Το αλλιώτικο σχολείο βρίσκεται στο Κρυονέρι της Θεσσαλονίκης και λειτουργεί από τον Γενάρη του 2014. Σε μία διώροφη μονοκατοικία κάπου ανάμεσα στη φύση και το αστικό περιβάλλον στεγάζεται εκεί και η συνέλευσή του, το «μικρό δέντρο» με μέλη της οποίας συναντηθήκαμε και κουβεντιάσαμε για αυτό το καινούριο σχολείο.
Απ: Ας ξεκινήσουμε με το όνομα του σχολείου. Γιατί αλλιώτικο; Ποιες είναι οι διαφορές του με τα σχολεία της επίσημης δημόσιας εκπαίδευσης;
Αλ: Θα προτιμούσαμε το σχολειό μας να μη μπαίνει σε μια απλοϊκή αντιδιαστολή με οποιοδήποτε άλλο σχολείο είτε της δημόσιας είτε της ιδιωτικής εκπαίδευσης. Το ζήτημα για εμάς δεν είναι να ξεκινήσουμε με βάση τις διαφορές καθώς σίγουρα υπάρχουν πολλοί δάσκαλοι και δασκάλες που χρησιμοποιούν τα ίδια εργαλεία με εμάς και προσπαθούν να εφαρμόσουν μέσα στο σύστημα εναλλακτικές μεθόδους μάθησης. Ας περιγράψουμε λοιπόν εμείς τη λειτουργία μας και μπορεί να βρει ο καθένας τις διαφορές ή τις ομοιότητες με το σχολείο που πήγε ή στέλνει τα παιδιά του!
Απ: Μέσα στο blog σας αναφέρετε μεταξύ άλλων ότι η δημιουργία του σχολείου προέκυψε από μία ανάγκη να ορίσουμε τις ζωές μας. Ποιά είναι λοιπόν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του σχολείου σε σχέση με αυτό;
Αλ: Αυτό που εμείς είδαμε ως αφετηρία είναι ότι το σχολείο έτσι όπως είναι, δεν καλύπτει τις ανάγκες μας και τις επιθυμίες μας και γι αυτό θελήσαμε να πάρουμε την κατάσταση στα χέρια μας. Εφόσον λοιπόν δεν θα αποφασίζει και δεν θα χρηματοδοτεί το υπουργείο για εμάς, ποιός θα είναι αυτός που θα το κάνει και πώς θα οργανωθεί όλο αυτό; Ποιος θα είναι ο ρόλος των γονέων, των ενηλίκων και ποιο το παιδαγωγικό μας πλαίσιο; Το κύριο εργαλείο λοιπόν λήψης αποφάσεων και συνδιαμόρφωσης είναι η «μεγάλη συνέλευση» όπως ονομάζουμε, όπου συμμετέχουν όλα τα ενήλικα μέλη της κοινότητας ισόποσα και ισάξια. Αυτή η συνέλευση είναι χωρισμένη σε διάφορες ομάδες εργασίας οι οποίες συζητούν, πράττουν και μοιράζονται τις ευθύνες τους μέσω οριζοντίων και αντιιεραρχικών διαδικασιών. Ενδεικτικά οι ομάδες αυτές είναι οι εξής: Η ομάδα νομικών και δικτύωσης συνεργάζεται με δικηγόρους και ερευνά μέσα από τα νομικά πλαίσια τις θεσμικές δικλείδες που θα μας επιτρέπουν να λειτουργούμε με τους δικούς μας όρους και χωρίς εκπτώσεις στα δεδομένα μας. Ακόμα επιδιώκει την επαφή με άλλα