τα μυστικά του βούρκου
καλά κρυμμένα μυστικά του ελληνικού ιμπεριαλισμού
(α’ μέρος: 1914-1922)
Τα μυστικά του βούρκου είναι μια συλλογή κειμένων που δημοσιεύτηκαν στο μηνιαίο περιοδικό Sarajevo. Έχουν εκδοθεί σε δύο τόμους και αποτελούν κομμάτι μιας σειράς συνολικά πέντε τόμων από τις εκδόσεις αντι-σχολείο, που αφορούν ζητήματα του ελληνικού ιμπεριαλισμού και εθνικισμού. Ο Α’ τόμος αφορά την περίοδο 1914-1922, ενώ ο Β’ την περίοδο 1922-1974.
Ο Α’ τόμος πραγματεύεται αρχικά την περίπτωση της Μακεδονίας. Τρεις βασικοί εθνικισμοί ανταγωνίζονται για τον διαμελισμό και την επέκταση της κυριαρχίας τους στη Μακεδονία: ο ελληνικός, ο σέρβικος και ο βουλγαρικός. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια το ελληνικό κράτος οργανώνει και εξοπλίζει ένοπλες τρομοκρατικές ομάδες (π.χ. Παύλος Μελάς), με σκοπό τον βίαιο εξελληνισμό αυτής της πολυεθνικής επικράτειας. Εξετάζονται η εθνολογική σύνθεση των αγροτικών πληθυσμών της Μακεδονίας, το περιεχόμενο της υπό κατασκευή «ελληνικής εθνικής» ταυτότητας, η ανάδυση του τούρκικου εθνικισμού με το κίνημα των νεότουρκων το 1909 κ.ά. Αναλύονται συνοπτικά οι ανταγωνισμοί και οι συνεργασίες του ελληνικού, του σέρβικου και του βουλγάρικου κράτους που οδήγησαν στους δύο βαλκανικούς πολέμους του 1912-13, την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την τελική κατάκτηση μεγάλων περιοχών της Μακεδονίας από το ελληνικό κράτος.
Η κατάκτηση όμως δεν είχε εκπληρώσει την εθνική ομοιογένεια. Χρειαζόταν ο βίαιος εξελληνισμός των πολυεθνικών εδαφών της Μακεδονίας, διαδικασία που έμελλε να πάρει άλλα τουλάχιστον τριάντα χρόνια. Έτσι στα επόμενα κείμενα αναλύονται οι μέθοδοι με τις οποίες προχώρησε η «ελληνοποίηση» με επίκεντρο τη θεσσαλονίκη. Πιο συγκεκριμένα εξετάζεται και η βίαιη εκτόπιση της πολυπληθούς κοινότητας των εβραίων της θεσσαλονίκης. Μέσα από την πολεοδομική και κοινωνική γκετοποίηση, τις νομικές μεθοδεύσεις μέχρι και τα μαζικά πογκρόμ από ελληνικές φασιστικές συμμορίες (1931) αναδεικνύεται το κρυφό νήμα που συνδέει τις προσπάθειες για «ελληνοποίηση» της θεσσαλονίκης, και την τελική εξόντωσή τους από τους ναζί.
Το επόμενο μέρος του Α’ τόμου καταπιάνεται με την επεκτατική εκστρατεία στη Μικρά Ασία (1919-1922). Με το τέλος του Α’ παγκοσμίου, το ελληνικό κράτος είναι έτοιμο να δρέψει τους καρπούς της συμμετοχής του στην Αντάντ, ολοκληρώνοντας τη Μεγάλη Ιδέα, μέσα από την κατάκτηση της Μικράς Ασίας. Αρχικά αναλύονται οι κρατικοί ανταγωνισμοί που ακολουθούν το τέλος του Α’ παγκοσμίου, οι διαβουλεύσεις για το μοίρασμα της περιοχής, η συνθήκη των Βερσαλλιών και οι διεκδικήσεις του ελληνικού κράτους (1918-19). Γίνεται προσπάθεια να διαλυθεί ο μύθος ότι η μικρασιατική εκστρατεία αποτελούσε επιδίωξη των άγγλων που «έσυραν» και αργότερα «πρόδωσαν» το δύσμοιρο ελληνικό κράτος, και αντίθετα τονίζεται η επεκτατική πολιτική του ίδιου του ελληνικού κράτους, το οποίο εκμεταλλεύεται τους διεθνείς ανταγωνισμούς για να προωθήσει τα ιμπεριαλιστικά του σχέδια στην περιοχή. Στη συνέχεια, και κατά τη διάρκεια της εισβολής στη Μικρά Ασία (1919-1922), εξετάζονται οι μεταλλαγές στους διεθνείς συσχετισμούς δυνάμεων, η κατοχή της Ανατολίας, η προέλαση του ελληνικού στρατού, η κοινωνική κατάσταση στο εσωτερικό του ελληνικού κράτους, καθώς και η συγκρότηση του τούρκικου εθνικιστικού κινήματος του Κεμάλ Ατατούρκ, που τελικά επικράτησε στρατιωτικά, εκδιώκοντας τον ελληνικό στρατό. Τέλος, εξετάζονται αναλυτικά διάφορες πτυχές της Συνθήκης της Λωζάνης του 1923, που οδήγησαν στην αμοιβαία ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ του τουρκικού και του ελληνικού κράτους. Η συνθήκη αυτή, επικυρώνοντας και θεσμοποιώντας την εθνοκάθαρση ‒τη βίαιη δηλαδή επιβολή της εθνολογικής ομοιογένειας‒ αποτέλεσε οδηγό σε παγκόσμιο επίπεδο, ως μια από τις μεθόδους πρακτικής υλοποίησης της αρχής των εθνοτήτων. Ταυτόχρονα αναλύονται τόσο οι διεθνείς πτυχές για τους κρατικούς συσχετισμούς που επικυρώθηκαν μέσα από του συνθήκη του 1923, όσο και τα οφέλη για το ελληνικό κράτος, όπως η προώθηση της ελληνοποίησης της Μακεδονίας με την εγκατάσταση των προσφύγων, και η διαμόρφωση ενός φτηνού και εξαθλιωμένου εργατικού δυναμικού που θα αποτελούσε τόσο τη βάση της προσπάθειας εκσυγχρονισμού της ελληνικής οικονομίας, όσο όμως και τη βάση για την ανάπτυξη των κοινωνικών αγώνων του προλεταριάτου που εκτυλίσσονται στη δεκαετία του ‘20 κι ακόμα περισσότερο του ‘30.
