Ο Ζαν Μπωντριγιάρ, στο βιβλίο του «Η Καταναλωτική Κοινωνία», περιγράφει τις κοινωνικές σχέσεις που υπάρχουν μέσα στις σύγχρονες κοινωνίες της αφθονίας των εμπορευμάτων ως: «πλέγμα “προσωποποιημένης” επικοινωνίας που κατακλύζει την καθημερινότητα της κατανάλωσης. Γιατί πρόκειται για κατανάλωση – κατανάλωση ανθρώπινης σχέσης, αλληλεγγύης, αμοιβαιότητας, κοινωνικής ζεστασιάς και κοινωνικής συμμετοχής που έχουν πάρει τη μορφή υπηρεσιών – συνεχής κατανάλωση μέριμνας, ειλικρίνειας και ζεστασιάς, αλλά βέβαια κατανάλωση μόνο των σημείων αυτής της μέριμνας (…) μέσα σ’ ένα σύστημα στο οποίο ο αντικειμενικός κανόνας είναι η κοινωνική απόσταση και η αγριότητα των κοινωνικών σχέσεων».
Στο ίδιο υποκεφάλαιο, «Το Πάθος του Χαμόγελου», κάνει ακόμη περισσότερο διακριτή αυτή την αντίφαση των δυτικών, καταπιταλιστικών, δημοκρατικών κοινωνιών: «Η απώλεια της (αυθόρμητης, αμοιβαίας, συμβολικής) ανθρώπινης σχέσης είναι το θεμελιώδες γεγονός των κοινωνιών μας». Ωστόσο, συνεχίζει: «Η κοπέλα υποδοχής, η κοινωνική λειτουργός, ο μηχανικός δημοσίων σχέσεων, το pin-up της διαφήμισης, όλοι αυτοί οι αξιωματούχοι ιεραπόστολοι έχουν για εγκόσμια αποστολή τη δωρεά, τη λίπανση των κοινωνικών σχέσεων με το θεσμικό χαμόγελο». Το υποκριτικό αυτό χαμόγελο το βλέπουμε άλλωστε και σε όλες τις διαφημίσεις, έτσι; Κι όχι μόνο. Για να γίνουν πωλήσεις και να αυξηθεί (μέσω μπόνους) ο μισθός των πωλητ(ρι)ών είναι απαραίτητο: «“να έχεις ανθρώπινα προτερήματα”, “προτερήματα επαφής”, “ζεστασιά στις σχέσεις” κλπ. Παντού ένα κύμα επίπλαστου αυθορμητισμού, προσωποποιημένου λόγου, συναισθηματικότητας και προσωπικής σχέσης».
Συνεχίζει ο κοινωνιολόγος στο υποκεφάλαιο «Playtime, ή η Παρωδία των Υπηρεσιών»: «Αυτό το τεράστιο σύστημα μέριμνας ζει σε μια ολική αντίφαση. Όχι μόνο δεν μπορεί να κρύψει το σιδηρό νόμο της εμπορευματικής κοινωνίας, την αντικειμενική αλήθεια των κοινωνικών σχέσεων – που είναι ο ανταγωνισμός (…) αλλά το σύστημα αυτό, παρά τα φαινόμενα, είναι ΚΙ ΑΥΤΟ ΕΝΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ: παραγωγής επικοινωνίας, ανθρώπινης σχέσης, υπηρεσιών. (…) Καθώς προορίζεται να παράγει μέριμνα, είναι καταδικασμένο να παράγει και συγχρόνως να αναπαράγει την απόσταση, τη μη επικοινωνία, την αδιαφάνεια και την ωμότητα».
Προχωρώντας την περαιτέρω διερεύνηση και όντας Γάλλος (Ευρωπαίος) αναφέρει: «Σήμερα οι αξίες είναι δημοκρατικές: απ’ αυτό απορρέει μια αντίφαση άλυτη στο επίπεδο των “υπηρεσιών”, που η πρακτική της είναι ασυμβίβαστη με την τυπική ισότητα των προσώπων. Μόνη διέξοδος: το γενικευμένο κοινωνικό ΠΑΙΧΝΙΔΙ (γιατί ο καθένας σήμερα δέχεται ή παρέχει υπηρεσίες – ο καθένας είναι λίγο πολύ “τριτογενής τομέας” του άλλου). Αυτό το κοινωνικό παιχνίδι της ανθρώπινης σχέσης (…) είναι ένα γιγάντιο “πρότυπο προσoμοίωσης” της απούσας αμοιβαιότητας.» Πιάνοντας τυχαία παραδείγματα καταλήγει: «Έτσι, η δουλικότητα του κομμωτή, η εκούσια, χωρίς τύψεις φορτικότητα του εμπορικού αντιπροσώπου – όλα αυτά εξακολουθούν να είναι μια άγρια, επιβεβλημένη γελοιογραφική μορφή της υπηρεσιακής σχέσης. Ρητορική της δουλικότητας, στην οποία ωστόσο διακρίνεται μια αλλοτριωμένη μορφή κοινωνικής σχέσης». Είναι αλλοτριωμένη, αφού κάπου αχνοφαίνονται και τα πραγματικά Ανθρώπινα χαρακτηριστικά απο-αλλοτριωμένα από την παραγωγή (κοινωνικών σχέσεων, πραγμάτων κλπ): «Η χονδροκοπιά, η αυθάδεια, η επιτηδευμένη απόσταση, η υπολογισμένη βραδύτητα, η ανοιχτή επιθετικότητα ή αντίθετα ο υπερβολικός σεβασμός, είναι ότι μέσα τους αντιστέκεται στην αντίφαση που έχουν να ενσαρκώνουν σαν να ήταν φυσικό μια συστηματική αφοσίωση και για την οποία πληρώνονται, κι αυτό είν’ όλο».