παρόμοια εγχειρήματα, ομάδες και κόσμο που ενδιαφέρεται και πράττει πάνω στο ζήτημα της εναλλακτικής εκπαίδευσης με σκοπό την δικτύωση. Η ομάδα οικονομικών διαχειρίζεται το ταμείο μας και αναζητά δημιουργικά και ευφάνταστα πλάνα για την αυτοχρηματοδότηση του σχολείου. Από κάποια εκδήλωση δηλαδή και το ημερολόγιό μας μέχρι μία οικογιορτή όπου εκθέταμε και πουλούσαμε παιδαγωγικό υλικό και άλλα αντικείμενα που κατασκευάζουμε. Μία ακόμα ομάδα είναι αυτή των πέντε συνοδών που ασχολείται με το αμιγώς παιδαγωγικό κομμάτι, θεωρητικά και πρακτικά. Μετά υπάρχουν οι ομάδες υποδοχής και επικοινωνίας, αυτή των γονιών και άλλες όπως κατασκευής υλικού, φαγητού και καθημερινών αναγκών. Τέλος να αναφέρουμε ότι στη σχολική μας καθημερινότητα γίνεται και η παιδική συνέλευση στην οποία συμμετέχουν παιδιά και συνοδοί και οι αποφάσεις μεταφέρονται από τις συνοδούς στην μεγάλη συνέλευση. Τα κύρια χαρακτηριστικά λοιπόν του αλλιώτικου σχολείου μπορούμε να πούμε ότι είναι η αυτοοργάνωση και η αυτοδιαχείριση, η εμπιστοσύνη, η επικοινωνία και η στήριξη ανάμεσα στα μέλη της κοινότητας.
Απ: Πότε ακριβώς ξεκίνησε όλο αυτό το εγχείρημα, μέσα από τι είδους διαδικασίες και δράσεις έφτασε στην πραγμάτωση του σήμερα και ποιές δυσκολίες συναντήσατε;
Αλ: Οι ανάγκες και η δυναμική, όπως και πιο πριν η ιδέα για την δημιουργία ενός σχολείου βρήκαν χώρο να εκφραστούν σε ένα επίσης αυτοοργανωμένο εγχείρημα , σε μια ελευθεριακή κατασκήνωση για παιδιά και μεγάλους στο Βερτίσκο, το καλοκαίρι του 2012. Από εκεί άρχισε ένας κύκλος συναντήσεων μίας μεγάλης ομάδας ανθρώπων με πρώτο βήμα να εκφραστεί από τον καθένα το πώς φαντάζεται το σχολείο αυτό. Μετά από πολλές κουβέντες και πολύ κόπο καταλήξαμε στην γέννηση της συνέλευσης του μικρού δέντρου όπως είναι σήμερα. Η ομάδα αυτή ήταν ανομοιογενής, ετερόκλητη, πολλές φορές μαζί με μικρά παιδιά, κάτι όμως που δεν την κατέστησε πιο δύσκολη ή πιο εύκολη από οποιαδήποτε άλλη συνέλευση ως διαδικασία. Το γεγονός λοιπόν ότι μετά από ενάμιση χρόνο το σχολειό λειτούργησε, φανερώνει ότι ναι, γίνεται, συμβαίνει, είναι εφικτό! Οι δυσκολίες βέβαια όπως το αυστηρό ελληνικό νομικό πλαίσιο, το οικονομικό, οι προσωπικές μας αγκυλώσεις, οι φόβοι και οι «συντηρητισμοί» μας, είναι ζητήματα που με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωπες και αντιμέτωποι διαρκώς.