Ο Α’ τόμος συμπληρώνεται από ένα εκτενές παράρτημα που περιέχει κείμενα ντόπιων και μη συγγραφέων, που αφορούν ιδιαίτερες πτυχές του ελληνικού ιμπεριαλισμού και εθνικισμού. Έτσι έχουμε κείμενα για την τρομοκρατική δραστηριότητα ένοπλων ομάδων του ελληνικού κράτους στη Μακεδονία και την Κρήτη το 1897, για τις βίαιες πρακτικές ελληνοποίησης από τον ελληνικό στρατό στους δύο βαλκανικούς πολέμους (1912-13), για την εσωτερική κοινωνική κατάσταση και τον Διχασμό, τον ανταγωνισμό του ελληνικού και βουλγάρικου κράτους, τις διεκδικήσεις του ελληνικού ιμπεριαλισμού στον Α’ παγκόσμιο την περίοδο 1917-18, και τις σχέσεις με τη βρετανία στο φόντο των απαιτήσεων της Μεγάλης Ιδέας.
Μια από τις βασικές επιδιώξεις του βιβλίου είναι διαλύσει τον μύθο που θεωρεί το ελληνικό κράτος έρμαιο των επιδιώξεων των ξένων ιμπεριαλιστών, και πάντα προδομένο ιδιαίτερα όταν οι απαιτήσεις του δεν ικανοποιούνται. Ταυτόχρονα επιχειρεί να απογυμνώσει τη μυθολογική αναγκαιότητα της στρατιωτικής επέκτασης για την απελευθέρωση των αλύτρωτων «ελλήνων», αναδεικνύοντας τις συνειδητές πολιτικές επιλογές του ελληνικούς κράτους για κατάκτηση εδαφών, πόρων και πληθυσμών. Θεωρίες οι οποίες άλλωστε έχουν εισχωρήσει βαθιά εδώ και δεκαετίες τόσο κοινωνικά όσο και στο ίδιο το κίνημα, συμπεριλαμβανομένης και της «αντι-ιμπεριαλιστικής» αριστεράς, επηρεάζοντας τη συνολική στρατηγική που το κίνημα θέλει να ακολουθήσει (ΕΑΜ, ΕΔΑ, Κύπρος, Μακεδονικά ‘92, αριστερές/εθνοπατριωτικές αντι-μνημονιακές πολιτικές σήμερα).
Η επεξεργασία λοιπόν της ιστορίας και της φύσης του επεκτατισμού του ελληνικού κράτους και του ελληνικού εθνικισμού έχει κομβική σημασία για το πώς σήμερα θα αντιπαλέψουμε τόσο στο κοινωνικό πεδίο, όσο και στο εσωτερικό του κινήματος τις διάχυτες τάσεις του εθνοπατριωτισμού. Γιατί ο εθνικισμός δεν εγκολπώνεται μόνο από τις πιο βίαιες και κανιβαλιστικές κοινωνικές εκφάνσεις (φασισμός), αλλά ενυπάρχει στην πιο επικίνδυνη απλή λαϊκή μορφή του αγανακτισμένου εθνοπατριώτη. Κι είναι ακριβώς αυτός ο διάχυτος κοινωνικός εθνοπατριωτισμός που, σε συνθήκες κοινωνικής πόλωσης και σύγκρουσης, θα νομιμοποιήσει τις πιο βίαιες και κανιβαλιστικές τάσεις είτε κρατικές είτε κοινωνικές.
Για την προμήθεια του βιβλίου, αλλά και των υπόλοιπων τόμων της σειράς δείτε εδώ: http://www.sarajevomag.gr/.