Τελειώσαμε με τα αποσπάσματα. Να το πούμε σε πιο απλή γλώσσα: είμαστε κατακλυσμένοι/ες από ψευδείς εκδηλώσεις αλληλοσεβασμού. Ειδικά σε όλες αυτές τις δουλειές του τριτογενή τομέα (υπηρεσίες) αυτό γίνεται ξεκάθαρο. Πως; Ο χαμογελαστός, εγκάρδιος σερβιτόρος όταν μας δει στην οικοδομή του, το πιο πιθανό είναι να μας κοιτάξει καχύποπτα και όχι εγκάρδια. Είναι έτσι δομημένες οι κοινωνικές μας σχέσεις στα αστικά κέντρα που το πιθανότερο είναι ότι βασίζονται (σχεδόν) ολοκληρωτικά στο ψέμα. «Σχεδόν» γιατί υπάρχουν ακόμη Άνθρωποι που θέλοντας να χτίσουν μια άλλη κοινωνία, αυτή της αλληλεγγύης και της ισότητας, βασίζουν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις στην αλήθεια, κοιτώντας ευθέως τους γύρω τους στα μάτια. Που μιλάνε απλά και ξεκάθαρα χωρίς να σου τάξουν κάτι.
Η μεγάλη επίθεση του Κεφαλαίου (και συνολικά των αφεντικών) και του Κράτους του, μας βρήκε όχι τόσο απροετοίμαστους, όσο μόνους. Η μοναξιά αυτή πηγάζει από την «κοινωνικότητα» που βασίζεται στο ψέμα. Ψεύτικα χαμόγελα, ψεύτικες ανάγκες, ψεύτικες αντιδράσεις και τόσα άλλα. Η πλειοψηφία των ανθρώπων λειτουργεί με αυτό τον τρόπο, αφού «έτσι κάνουν όλοι». Κι όλη αυτή η ψευτιά γύρισε μπούμεραγκ σε όλους όταν ξεκίνησε η μεγάλη επίθεση υπό το πρόσχημα του «δημόσιου χρέους» και της κρίσης (των αφεντικών). Γι’ αυτό και πλουτίζουν οι ψυχολόγοι, οι ψυχίατροι, οι φαρμακευτικές εταιρίες από την απόγνωση των ανθρώπων. Γι’ αυτό και δεν έχουμε φτιάξει τη μαχητική κοινότητα που θα επιτεθεί ολομέτωπα σε όποιον εξουσιάζει τις ζωές μας είτε πολιτικά, είτε οικονομικά. Ο κόσμος της αντίστασης παραμένει διαυγής και χωρίς την ανάγκη ειδικών γιατρών και φαρμάκων για να «αισθάνεται καλύτερα». Αυτός ο κόσμος είναι αλληλέγγυος σε όλες τις πτυχές της ζωής του κι έτσι ο καθένας γύρω μας, οι σύντροφοι και οι συντρόφισσές μας στον αγώνα, είναι οι δικοί μας «ειδικοί» και τα δικά μας «φάρμακα» είναι οι άμεσες, πρόσωπο με πρόσωπο, πραγματικές συζητήσεις πάνω στα κοινά μας προβλήματα (μήπως νομίζει κανείς πως διαφέρουν τα προβλήματά του απ’ των άλλων;).
Να μιλήσουμε λοιπόν χωρίς φόβο στους κοντινούς μας ανθρώπους, για τα καλά και για τα άσχημα. Να χτίσουμε επιτέλους σχέσεις πραγματικές και όχι φαινομενικά ειλικρινείς. Μόνο τότε θα μπορέσουμε να επιτεθούμε αποτελεσματικά στους υπαίτιους για τα διάχυτα προβλήματα στις κοινωνικές μας σχέσεις (μιλάμε για τις καπιταλιστικές κοινωνικές σχέσεις του «όλοι εναντίον όλων» που μας έφτασαν εδώ). Να δούμε τους διπλανούς μας στα μάτια και ας αγωνιστούμε για νέες σχέσεις στη βάση των πραγματικών μας αναγκών και όχι των επίπλαστων καταναλωτικών. Άλλωστε ένα ηλιοβασίλεμα είναι πιο ωραίο και αληθινό από το τελευταίο i-phone που μπορεί να το βγάλει φωτογραφία…
Prolrage