Απ: Το αλλιώτικο σχολείο έχει ένα πολύ εμπεριστατωμένο παιδαγωγικό πλαίσιο όπως έχουμε διαβάσει. Σε τι βαθμό λειτουργεί με βάση αυτό και από ποιες θεωρίες είναι κυρίως εμπνευσμένο;
Αλ: Το παιδαγωγικό μας πλαίσιο συμπυκνώνει τις ανάγκες και τις επιθυμίες της κοινότητας μεταφρασμένες σε μία εκπαιδευτική πραγματικότητα μέσα από διάφορες θεωρίες, μεθόδους και εργαλεία. Πιο συγκεκριμένα, η ομάδα των συνοδών-παιδαγωγών μπήκε σε μία διαδικασία σύνθεσης του πλαισίου στην δημιουργία και πραγμάτωση του οποίου σημαντικό ρόλο κατέχουν η αυτομόρφωση, τα διάφορα σεμινάρια, η εμπειρία από την επίσκεψη στο ελευθεριακό σχολείο του Alicante στην Ισπανία, η ενεργητική ακρόαση στη σχολική καθημερινότητα, οι συχνές διαδικασίες αναθεώρησης και αναστοχασμού, ο εμπλουτισμός από την εμπειρία. Αναφορικά δανειζόμαστε στοιχεία από τις σύγχρονες παιδαγωγικές θεωρίες μάθησης, την ψυχοπαιδαγωγική, την βιωματική μάθηση και τη μη κατευθυντική παρεμβατικότητα. Οι βασικές του αρχές, συνοψίζονται στον σεβασμό στον χρονορυθμό και την ελευθερία του κάθε πλάσματος στο χώρο και το χρόνο ώστε να κατακτήσει την αυτονομία του. Στην ουσία θέλουμε το παιδαγωγικό μας πλαίσιο να βρίσκεται σε ανοιχτή επικοινωνία με την ομάδα , να μην είναι ένα συμπαγές σταθερό θεωρητικό κείμενο ή μια απαράλλακτη μέσα στο χώρο-χρόνο πρακτική.
Απ: Πρακτικά λοιπόν, θα θέλατε να μας περιγράψετε μία ημέρα στο σχολείο;
Αλ: Η προσέλευση είναι ανοιχτή από τις 8.30 μέχρι τις 10 και το σχολείο τελειώνει στις 2.30. Το παιδί λοιπόν μπαίνει και τακτοποιείται μαζί με τον γονιό-κηδεμόνα, ο οποίος προαπαιτείται να παραμείνει για τουλάχιστον πέντε λεπτά στο σχολείο σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς. Κατά την περίοδο προσαρμογής βέβαια ο χρόνος παραμονής του ενήλικα σε συγκεκριμένο πάντα χώρο του σχολείου, εξαρτάται ανάλογα με το πότε το κάθε παιδί είναι έτοιμο να βρει ένα άλλο σημείο αναφοράς-ασφάλειας πέρα από τον γονιό. Αυτό μπορεί να είναι η συνοδός, ένα άλλο παιδί ή μια ομάδα, ακόμα και μια γωνιά παιδαγωγικού υλικού. Συνήθως το πρωί μαζευόμαστε στην κουζίνα για πρωινό, όπου τα παιδιά έχουν πρόσβαση σε φαγητό που αναλαμβάνει να προμηθεύει η ομάδα φαγητού και εκεί κουβεντιάζουμε και λέμε τα νέα μας. Το κάθε παιδί από την που έρχεται στο σχολείο είναι ελεύθερο να κινηθεί ελεύθερα και να επιλέξει αν θέλει να ασχοληθεί