Μια καταγραφή των εξελίξεων του νομικού αγώνα για την υπόθεση της Πύλου & μερικές σκέψεις
Το παρόν κείμενο αποτελεί συνέχεια του «Ο μεγαλύτερος υγρός τάφος στη Μέση της Γης» που δημοσιεύθηκε στο φύλλο 54 και επικεντρώθηκε στις πρακτικές συγκάλυψης του κρατικού εγκλήματος ανοιχτά της Πύλου.
«Μόλις κατάφερα να ξεφύγω από τον θάνατο στην θάλασσα,
παγιδεύτηκα στον θάνατο της φυλακής».
~Άχμεντ,
επιζών ναυαγίου 47 ν.μ. νοτιοδυτικά της Πύλου
Την επόμενη μέρα του ναυαγίου το λιμενικό επέλεξε, προφανώς τυχαία, εννέα από τους 104 επιζώντες, που πριν λίγες ώρες «διέσωζε». Τους κατηγόρησε ως «διακινητές» και τους οδήγησε στη φυλακή. Ήδη, λοιπόν, από την επόμενη του ναυαγίου ξεκινάει ο νομικός αγώνας ανάμεσα στους επιζώντες και το ελληνικό κράτος.
Μετά από κάλεσμα σε ανοιχτή συνάντηση, συγκροτείται η «πρωτοβουλία δικηγόρων και νομικών για το ναυάγιο της Πύλου», η οποία αναλαμβάνει να οργανώσει τον νομικό αγώνα. Πέρα από τα δικαστικά ζητήματα, φροντίζει να δημοσιοποιεί συστηματικά τις εξελίξεις και τις κινήσεις της γύρω από την υπόθεση, να συμμετέχει σε εκδηλώσεις και δημόσιες συζητήσεις, να δικτυώνεται με άτομα και ομαδοποιήσεις που θέλουν να συμμετέχουν στον αγώνα των επιζώντων του ναυαγίου, εντός και εκτός του ελλαδικού χώρου.
Παράλληλα με την υπόθεση των εννέα επιζώντων που φυλακίστηκαν, τον Σεπτέμβριο του 2023 ανοίγει μία ακόμα δικογραφία, αυτή τη φορά στο Ναυτοδικείο Πειραιά: περισσότεροι από 50 επιζώντες καταθέτουν μήνυση κατά παντός υπευθύνου για παραλείψεις ως προς την έναρξη επιχείρησης έρευνας και διάσωσης, καταγγέλλοντας ταυτόχρονα την απόπειρα ρυμούλκησης του σκάφους προς άγνωστο προορισμό, όπως επίσης και την καθυστέρηση στην έναρξη επιχείρησης διάσωσης, ακόμη και μετά την ανατροπή και βύθιση του σκάφους.
Τρέχουν, λοιπόν, δύο νομικοί αγώνες που αφορούν την υπόθεση της Πύλου.
*
Οι εννέα επιζώντες, Αιγύπτιοι στην καταγωγή, προφυλακίστηκαν για σχεδόν έναν χρόνο και δικάστηκαν στις 21 Μαΐου 2024 από το Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων στην Καλαμάτα. Η αίθουσα ήταν γεμάτη από νομικούς, δημοσιογράφους και αλληλέγγυο κόσμο. Το ίδιο και έξω από τα δικαστήρια: συλλογικότητες, σωματεία, άλλες ομαδοποιήσεις και άτομα, έφτασαν στο δικαστικό μέγαρο Καλαμάτας σε αλληλεγγύη με τους επιζώντες. Έχοντας αυτή την εικόνα στον χώρο, οι εννέα Αιγύπτιοι μπήκαν στη δικαστική αίθουσα με τις κατηγορίες για τα αδικήματα της διακίνησης και της παράνομης εισόδου, της πρόκλησης ναυαγίου και της εγκληματικής οργάνωσης. Και βγήκαν από αυτήν αθώοι.
