Το σχολείο ως φυλακή

«Τι είναι λοιπόν το σχολείο του σήμερα, ασχέτως αν είναι δημόσιο, ιδιωτικό ή θρησκευτικό; Είναι για το παιδί, ό,τι είναι η φυλακή για τον κατάδικο και οι στρατώνες για τον φαντάρο – ένα μέρος όπου το καθετί χρησιμοποιείται για να κάμψει τη θέληση του παιδιού, και ύστερα να τη συντρίψει, να την αναπλάσει και να την διαμορφώσει σε ένα πλάσμα ξένο ως προς τον εαυτό του. Δεν θέλω να πω πως η διαδικασία αυτή γίνεται συνειδητά: δεν είναι παρά ένα κομμάτι ενός συστήματος το οποίο μπορεί να διατηρεί τον εαυτό του μόνο μέσω της απόλυτης πειθαρχίας και ομοιομορφίας. Εκεί νομίζω πως βρίσκεται το μεγαλύτερο έγκλημα της σημερινής κοινωνίας».

~Έμμα Γκόλντμαν

Η συζήτηση για την εκπαίδευση είναι πολύ μεγάλη και σημαντική για να χωρέσει σε ένα κομμάτι χαρτί. Είναι σημαντική όμως στην κατανόηση του παραλληλισμού του σχολείου ως φυλακή, η ανάγνωση των στοιχείων που σηματοδοτούν ιστορικά την εμφάνιση της μαζικής σχολικής εκπαίδευσης. Κατά τον 18ο και 19ο αιώνα η μετάβαση από τα καθεστώτα απόλυτης μοναρχίας στην δημιουργία εθνών-κρατών και η βιομηχανική επανάσταση, θέτουν όρους που καθιστούν έντονη την δραστηριοποίηση της εκάστοτε εξουσίας στη συγκρότηση εκπαιδευτικών συστημάτων. Ο ανερχόμενος καπιταλισμός χρειάζεται παραγωγικούς εργάτες και εθνικόφρονες πολίτες, γι’ αυτό και ο έλεγχος, η εποπτεία, τα πλαίσια λειτουργίας και τα γνωστικά περιεχόμενα ορίζονται αποκλειστικά από το κράτος.

Η θέσπιση της υποχρεωτικής δημόσιας δωρεάν παιδείας, την οποία η αστική τάξη θεωρεί κατάκτησή της, παρουσιάζεται ως δυνητικό δικαίωμα των πολιτών που επιτρέπει τη συμμετοχή ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων στους εκπαιδευτικούς θεσμούς, με σκοπό την εξάλειψη του αναλφαβητισμού, τη χειραφέτηση και τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας. Το κράτος έτσι ενεργοποιεί ακόμα περισσότερο την εξουσία του, καθιστώντας το δικαίωμα αυτό ως καθήκον των πολιτών, και θεσπίζει κυρώσεις για την περίπτωση μη επιτέλεσής του. Η πρώτη θεσμοθέτηση υποχρεωτικής εκπαίδευσης πραγματοποιείται στην Πρωσία το 1754, και ακολουθούν μεταξύ άλλων ενδεικτικά, η Ελλάδα το 1834, η Μασαχουσέτη των Η.Π.Α. το 1852, και η Αγγλία το 1880.

Από τότε μέχρι σήμερα τα πράγματα βέβαια έχουν αλλάξει αρκετά. Ενώ το σχολείο λοιπόν δεν είναι φυλακή, γιατί τόσο πολύ τη θυμίζει;

Κάγκελα, κάγκελα παντού και τα μυαλά με κάγκελα

Η αρχιτεκτονική των σχολικών κτηρίων και η λειτουργικότητα που εξυπηρετεί ο σχεδιασμός της, ακόμα και οι ίδιες οι σχολικές διαδικασίες και οι εκπαιδευτικές μέθοδοι, παραπέμπουν σε καταστάσεις εγκλεισμού.

