Σημειώσεις για την αναδιάρθρωση της υγείας στην post-covid εποχή
Στον νέο οικουμενικό μετασχηματισμό του καπιταλιστικού συστήματός, με την επίφαση της «υγειονομικής κρίσης», η υγεία βρίσκεται στο επίκεντρο, τόσο ως καπιταλιστικό αγαθό, αλλά και ως κοινωνική σχέση: Σχέση που χρειάζεται να αναπροσαρμοστεί, να ενσωματώσει νέα νοήματα, και να παράξει καινούργιες κοινωνικές συμπεριφορές ή να επαναφέρει παλαιότερες· εμπόρευμα που χρειάζεται εντατικοποίηση, μείωση τους κόστους παραγωγής, επενδύσεις, ανάπτυξη, με τελικό στόχο την παραγωγή κέρδους.
Το εμπόρευμα-υγεία
Κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής είναι εν δυνάμει εμπορεύσιμη. Η υγεία δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση μέσα στο καπιταλιστικό περιβάλλον. Ανέκαθεν ήταν και αυτή ένα εμπόρευμα όπως όλα τα υπόλοιπα – είτε κρατικό που συνδεόταν με την ασφάλιση και τη φορολογία, είτε ιδιωτικό που πληρωνόταν όπως όλες οι άλλες ιδιωτικές υπηρεσίες.
Η μετάβαση από τον κεϋνσιανισμό στον νεοφιλελευθερισμό χαρακτηρίζεται από την υποβάθμιση των κρατικών παροχών κοινωνικής πρόνοιας, και την ανάληψή αυτών των καθηκόντων από την ιδιωτική πρωτοβουλία. Στον τομέα της υγείας, αυτό έχει ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της πρόσβασης στο εμπόρευμα της υγείας. Η υλοποίηση αυτής της μετάβασης στον ελλαδικό χώρο περνάει μέσα από:
- τις συνεχείς αξιολογήσεις της «αποδοτικότητας» των νοσοκομείων σε συνδυασμό την εισαγωγή στα νοσοκομεία των «Διαγνωστικά Ομοιογενών Ομάδων»1
- την ολοένα μεγαλύτερη υπερεργασία ειδικευόμενων ιατρών και νοσηλευτών
- τη χρήση συνεχώς ακριβότερων θεραπειών (που υπερκοστολογούνται από τις φαρμακευτικές εταιρίες) με αμφίβολα αποτελέσματα
- την εισαγωγή ιδιωτικών εργολαβιών στα νοσοκομεία
- τη μίσθωση [ιδιωτών] ιατρών αλλά και υπηρεσιών από ιδιωτικά νοσοκομεία
- και φυσικά τις απολύσεις των ανεμβολίαστων υγειονομικών.
Η εμφάνιση της πανδημίας αποτέλεσε πρώτης τάξεως ευκαιρία για οικονομική εκτίναξη («ανάπτυξη») στον κλάδο της υγείας. Η επίκληση στην «ατομική ευθύνη» χρησιμοποιείται από το κράτος για να αποτινάξει την υποχρέωσή του να εξασφαλίσει την ευρύτερη δυνατή πρόσβασή στο εμπόρευμα-υγεία.