Ορισμένα σημεία από τη διαδικασία
Εξαρχής οι συνήγοροι υπεράσπισης έκαναν ένσταση επί της διαδικασίας, υποστηρίζοντας πως εφόσον το ναυάγιο έγινε 47 ν.μ. νοτιοδυτικά της Πύλου, σε διεθνή και όχι ελληνικά ύδατα, κανένα ελληνικό δικαστήριο δεν έχει δικαιοδοσία να προχωρήσει τη διαδικασία. Για να ελεγχθεί, η έδρα εξέτασε τους εννέα κατηγορούμενους, τον λιμενικό Ηρακλή Τορνατζή και τον Μιλτιάδη Ζουριδάκη, πλοίαρχο του ΛΣ920 -ο οποίος καταγγέλλεται ότι ρυμούλκησε το αλιευτικό σκάφος.
Καθένας από τους επιζώντες είπε πως αρχικός προορισμός του αλιευτικού ήταν η Ιταλία και για αυτή τη διαδρομή πλήρωσε 5000 δολάρια, τα οποία προφανώς διέθεσε με μεγάλη δυσκολία. Οι δύο λιμενικοί επιβεβαίωσαν την ακριβή τοποθεσία του ναυαγίου. Με αυτά ως δεδομένα, το δικαστήριο έκρινε τον εαυτό του αναρμόδιο. Ωστόσο, για την ουσία της υπόθεσης, η εισαγγελέας συμπλήρωσε «δεν στοιχειοθετείται αντικειμενική υπόσταση των αδικημάτων για τα οποία κατηγορούνται, και προτείνω να κηρυχθούν αθώοι».
Για την ιστορία, να αναφέρουμε πως η περίοδος για την αίτηση αναίρεσης της απόφασης της Καλαμάτας έχει περάσει, επομένως οι εννέα επιζώντες είναι οριστικά και αμετάκλητα αθώοι.
Αν και οι «εννιά της Πύλου» προφυλακίστηκαν για σχεδόν ένα έτος χωρίς να υπάρχουν στοιχεία και χωρίς τη δικαιοδοσία της ελληνικής δικαστικής αρχής, το δικαστήριο έκρινε πως δεν δικαιούνται καμία αποζημίωση από το ελληνικό κράτος (Νοέμβριος 2024). Αποφάσισε πως «δεν ήταν πρόδηλο, κατά την άσκηση της ποινικής δίωξης, το σημείο στο οποίο βυθίστηκε το σκάφος». Δηλαδή, άνθρωποι πέρασαν έναν χρόνο στη φυλακή γιατί «δεν μπορούσαν» οι αρχές να επιβεβαιώσουν το «47 ν.μ. νοτιοδυτικά της Πύλου»!!
*
Όπως αναφέρει η πρωτοβουλία νομικών, μετά τη δίκη στην Καλαμάτα «η δικαστική διερεύνηση πρέπει να στραφεί εκεί που πραγματικά τελέστηκαν αξιόποινες πράξεις: Το Ναυτοδικείο Πειραιά, ενώπιον του οποίου εκκρεμεί μήνυση 53 επιζώντων του ναυαγίου, οφείλει τώρα να διερευνήσει και να ασκήσει ποινική δίωξη στους υπευθύνους του Ελληνικού Λιμενικού για την πρόκληση του ναυαγίου, τόσο μέσω παράλειψης οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας διάσωσης όσο και μέσω της επιχείρησης ρυμούλκησης του αλιευτικού που είχε ως άμεση συνέπεια την ανατροπή και βύθισή του, την οποία αρνείται το Λιμενικό, αλλά καταμαρτυρούν δεκάδες από τους διασωθέντες».
Στην πραγματικότητα, δεν έχουμε πολλά να πούμε εδώ αφού η διαδικασία βρίσκεται στο τέλος ενός πολύ αρχικού σταδίου και προχωράει πολύ αργά. Η προκαταρκτική εξέταση ολοκληρώθηκε στο τέλος του 2024 και, κατά τη διάρκειά της, δεν κλήθηκαν για εξηγήσεις ούτε ανώτερα στελέχη του λιμενικού σώματος ούτε από το Ενιαίο Κέντρο Συντονισμού Έρευνας & Διάσωσης (ΕΚΣΕΔ).
Στο μεταξύ όμως, ο Συνήγορος του Πολίτη (ΣτΠ), που έχει ξεκινήσει έρευνα για τις συνθήκες του ναυαγίου από 11/2023 -μετά τη ρητή άρνηση του λιμενικού να διατάξει το ίδιο πειθαρχική διαδικασία- την ολοκληρώνει τον Φλεβάρη του 2025. Σημειώνουμε πως ο ΣτΠ είναι ανεξάρτητη διοικητική αρχή του κράτους, η οποία μπορεί να γνωμοδοτεί μετά από δική της έρευνα για υποθέσεις μεταξύ πολιτών και κρατικών μηχανισμών.
