε να συμμετέχουμε ενεργά στην αναπαραγωγή και εύρυθμη λειτουργία του κυρίαρχου συστήματος[9]. Από την άλλη, η δεύτερη εξουσία, η παραδοσιακή, εκείνη της καταστολής, σχετίζεται με το μονοπώλιο της βίας από το κράτος. Ο στρατός και η αστυνομία είναι κατασταλτικοί μηχανισμοί που έχουν ως σκοπό την πάταξη κάθε αντίδρασης ως προς τις στοχεύσεις και δράσεις της άρχουσας τάξης.[10][11] Μια παρατήρηση που έχει ενδιαφέρον είναι η αλληλοσυμπλήρωση των δύο βασικών εξουσιών π.χ. όταν αποτυγχάνει εκείνη της πειθούς έρχεται εκείνη της καταστολής. Επομένως, είτε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τα συμφέροντα των αρχόντων θα εξυπηρετηθούν, οι υποτελείς θα πειθαρχήσουν.
Στη χώρα μας η εμμονική ενίσχυση των σωμάτων καταστολής, και ταυτόχρονα η μη ενίσχυση των κοινωνικών παροχών δεν είναι τυχαίες. Πίσω από τα νομοσχέδιά τους και τις πολιτικές τους καλό θα ήταν να βλέπουμε το αόρατο χέρι της αγοράς, που επιβάλει την δουλική υποταγή στις πολιτικές υποβάθμισης του κοινωνικού κράτους, για να μπορούν να καρπώνονται αυτόν τον πλούτο ιδιώτες. Κάθε μπάτσος ανεβάζει την αξία των μετοχών της «ασφάλειας» που μπορεί να έχει η χώρα μας. Κάθε λιγότερη θέση στο δημόσιο αφήνει πεδίο για να κερδίσει ένα ιδιώτης. Κάθε ανεκμετάλλευτη πηγή νερού ή κορυφή βουνού είναι μια χαμένη ευκαιρία για τους λυσσασμένους κυνηγούς του κέρδους.
Ήρθε η ώρα μας;
Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές δεν έχουν καμία διάθεση να σώσουν τις μάζες. Οι κρατικές πολιτικές υπό αυτές είναι δέσμιες της αγοράς, αφού πρέπει διακαώς να κερδίσουν την εμπιστοσύνη τους, να προσφέρουν το πεδίο για να επιτευχθεί το κέρδος, όχι μόνο με υλικούς όρους αλλά με όρους φετιχιστικούς πλέον: όσο το δυνατόν περισσότερο κέρδος στον λιγότερο χρόνο. Όποιος προσφέρει τους καλύτερους επενδυτικούς όρους, αυτός θα έχει την εύνοια του «Χεριού της Αγοράς» (ένα λόμπι που κρίνει πού υπάρχει η πιθανότητα αξιόπιστου και εξασφαλισμένου κέρδους και πού όχι). Η διαχείριση της πανδημίας γίνεται με αυτούς τους όρους, όρους που επιβάλουν την εξασφάλιση του κέρδους και τη δημιουργία νέων επενδυτικών ευκαιριών. Οι άνθρωποι που εξεγείρονται σε όλο τον κόσμο, στην Γαλλία (με αφορμή την προστασία της αστυνομικής αυθαιρεσίας), την Αλβανία που μετράμε άλλο έναν νεκρό στις τάξεις μας, τη Χιλή (στο πρότυπο νεοφιλελεύθερου πειραματισμού) με την φλόγα της περσινής εξέγερσης να καίει ακόμα, μπορεί να έχουν πολλές αφορμές· η υποβάθμιση των ζωών τους από την εξάπλωση του νεοφιλελευθερισμού όμως είναι η βασική αιτία.