με κάποιο υλικό, να παίξει με τα άλλα παιδιά, να βγει στην αυλή ή να κάτσει μόνο του στον καναπέ και να συνεχίσει τον ύπνο του. Τα παιδιά μπορούν να αλληλεπιδράσουν στις διάφορες γωνιές όπου υπάρχει ποικιλία και διαφορετικές ποιότητες ερεθισμάτων, υλικό αισθητηριακό και κιναισθητικό. Οι γωνιές αυτές πιο συγκεκριμένα είναι: η γωνιά της αριθμητικής, με κυρίως μοντεσσοριανό υλικό, η γωνιά των γραμμάτων, η βιβλιοθήκη, η γωνιά της καθημερινής ζωής και η γωνιά της ζωγραφικής και του πηλού. Ακόμα έχουμε διαμορφώσει το δωμάτιο των επιστημών και το μαλακό δωμάτιο, όπως έχουν ονομάσει τα ίδια τα παιδιά γιατί είναι ένας χώρος με μαξιλάρες, χωρίς αντικείμενα που σπάνε και ενδείκνυται για μεταμφίεση, ισορροπία και παιχνίδια ρόλων. Στις 11 κάθε πρωί ξεκινάει η παιδική συνέλευση στο χώρο μπροστά στο τζάκι, όπου συμμετέχουν δύο από τις τρεις συνοδούς και τα παιδιά. Η συνέλευση μπορεί να κρατήσει από δύο λεπτά μέχρι μισή ώρα, ανάλογα με την όρεξη και τις ανάγκες της ομάδας. Εκεί συζητάνε κυρίως τα παιδιά, τα διάφορα ζητήματα που προκύπτουν, θέματα σχέσεων, τα αιτήματα τους για κάτι που θέλουν για το σχολείο, για μία εκδρομή, για οτιδήποτε θέλουν. Ο παιδαγωγικός στόχος της συνέλευσης είναι η εξοικείωση με το ότι καθόμαστε κυκλικά και κοιταζόμαστε στα μάτια, ακούμε προσεκτικά ο ένας τον άλλο, έχουμε το θάρρος της άποψής μας και μαθαίνουμε να συμβιώνουμε και να συνδιαμορφώνουμε ενεργά. Αφού λήξει η συνέλευση, έρχεται η ώρα του φαγητού, όπου στρώνουμε όλοι μαζί το τραπέζι και τρώμε το φαγητό που ετοιμάζει κάθε φορά ένας γονιός για όλο το σχολείο. Από του χρόνου σκεφτόμαστε να υπάρχει και μία ακόμα συνοδός-μαγείρισσα, ώστε να μπορούμε να μαγειρεύουμε μαζί με τα παιδιά. Στη συνέχεια μπορεί να γίνει κάποια οργανωμένη δραστηριότητα, κάποιο ομαδικό παιχνίδι αν δούμε βέβαια ότι υπάρχει ανταπόκριση στην πρόταση των συνοδών. Η μέρα σκεφτόμαστε να κλείνει με έναν κύκλο αποχώρησης όπου θα κουβεντιάζουμε κάνοντας έναν απολογισμό της ημέρας, για το πώς περάσαμε και τι κάναμε. Οι συνοδοί καθόλη την διάρκεια της ημέρας προσπαθούν να είναι πάντα διαθέσιμες και παρούσες για να παρέχουν την κατάλληλη υποστήριξη και τα εργαλεία ώστε να συντελείται ειρηνικά η αυτόνομη εξέλιξη κάθε παιδιού σε συναισθηματικό, γνωστικό και επικοινωνιακό επίπεδο, χωρίς να κατευθύνουν όμως τη σκέψη ή τη δράση του παιδιού.