Με αυτόν τον ορίζοντα, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, Κ. Μητσοτάκης, το περασμένο καλοκαίρι, με το ξεκίνημα της τουριστικής σεζόν και την κήρυξη του «τέλους της πανδημίας», κήρυξε παράλληλα και το τέλος των δημόσιων νοσοκομείων –τουλάχιστον όπως τα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα– σε συνέντευξή του στην Καθημερινή: «Έχουμε περιφερειακά νοσοκομεία, μερικές φορές, περισσότερα από όσα θα πρέπει να έχουμε. Δεν γίνεται να έχουμε τρία νοσοκομεία μέσα σε ακτίνα 20-30 χιλιομέτρων –γιατί όλοι ήθελαν ένα νοσοκομείο στην πόλη τους– και να περιμένουμε ότι θα έχουμε τρία καλά νοσοκομεία». Εξήγγειλε λοιπόν το σύστημα «κόμβος και ακτίνα» και τις «συστάδες νοσοκομείων», λέξεις φαινομενικά ουδέτερες που μπορούν ωστόσο να αποκρύψουν τον πραγματικό στόχο του προγράμματος του για το Ε.Σ.Υ. Πρακτικά ο νέος σχεδιασμός σημαίνει τη διατήρηση ενός μέρους των νοσοκομείων ως έχουν, και τη μετατροπή των υπολοίπων σε κέντρα υγείας, διαγνωστικά κέντρα και γηροκομεία στα πλαίσια της συνεργασίας ιδιωτικού και δημοσίου τομέα. Με άλλα λόγια, εισηγείται την εξασφάλιση των υποδομών και της πελατείας των νέων ιδιωτικών «νοσοκομείων» μέσω της απόσυρσης του Ε.Σ.Υ., και την παράλληλη εξάλειψη του ανταγωνισμού στις ιδιωτικές κλινικές από το δημόσιο σύστημα υγείας. Υψηλόβαθμες μάλιστα κυβερνητικές πηγές δήλωναν στο HealthReport.gr ότι για τα παραπάνω «…αναζητείται ο κατάλληλος πολιτικός χρόνος ώστε να μην προκληθούν έντονες αντιδράσεις, χωρίς να αποκλείεται ο χρόνος αυτός να είναι κοντά μετά και τις αλλαγές που γίνονται λόγω των αναστολών και του υποχρεωτικού εμβολιασμού στα νοσοκομεία».2
Με τον ερχομό του νέου έτους, λοιπόν, και τη δρομολόγηση των απολύσεων των ανεμβολίαστων υγειονομικών, το σχέδιο «κόμβος και ακτίνα» φαίνεται να παίρνει σάρκα και οστά, ξεκινώντας από τη Δυτική Μακεδονία. Ο σχεδιασμός υλοποιείται με το κλείσιμο των νοσοκομείων στα Γρεβενά, την Πτολεμαΐδα, τη Φλώρινα και την Καστοριά, και τη μετατροπή τους μέσω Συμπράξεων Δημοσίου-Ιδιωτικού Τομέα (Σ.Δ.Ι.Τ.). σε διαγνωστικά κέντρα με ημερήσια νοσηλεία, σε Μονάδες Γηριατρικής Φροντίδας και νόσου Αλτσχάιμερ, σε Μονάδες Διαχείρισης Πόνου και Μονάδες Αποκατάστασης και Αποθεραπείας, σε Γυναικολογική, Μαιευτική Κλινική και Κέντρο Μαστού. Με βάση το νέο μοντέλο, αυτές οι πόλεις θα εξυπηρετούνται από ένα νοσοκομείο που θα κατασκευαστεί στην Κοζάνη, και θα απορροφήσει τον εξοπλισμό και το προσωπικό από αυτά που θα κλείσουν. Συνολικά, βέβαια, το νέο αυτό σύστημα θα έχει 5 ιατρούς και 55 νοσηλευτές λιγότερους σε σχέση με σήμερα. Στο ίδιο πλαίσιο, και σύμφωνα με διαρροές στον τύπο, σειρά φαίνεται να παίρνουν τα νοσοκομεία του Λασιθίου, της Λιβαδειάς και Θήβας, του Άργους, του Ναυπλίου και το Παίδων Πεντέλης.
Η κοινωνική σχέση της υγείας
Παρατηρώντας τον μετασχηματισμό στον κλάδο της υγείας, και τοποθετώντας τον μέσα στη συνολικότερη αναδιάρθρωση τόσο του εγχώριου, όσο και τους διεθνούς καπιταλισμού, αντιλαμβανόμαστε για ποιον σκοπό η υγεία, ως κοινωνική σχέση, αναδιατυπώνεται και επανορίζεται από το κράτος.
Θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε την αλλαγή στο σχήμα «η αφετηρία είναι ο στόχος». Η διαχείριση της υγειονομικής κρίσης, που ανέτειλε στην αυγή της πανδημίας του covid-19, ξεκίνησε με την επίκληση του κράτους στην ατομική ευθύνη. Έκτοτε η συστηματική απόδοση της ευθύνης στο άτομο, και αντίστοιχα η καλλιέργεια της ενοχής, αποτέλεσαν βασικά όπλα του κράτους στη στρατηγική του να μετατοπίσει άλλη μια κρίση στους από τα κάτω.3 Ο ισχυρισμός μας είναι πως ο «στόχος» είναι η πειθάρχηση των ατόμων στη λογική πως είναι αποκλειστικά υπεύθυνα (ηθικά, οικονομικά) για τη διατήρηση της υγείας τους, και την αντιμετώπιση των παρεκκλίσεών της.
Η επικοινωνιακή διαχείριση της πανδημίας σε πρώτο χρόνο στηρίχτηκε στην κατασκευασμένη εικόνα του ότι εμείς είμαστε υπεύθυνοι για τη διασπορά του ίου –αρά και για την πανδημία του covid-19 (;)– δημιουργώντας την εντύπωση ότι όλοι είμαστε εν δυνάμει δολοφόνοι4. Η ρητορική αυτή επεκτάθηκε και στην επίρριψη ευθύνης για κάθε άτομο που νόσησε, και δεν κάναμε αρκετά για να το προστατέψουμε· αν τελικά κατέληγε σε θάνατο, «υπήρχε» σίγουρα κάποιος εκεί έξω που είχε τραβήξει την σκανδάλη, και το κράτος θα τον έβρισκε. Έτσι όλοι ήταν ύποπτοι, από τους νέους και τις νέες που άραζαν στις πλατείες, μέχρι τους υπερήλικες που δεν κλείνονταν σπίτι. Βέβαια, η ατομική ευθύνη δεν περιορίστηκε μόνο σε όσους μετέδιδαν τον ίο, ίσως ακόμα μεγαλύτερη ευθύνη αποδίδεται στον ίδιο τον νοσούντα (ή και εκλιπόντα) που δεν έκανε αρκετά για τα αποτρέψει τη νόσησή του (ή ακόμα και τον θάνατό του), περιορίζοντας τις συναναστροφές του, κάνοντας το εμβόλιο, αθλούμενος καθημερινά και προσέχοντας παραπάνω τη διατροφή του.
Κάπως έτσι η ζωή στο καπιταλιστικό σύστημα και τα προβλήματά της μπορούν να μείνουν στο απυρόβλητο· το κράτος να μην ενισχύσει το δημόσιο σύστημα υγείας, οι καπιταλιστές να αυξήσουν τα κέρδη τους χωρίς διαμαρτυρίες.
Η ιδέα της ατομικής ευθύνης, όπως γράφαμε και σε παλαιότερο φύλλο της εφημερίδας, είναι ιδιαίτερα προσοδοφόρα. Αυτό είναι κάτι που οι ασφαλιστικές εταιρίες της υγείας έχουν καταλάβει από καιρό, αναδιαρθρώνοντας τις υπηρεσίες και τις τιμές τους, διεκδικώντας να μην πληρώνουν τους ασφαλισμένους αν καπνίζουν, ή αν δεν αθλούνται αρκετά, αν τρώνε παραπάνω κορεσμένα λιπαρά ή δεν λαμβάνουν την ιατρική αγωγή που τους συνταγογραφόταν. Από την άλλη, αν δουλεύουν σε επικίνδυνο περιβάλλον εργασίας, έχουν κληρονομικότητα και πολλές ακόμα ενδείξεις, τους αυξάνουν ανάλογα τα ασφάλιστρα, ή σε ακραίες περιπτώσεις επιλέγουν να μην τους ασφαλίσουν καθόλου. Κάθε ομοιότητα με την πολιτική που ασκείται στους ανεμβόλιαστους/ες –που πληρώνουν για τα τεστ τους– είναι συμπωματική και δεν υπάρχει καμιά ένδειξη ότι ή παραπάνω πολιτική μπορεί να γενικευτεί σε όλο τον πληθυσμό.