Ήρθε η ώρα μας να βγούμε στον δρόμο ώστε να αποκαταστήσουμε τις σχέσεις μεταξύ της τάξης μας, γιατί πλέον δεν έχουμε να διεκδικήσουμε κάτι από το ξεπουλημένο στο «Χέρι της Αγοράς» κράτος. Ήρθε η ώρα να μάθουμε πως η αναβάθμιση της ζωής μας έγκειται στη δημιουργία δικών μας δομών, δημιουργημένες από τους καταπιεσμένους για τους καταπιεσμένους στις γειτονιές μας, στις δουλειές μας, στις πλατείες, στα βουνά μας. Οι κρίσεις θα συνεχίσουν να έρχονται όλο και πιο δριμείς, το νεοφιλελεύθερο σχέδιο που καταλύει το υποτιθέμενο τελευταίο καταφύγιό μας, το κράτος πρόνοιας, είναι σε πλήρη ανάπτυξη. Εκείνοι τις ευθύνες για τις κρίσεις τους θα συνεχίσουν να τις μεταφέρουν πάνω μας μέχρι την ολοκληρωτική εξαθλίωσή μας. Το ερώτημα που δεν μπορούμε να αποφύγουμε είναι: ως πότε είμαστε διατεθειμένοι να το ανεχτούμε αυτό; Πότε οι δημιουργικές μας δυνάμεις θα σταματήσουν να ξοδεύονται στον βωμό της εργασίας και της κερδοφορίας τους, για να αρχίσουν να δομούν μια κοινωνία από εμάς για εμάς;
Μιλτιάδης Πρέχτος
[1] Αυτές οι έννοιες μπορεί να μοιάζουν συντηρητικές και παρωχημένες σε μερικούς, και χωρίς να παραγνωρίζουμε την πολυπλοκότητα που προκύπτει από τη διάχυση της εκμετάλλευσης και εξουσίας στις κατώτερες τάξεις, όσο η εκμετάλλευση της εργασίας και η ανισότιμη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων συνεχίζονται, και μάλιστα με αυξανόμενη ένταση, δημιουργώντας λίγο ή πολύ δύο διακριτές τάξεις -τους εκμεταλλευτές και τους εκμεταλλευόμενους- καλό είναι να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους.
[7] Youtube, 14η Ετήσια Διάλεξη στη Μνήμη του Νίκου Πουλαντζά, Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς. [8] Φουκώ Μισέλ, Επιτήρηση και Τιμωρία. [9] Θα μου άρεσε να αναπτύξω λίγο παραπάνω τις ιδέες μου γύρω από αυτή την εξουσία της πειθούς και τους μηχανισμούς που γεννά αλλά θα αρκεστώ σε μια ρήση του Κ. Καστοριάδη, για να κοινοποιήσω από τη μία τους ελεύθερους συνειρμούς μου, και από την άλλη την αισιοδοξία για την επερχόμενη πτώση του καπιταλιστικού συστήματος. Μια βασική αντίφαση του καπιταλιστικού συστήματος, ίσως και η κύρια λέει ο Καστοριάδης μετά τον Μαρξ, είναι η εξάρτησή του από τις δημιουργικές δυνάμεις των ανθρώπων. Με βάση αυτό, η εξουσία της πειθούς παίρνει άλλο φως, όπως και η ισχύς που κρατούν στα χέρια τους, ίσως και κυριολεκτικά, οι απλοί άνθρωποι. [10] Οι δύο αυτοί μηχανισμοί αναφέρονται μαζί ώστε να αναδειχθεί και ένα ακόμα φαινόμενο των ημερών μας: της διαπλοκής τους τόσο σε επίπεδο ρόλου στην καπιταλιστική πραγματικότητα, όσο και πιο πρακτικά σε επίπεδο εξοπλισμού, δράσεων και τακτικών. [11] Ακόμα υπάρχουν και άλλες διάχυτες «μικρο-εξουσίες» που αφορούν την καθημερνή ζωή και τις σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους, ή την πρόσβαση ή μη σε βάσεις δεδομένων ή δίκτυα, όπως και προτάσεις για εξουσίες σαν εκείνη της ποιμαντικής (π.χ. Μωυσής, Ιησούς Χριστός κ.ά.), αλλά δεν γράφουμε διδακτορικό επομένως ίσως αναλυθεί σε επόμενο άρθρο ή και καθόλου.