Απ: Κάποιος είχε πει, ότι δεν φτάνει να λέμε σε τι κόσμο θα φέρουμε τα παιδιά μας, αλλά τι παιδιά θα φέρουμε σε αυτόν τον κόσμο. Εσάς κατά πόσο σας εκφράζει το σκεπτικό αυτό και κατά πόσο θεωρείτε ότι η εκπαίδευση μπορεί να αποτελέσει βάση στους κοινωνικούς αγώνες για την αναζήτηση και διεκδίκηση της ελευθερίας;
Αλ: Εδώ θα απαντήσουμε και εμείς με ένα απόφθεγμα της Μοντεσσόρι: Ο ενήλικας τελειοποιεί το περιβάλλον και το παιδί τελειοποιεί τον άνθρωπο. Η εκπαίδευση είναι δεδομένο ότι μας πλάθει και ότι συνδέεται με το τι άνθρωποι θα είμαστε και κατά επέκταση με το τι είδους κοινωνία θα έχουμε. Η κουβέντα για τη συνεχή αλλαγή στο ζήτημα της εκπαίδευσης, για μια εκπαίδευση με ροή μέσα στην πραγματική κοινωνία και σε επικοινωνία με το άτομο, αλλά ακόμη και η αντίδραση με νέες προτάσεις πάνω στο πάγιο, κουφό πτώμα της εκπαιδευτικής πράξης , δεν είναι μια νέα ανακάλυψη. Τα παραδείγματα είναι τόσα που δεν μας φτάνει ένας τόμος. Τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη αμφισβητείται συνεχώς ο ρόλος του δάσκαλου, οι σχέσεις ενηλίκων και παιδιών, οι σχέσεις και η επικοινωνία δάσκαλου και μαθητή, οι σχέσεις γονιών και δασκάλων, η σχέση σχολειού και κοινωνίας. Σίγουρα αυτό που προσπαθούμε εμείς να κάνουμε έρχεται σε ρήξη με τις κυρίαρχες σχέσεις μέσα στο σύστημα και κάποιοι από εμάς το αντιλαμβάνονται αυτό ως αγώνα και άλλοι ως αυτονόητο. Εφόσον όμως μιλάμε για παιδιά δεν επιδιώκουμε να πλάσσουμε ένα συγκεκριμένο πρότυπο ανθρώπου/αγωνιστή, να βάλουμε δηλαδή προσδοκίες στα παιδιά για το τι θέλουμε εμείς να γίνουν ή να είναι. Σκοπός είναι να κατακτήσουμε όλοι και όλες την αυτονομία μας , την αλληλεγγύη και την αυτοπεποίθηση να πραγματώνουμε τους ατομικούς και συλλογικούς μας στόχους. Όπως και εμείς αναζητούμε την ελευθερία θα θέλαμε και τα παιδιά να αναζητούν τρόπους να ζουν ελεύθερα και μαζί.
Απ: Θα θέλαμε να κλείσουμε με μια ερώτηση για τα όνειρα και τα σχέδια σας για το μέλλον. Πώς ελπίζετε το μικρό δέντρο να γίνει δάσος, όπως χαρακτηριστικά λέτε;
Αλ: Κάποια πράγματα από αυτά που θα θέλαμε είναι ο χώρος να είναι πιο ανοιχτός και εκτός ωρών σχολείου και να είναι ένα σχολείο πιο προσβάσιμο οικονομικά από όλους. Προσπαθούμε να αυξήσουμε τα έσοδα που δεν μας καλύπτουν με τίποτα, προσδοκούμε την στήριξη από κόσμο και την κοινωνική αποδοχή γενικά. Σε ένα πρώτο βήμα σχεδιάζουμε ένα άνοιγμα με μία πανελλαδική συνάντηση δικτύωσης με ομάδες, συλλογικότητες και ανθρώπους που ασχολούνται αντίστοιχα είτε σε θεωρητικό είτε σε πρακτικό επίπεδο με την εναλλακτική εκπαίδευση. Στόχος είναι να δούμε πώς μπορούμε να προχωρήσουμε πιο δυναμικά όλοι μαζί και να κάνουμε ακόμα ένα βήμα μπροστά. Σίγουρα όνειρο μας, επιθυμία και στόχος είναι ένα κίνημα ελεύθερων σχολείων και να δημιουργηθούν παντού, παντού τέτοια σχολειά!
Περισσότερα για το αλλιώτικο σχολείο, το παιδαγωγικό πλαίσιο, την βιβλιογραφία, τις δράσεις και την επικοινωνία μαζί του, θα βρείτε:
blog: alliotikosxoleio@espivblogs.net
mail επικοινωνίας: alliotikosxoleio@yahoo.gr
mail οικονομικής ενίσχυσης: Toumikroudentrou@gmail.com
Παιδική κατασκήνωση στο Βερτίσκο: katapaidiki.squat.gr