Το συμπέρασμα είναι ότι η υγεία εξατομικεύεται, και παρουσιάζεται ως συνάρτηση προσωπικών επιλογών, και παράλληλα αποσυνδέεται από το κοινωνικό-πολιτικό περιβάλλον. Η ιδέα αυτή επιχειρείται να αντικαταστήσει την αντίληψη για την υγεία όπως είναι εντυπωμένη στο κοινωνικό φαντασιακό. Επακόλουθα θα οδηγήσει στη μείωση του κόστους της δημόσιας περίθαλψης για το κράτος, με προσωπική επιβάρυνση των ατόμων, και αντίστοιχη αύξηση των κερδών για τα αφεντικά. Παράλληλα, η εισαγωγή υγειονομικών προτύπων και συμπεριφορών, και ο στιγματισμός των μη υγιών σωμάτων, όπως ήδη συμβαίνει, θα αξιοποιηθούν, εισάγοντας νέους διαχωρισμούς, για την εξυπηρέτηση των κρατικών σχεδιασμών και των αναπτυξιακών βλέψεων των αφεντικών.5
συντακτική ομάδα Χανίων
Υποσημειώσεις
1. Diagnosis-Related Groups – DRGs: Σύστημα που αναπτύχθηκε στις Η.Π.Α. με στόχο τον έλεγχο των δαπανών, και την αύξηση της παραγωγικότητας των νοσοκομείων. Τo DRG κατηγοριοποιεί τους ασθενείς συμφώνα με τα κλινικά χαρακτηριστικά τους, αλλά και τους απαιτούμενους για τη θεραπεία πόρους. Έτσι, κάθε κατηγορία περιλαμβάνει ασθενείς που παρουσιάζουν παρόμοια κλινική κατάσταση, και «καταναλώνουν παρόμοια ποσότητα πόρων». Επί της ουσίας τα DRG χρησιμοποιούνται για να βελτιστοποιήσουν την παροχής υπηρεσιών υγείας, κατανέμοντας τη χρηματοδότηση στο κράτος και τα ασφαλιστικά ταμεία. Για περισσότερες πληροφορίες: «Η υγεία ως βιομηχανία που παράγει νέα αξία» από τη Φάμπρικα Υφανέτ.
2. Είναι ξεκάθαρο ότι όσοι αδιαφορούν για τις αναστολές στο Ε.Σ.Υ. νομιμοποιούν την επιχειρούμενη ιδιωτικοποίησή του.
3. Η ατομική ευθύνη, έχοντας βαθιά νεοφιλελεύθερή ρίζα, αποκόπτει το άτομο από το σύνολο, και τους περιορισμούς ή τις δυνατότητες που αυτό παρέχει. Στη νεοφιλελεύθερη συλλογιστική, για κάθε πρόβλημα υπάρχει ένα άτομο που δεν ενέργησε σωστά: Στη θέση κάθε άνεργου βρίσκεται ένας εργάτης που δεν προσπάθησε αρκετά για να βρει δουλεία, ενώ για κάθε οικονομική φούσκα κάποιος αφελής καπιταλιστής δεν επένδυσε σωστά το κεφάλαιό του.
4. Προσπερνιέται ακόμα και η ίδια η ετυμολογία της πανδημίας, που προκύπτει από τις λέξεις πας (όλος) + δήμος (πληθυσμός), δηλαδή μια επιδημία που εξαπλώνεται με γρήγορους ρυθμούς σε μεγάλη κλίμακα, και που αν ο ιός δεν εξαπλωνόταν τότε εκ των πραγμάτων δεν θα μιλούσαμε και για πανδημία.
5. Στη σημερινή συγκυρία βλέπουμε την υγεία να παίρνει νέα μορφή, που σε καμία περίπτωση δεν συνδέεται με τη συναίσθηση του ατόμου για τη ζωή του, αλλά συγκροτεί μια συγκεκριμένη κοινωνική συμπεριφορά που πιστοποιείται με τον ανάλογο κωδικό (πράσινο πιστοποιητικό) που μπορεί να εξασφαλίσει την εργασία, την ψυχαγωγία, την πρόσβαση στην υγεία ή ακόμη και την κοινωνική αποδοχή. Σήμερα, «υγιής» συμπεριφορά είναι η διαρκής απόδειξη της υγειονομικής αθωότητας, μέσα από την επίδειξη του πιστοποιητικού.