Όπως αναφέρει στο δελτίο τύπου, μετά τη συγκέντρωση υλικού 5000 σελίδων, κατέληξε πως υπάρχουν «σαφείς ενδείξεις για οκτώ ανώτερους αξιωματικούς του λιμενικού σώματος ως προς την εκ μέρους τους γνώση και παράβλεψη του κινδύνου για τη ζωή, την υγεία και τη σωματική ακεραιότητα των επιβαινόντων στο αλιευτικό» και «οι οποίοι κρίνονται ελεγκτέοι για θανατηφόρα έκθεση, καθώς και για έκθεση σε κίνδυνο της ζωής, υγείας και σωματικής ακεραιότητας των επιβαινόντων στο αλιευτικό». Επισημαίνει δε, πως το λιμενικό δεν συνεργάστηκε, και «παρά τα αιτήματα του ΣτΠ, κρίσιμα αποδεικτικά στοιχεία δεν γνωστοποιήθηκαν στην Αρχή».
Την ίδια περίοδο δημοσιοποιείται σημαντικό οπτικοακουστικό υλικό από την υπόθεση:
– συνομιλίες μεταξύ του ΕΚΣΕΔ και επιβάτη του αλιευτικού, και μεταξύ του ΕΚΣΕΔ και των πλοίων που βρέθηκαν στο σημείο, του δεξαμενόπλοιου Lucky Sailor και του λιμενικού σκάφους. Στα ηχητικά ακούμε το ΕΚΣΕΔ να δίνει εντολές τόσο στον επιβάτη να πει ότι θέλουν να πάνε στην Ιταλία, όσο και στα παραπλέοντα πλοία να το καταγράψουν.
– φωτογραφία του αλιευτικού λίγο πριν το ναυάγιο, στην οποία φαίνεται κομμάτι του μπλε κάβου, δεμένο στην πλώρη του αλιευτικού. Είναι το σχοινί με το οποίο το λιμενικό ρυμούλκησε το αλιευτικό με αποτέλεσμα να το βυθίσει.
Για να κλείσουμε τα του νομικού αγώνα, η υπόθεση βρίσκεται σε δικαστική διερεύνηση στο Ναυτοδικείο Πειραιά. Εκεί θα αποφασιστεί το αν η υπόθεση θα προχωρήσει σε κύρια ανάκριση για κακουργήματα ή σε πλημμελήματα, ή θα μπει στο αρχείο. Οι συνήγοροι υπεράσπισης δεν θεωρούν πιθανό το τελευταίο σενάριο, δεδομένου του δημόσιου ενδιαφέροντος που υπάρχει γύρω από την υπόθεση, και διεκδικούν να ασκηθούν ποινικές διώξεις σε υψηλές θέσεις του λιμενικού σώματος.
–
Πολλά από τα παραπάνω σημεία χρήζουν -περισσότερης- ανάλυσης και σίγουρα δεν καταγράψαμε κάθε λεπτομέρεια. Θέλουμε, όμως, να σταθούμε στο εξής: την άμεση ή έμμεση παρεμπόδιση στην πρόσβαση οπτικοακουστικού υλικού που αφορά τα κρατικά εγκλήματα.
Από τη δολοφονία του Κώστα Μανιουδάκη μέχρι τα Τέμπη, η δικαστική αρχή καθυστερεί αδικαιολόγητα τις αιτήσεις για πρόσβαση σε καταγραφικά μέσα, με αποτέλεσμα το υλικό να διαγράφεται «αυτόματα». Άλλες φορές, όπως στην περίπτωση της Πύλου, τα υπερσύγχρονα πλοία του ΛΣ έχουν κάμερες που δεν καταγραφούν, τα κινητά τηλέφωνα των επιζώντων -κατασχεμένα από την πρώτη στιγμή- ξεχνιούνται μέρες σε αποθήκες, τη στιγμή που τα κινητά των δολοφόνων του ΛΣ κατάσχονται 4 μήνες μετά το ναυάγιο.
Ακούμε συνεχώς καταγγελίες για αυτό από τις ομάδες νομικών που τρέχουν τις υποθέσεις αλλά και από τους συγγενείς των θυμάτων, που -θεωρητικά και ανθρώπινα- καμία δουλειά δεν έχουν, μέσα στο πένθος και την οργή τους, να ασχολούνται με τέτοια «τεχνικά» ζητήματα.
Γιατί το κάνει αυτό η δικαστική εξουσία;
Πολλές απαντήσεις μπορούμε να δώσουμε σε αυτό το ερώτημα, από το ότι συμμετέχει στην προσπάθεια συγκάλυψης της εμπλοκής των κρατικών μηχανισμών, μέχρι τη δεδομένα μεροληπτική θέση που έχει η αστική δικαιοσύνη -που, κατά τα άλλα, (αυτο)παρουσιάζεται ως «οριζόντια» και «τυφλή». Σίγουρα πάντως δεν μπορούμε να πούμε πως συμβαίνει «κατά λάθος». Θα ήταν επικίνδυνα αφελές, χώρια που η αφέλεια στις μέρες μας είναι μεγάλο προνόμιο.
Υπάρχει μια σημαντική διάσταση στην πρόσβαση στο οπτικοακουστικό υλικό ενός κρατικού εγκλήματος: η δημοσιοποίησή του.
Η δημοσιοποίηση του βίντεο από το λιντσάρισμα του/της Ζακ Κωστόπουλου/ Zackie Oh μπορεί να μην «έπεισε» το δικαστήριο για τους υπεύθυνους της δολοφονίας, όμως «μέτρησε» έξω από το δικαστήριο. Τα ηχητικά των Τεμπών, όταν δημοσιεύτηκαν, κορύφωσαν τον αγώνα των συγγενών και συσπείρωσαν τον κόσμο στον δρόμο σε μαζικές συγκεντρώσεις που δεν έχουμε ξαναδεί.
Το οπτικοακουστικό υλικό, όταν δημοσιοποιείται, διαχέει μία γνώση που είναι προορισμένη για «τους ειδικούς». Μεταφέρει την πληροφορία ωμή, αφιλτράριστη αλλά και οριζόντια. Δεν αφήνει περιθώρια δυσπιστίας, δεν χωράει επιχειρήματα της «άλλης πλευράς», δεν αφήνει κανένα να κοιμάται στη ζεστή αγκαλιά της αφέλειας. Οι στιγμές που αποκτάμε συλλογικά πρόσβαση σε τέτοιο υλικό, είναι από τις στιγμές που μας επιβεβαιώνουν/ υπενθυμίζουν/ μαθαίνουν να μην έχουμε καμία εμπιστοσύνη στην αστική δικαιοσύνη. Που μας δείχνουν πως η μνήμη, όπως και η δικαίωση των ανθρώπων που δολοφονήθηκαν έρχεται μέσα από τους δικούς μας συλλογικούς αγώνες.
Οι επιζώντες και οι οικογένειες των θυμάτων του ναυαγίου έχουν συναντηθεί με τους συγγενείς των θυμάτων άλλων κρατικών δολοφονιών. Συμμετέχουν ενεργά στις συγκεντρώσεις και τις πορείες ενάντια στα κρατικά εγκλήματα της Ελλάδας. Συμμετέχουν ισότιμα στις νομικές διεκδικήσεις. Συμμετέχουν στις εκδηλώσεις και τις δημόσιες συζητήσεις σε καταλήψεις, σε στέκια, σε πανεπιστήμια, σε πλατείες. Συμμετέχουν στον πόνο, το πένθος, την οργή, την αντίσταση.
«Η αλληλεγγύη και η αγάπη για τον συνάνθρωπο δεν γνωρίζουν σύνορα.
Θα μείνουμε ενωμένοι, χέρι με χέρι,
μέχρι η αλήθεια να μην θαφτεί κάτω από τη σιωπή.
Δεν θα σταματήσουμε μέχρι να αποδοθεί δικαιοσύνη,
μέχρι οι υπεύθυνοι να λογοδοτήσουν,
μέχρι οι αγνοούμενοι να επιστρέψουν…
Για αυτούς, για εμάς, δεν θα εγκαταλείψουμε ποτέ.»
~μητέρα του Muhammad Firas Mahameed,
θύμα του ναυαγίου ανοιχτά της Πύλου
Almutawakel
«με τη βοήθεια του θεού»