Μεγάλα, μουντά, περιφραγμένα οικοδομήματα και άχρωμες τσιμεντένιες τάξεις με κάγκελα στα παράθυρα. Χώροι όπου στοιβάζονται τα άτομα από μικρή ηλικία χωρίς καμία επιλογή και καμία δυνατότητα παρέμβασης σε αυτούς. Σαν καταδικασμένα σε μία πολύχρονη υποχρεωτική θητεία, προαυλίζονται, ή αλλιώς βγαίνουν διάλειμμα για σύντομο παιχνίδι και μετά τα κεφάλια μέσα. Μέσα εκεί όπου κυριαρχεί η αντίληψη ότι η μάθηση και η γνώση είναι ένας όγκος πληροφοριών και διδαχών. Μία υποχρεωτική ύλη η οποία μέσω πειθαρχικών τεχνικών με απειλές και εκφοβισμούς, ή δελεασμούς και επαίνους, συμμορφώνει και σωφρονίζει την άγρια φύση των νέων. Στο σχολείο οι μαθητές συχνά ζητάνε ελευθερία, κι αυτό που παίρνουν είναι το μάθημα πως η ελευθερία παρέχεται μόνο από τις αρμόδιες αρχές και πρέπει να χρησιμοποιείται έντεχνα. Αυτή η εξάρτηση γεννάει μία μορφή αλλοτρίωσης που καταστρέφει την ικανότητα των ανθρώπων για δράση, καταστρέφει την κριτική σκέψη και φυλακίζει την ελευθερία βούλησης.

Αν ελεύθερος θεωρείται ο χρόνος που περνάει το άτομο εκτός σχολείου, πώς λέγεται ο χρόνος που περνάει εντός;

Οι φυλακές προϋπάρχουν των σχολείων. Η στέρηση της ελευθερίας ως τιμωρία και στις δύο περιπτώσεις ενισχύει τον συσχετισμό.

Κάποιοι βέβαια επιμένουν να επιθυμούν την ελευθερία τους, να σκέφτονται και να κρίνουν. Προσπαθούν να πηδήξουν τα κάγκελα και να το σκάσουν, να ξεγελάσουν τους κανόνες, να κάνουν καταλήψεις και να υψώσουν την φωνή τους. Αυτοί θεωρούνται παραβατικοί και αντιμετωπίζουν ποινές, τιμωρίες ακόμα και βίαιη καταστολή από τις αρμόδιες αρχές. Η κοινωνία με τη σειρά της απαξιώνει την κοπάνα ως μία νεανική τρέλα, την κατάληψη ως συλλογική κοπάνα, και πιστεύει ότι τα άτομα αυτά αφού βάλουν μυαλό, θα τα θυμούνται όλα αυτά σαν ωραίες μαθητικές αναμνήσεις.

Αυτές οι συμπεριφορές όμως, αποτελούν μία γνήσια αντίδραση στη φύση της σχολικής καθημερινότητας, και μία ανάγκη για απόδραση από τα στενά δομημένα χρονικά πλαίσια μέσα στα οποία καλείται ο μαθητής να δραστηριοποιηθεί.

Οι παραβατικοί αυτοί μαθητές λοιπόν προσπαθούν στην ουσία να ακυρώσουν το πιο αποτελεσματικό εργαλείο κοινωνικού ελέγχου, που κατέχει την ολοκληρωτική διαχείριση του χρόνου της κοινωνικής τους εμπειρίας και δράσης.

«Να γκρεμίσουμε πριν χτίσουμε, να ξεχάσουμε πριν μάθουμε. Το σύστημα διδασκαλίας είναι η διδασκαλία του συστήματος».

~Paul Robin

Τα διάφορα ρεύματα της λεγόμενης εκπαιδευτικής ανάπτυξης, μπορεί κατά καιρούς να προβούν σε βελτιώσεις και μεταρρυθμίσεις των σχολικών συστημάτων, ποτέ όμως δεν επιχειρούν να πραγματοποιήσουν βασικές δομικές αλλαγές. Και αυτό φυσικά συμβαίνει γιατί τα συστήματα αυτά βασίζονται στην κυρίαρχη κοινωνική δομή, και εργάζονται με τη σειρά τους για να τη στηρίξουν.

Η ριζοσπαστική αλλαγή ηθικών και κοινωνικών πεποιθήσεων και η αποβολή των εσωτερικευμένων μορφών εξουσίας που κουβαλάμε ως ενήλικες, γονείς και δάσκαλοι είναι απαραίτητα στοιχεία για την αποδόμηση της σχέσης αυτής ως ένα βαθμό.

Μέσα από τις θεωρίες και τα προτάγματα της ελευθεριακής εκπαίδευσης, καθώς και από τα εγχειρήματα που βασίστηκαν σε αυτήν, μπορούμε να αναζητήσουμε εργαλεία και πρακτικές για τη δημιουργία δομών που να ακυρώνουν την ανάθεση της υπόθεσης της εκπαίδευσης στο κράτος. Δομών, που να προωθούν μέσω της αυτοοργάνωσης, την αυτοδιαχείριση της γνώσης προς μία κατεύθυνση αναζήτησης και διεκδίκησης της ελευθερίας.

Mano Roco

Διαβάστε περισσότερα: