Την 1η Ιουνίου ο Πολ Κρούγκμαν, αναφερόμενος στις διαπραγματεύσεις της ελληνικής κυβέρνησης με τους «θεσμούς», είπε πως η κατάσταση θυμίζει το καλοκαίρι του 1914. Άσχετα με την άποψη του Πολ Κρούγκμαν για τις διαπραγματεύσεις, η αναφορά του στο ξέσπασμα του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου φέρνει στον νου ένα ιστορικό γεγονός του οποίου τα αποτελέσματα βιώνουμε και σήμερα.
Πράγματι, μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τα ευρωπαϊκά κράτη ήταν δομημένα με τελείως διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι είναι σήμερα. Υπήρχε η Βρετανική Αυτοκρατορία, η Γερμανική Αυτοκρατορία, η Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, η Ρώσικη Αυτοκρατορία, η Γαλλική Αυτοκρατορία, η Ισπανική Αυτοκρατορία, η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τι απόμεινε εκτός των ορίων των αυτοκρατοριών; Η Ιταλία, τα επονομαζόμενα σήμερα κράτη της Μπενελούξ, η Σουηδία, η Νορβηγία και κάποια μικρά κράτη στα Βαλκάνια. Η ύπαρξη όμως των αυτοκρατοριών, εκ των πραγμάτων πολυεθνικών, καθιστούσε κοινή αντίληψη το ότι διαφορετικές εθνότητες μπορούν να συνυπάρχουν μέσα στα όρια ενός κράτους. Επίσης, ο άνθρωπος που ζούσε μέσα σε μια αυτοκρατορία δεν όφειλε υπακοή σε έναν απρόσωπο μηχανισμό, αλλά στο πρόσωπο του (συνήθως ελέω θεού) αυτοκράτορα.
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος σύντριψε όλη αυτήν την κατάσταση που επικρατούσε για αιώνες. Οι αυτοκρατορίες διαλύθηκαν –όχι όμως και η αποικιοκρατία– ενώ αναδύθηκε και παγιώθηκε η έννοια του έθνους-κράτους, η οποία, για να γίνει πράξη, οδήγησε, ιδιαίτερα στα Βαλκάνια, σε μεγάλης κλίμακας εθνικές εκκαθαρίσεις. Στη θέση του προσώπου του αυτοκράτορα εμφανίστηκε ο απρόσωπος μηχανισμός που μέχρι σήμερα ονομάζουμε κράτος.
Ειδικά στα Βαλκάνια, όπου ο πόλεμος είχε ξεσπάσει πιο νωρίς με τη μορφή των βαλκανικών πολέμων, οι αλλαγές ήταν κατακλυσμιαίες. Δημιουργήθηκαν τα κράτη της Αλβανίας, της Γιουγκοσλαβίας και της Βουλγαρίας, η οποία μέχρι τότε ήταν αυτόνομη επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η πολυεθνική γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας μοιράστηκε ανάμεσα στα νεοϊδρυθέντα κράτη και την Ελλάδα, ανάλογα με το πού είχε φτάσει ο στρατός τους κατά τη λήξη του πολέμου και τους σχεδιασμούς των Μεγάλων Δυνάμεων.
Ειδικότερα στην Ελλάδα, η λήξη του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου τροφοδότησε όνειρα για την πραγματοποίηση της Μεγάλης Ιδέας, αλλά η συντριβή τους την κατέστησε μουσειακό είδος. Όμως η παραχώρηση της Κύπρου από την Τουρκία στη Βρετανία και όσα ακολούθησαν είχε (και ακόμη έχει) τις πολύ σοβαρές επιπτώσεις της στην πολιτική ζωή της Ελλάδας. Τέλος, η ενσωμάτωση του μεγαλύτερου μέρους της Μακεδονίας, και κυρίως της Θεσσαλονίκης, στην ελληνική επικράτεια, μαζί με την έλευση των προσφύγων από τη Μικρά Ασία, άλλαξε άρδην τη φυσιογνωμία της οικονομικής ζωής της Ελλάδας, αφού σε μια σχεδόν αποκλειστικά αγροτική οικονομία προστέθηκαν βιομηχανίες και –πολύ σημαντικό– πολύ ισχυρά εργατικά σωματεία.
Απηνείς διωγμοί σλαβόφωνων στην Ελλάδα και ελληνόφωνων στη Βουλγαρία, μαζί με την πρώτη στην Ιστορία ανταλλαγή πληθυσμών, που έγινε ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία, ολοκληρώνουν την εικόνα ενός παιχνιδιού που ακόμα δεν έχει λήξει στα Βαλκάνια και στην Κύπρο. Οι μικρής κλίμακας, αλλά μεγάλου κόστους σε ανθρώπινες ζωές, συγκρούσεις που διεξάγονται αυτή τη στιγμή σε ορισμένες βαλκανικές χώρες δεν είναι μεθεόρτια του πολέμου της Γιουγκοσλαβίας, αλλά σε μεγάλο βαθμό αποτελέσματα του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, όπως το λεγόμενο Μακεδονικό ζήτημα, οι ελληνοτουρκικές διαφορές, το Βορειοηπειρωτικό (για όσους το θυμούνται – μεταξύ τους και ο υπουργός Άμυνας της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ), αλλά και οι εντάσεις που υπάρχουν, και στο μέλλον θα γίνουν μεγαλύτερες, σχετικά με τη ρύθμιση των ΑΟΖ.
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος υπάρχει ακόμα ανάμεσά μας – όπως και το κράτος που κληρονομήσαμε από αυτόν και με το οποίο βρισκόμαστε σε διαρκή πόλεμο.
Αλέξανδρος Πρωτόπαπας
