Λαϊκά Δικαστήρια και Ε.Α.Μ. Ένα ντοκουμέντο

Εισαγωγή
Παρουσιάζουμε μέσα από το φύλλο της εφημερίδας Άπατρις ένα ανέκδοτο ντοκουμέντο, που περιήλθε στην κατοχή μας, μαζί με άλλα έγγραφα της εποχής, από το προσωπικό αρχείο ενός κομμουνιστή των Ιωαννίνων. Το ντοκουμέντο αναφέρεται στην προσπάθεια συγκρότησης της μεταπολεμικής Ελλάδας.
Η μοναδικότητά του έγκειται στο γεγονός ότι ο τόπος είναι τα Ιωάννινα, το μόνο αστικό κέντρο που μετά την απελευθέρωση πέρασε για ένα διάστημα στα χέρια του Ε.Α.Μ. και είναι το μοναδικό έγγραφο που αναφέρεται επίσημα στη προσπάθεια ίδρυσης Λαϊκών δικαστηρίων. Όλες οι μεγάλες πόλεις, μετά την εκδίωξη των Γερμανών, “ξαναγύρισαν” στο ελληνικό κράτος και οι σκόρπιες αναφορές που έχουμε περί Λαϊκών Δικαστηρίων είναι πάντα για την ύπαιθρο. Στα χωριά, απ’ όσο γνωρίζουμε μέσα από μαρτυρίες, τα δικαστήρια γινόταν στη κεντρική πλατεία του χωριού, παρουσία όλων των κατοίκων, με κριτή των ντόπιο καπετάνιο και τον κομμισάριο του ΕΑΜ και μας έμειναν στοιχεία για ρεβανσιστικού χαρακτήρα υποθέσεις, δηλαδή καταδίκη δοσίλογων, ρουφιάνων και συνεργατών του κατακτητή. Οι αποφάσεις λαμβανόταν μέσω οχλοβοής ή ανάτασης του χεριού και απλά επικυρωνόταν από τους εκπροσώπους των ανταρτών. Στις πόλεις, ο συνωμοτικός χαρακτήρας της Ο.Π.Λ.Α. (Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών) δεν επέτρεπε δημόσιες επιτελέσεις, και οι συνήθως θανατικές καταδίκες, λαμβάνονταν και εκτελούταν με μυστικό τρόπο ενώ ακολουθούσε μια αιτιολόγηση, με μορφή προκήρυξης, την επόμενη μέρα στη γειτονιά.

Το ιστορικό πλαίσιο. Η πρώτη απελευθέρωση από τον ΕΔΕΣ
Τα ξημερώματα της 15ης Οκτωβρίου του 1944, ο γερμανικός στρατός αποχωρεί αναίμακτα από τα Γιάννενα, με κατεύθυνση βορειοανατολική. Με βάρκες, από τη Μπαλντούμα (οι πηγές στη παρυφές του μιτσικελίου, στην ανατολική όχθη της λίμνης) οι πρώτοι αντάρτες του ΕΔΕΣ θα μπουν στην πόλη και θα ακολουθήσουν το μεσημέρι το κύριο σώμα του ΕΔΕΣ από τη νότια είσοδο της πόλης, από το χωριό Κουτσελιό. Η πόλη, για σχεδόν δύο μήνες, χωρίς την παρουσία κεντρικής κυβέρνησης, θα ελέγχεται από τον ΕΔΕΣ. Θα συλληφθούν ως όμηροι 500 επιφανή στελέχη του Ε.Α.Μ. και θα κρατηθούν στις κεντρικές φυλακές της πόλης στην σημερινή οδό 28η Οκτωβρίου, απέναντι από την αστυνομική διεύθυνση Ηπείρου, όπου σήμερα στο ίδιο κτήριο στεγάζεται ο Ο.Τ.Ε

Τα βουνά γύρω από την πόλη είναι μοιρασμένα μεταξύ ΕΑΜ και ΕΔΕΣ.
Το Δεκέμβριο του 44, με την έναρξη των μαχών στην Αθήνα, η άρνηση της ηγεσίας του ΕΛΑΣ να δώσει την άδεια στον Βελουχιώτη, να κατέβει νότια για την εκκαθάριση της Αθήνας από τους μοναρχοφασίστες (άφησε τον εφεδρικό ΕΛΑΣ, σχεδόν άοπλο να πολεμήσει) θα οδηγήσει στην ανυπακοή του Άρη και την δεύτερη απελευθέρωση των Ιωαννίνων, από αυτούς που θεωρούσε εχθρούς του λαού. Αφού η ηγεσία δεν τον άφηνε να κατέβει στην Αθήνα, είπε να στερήσει το μοναδικό επιχείρημα των Άγγλων στο μοίρασμα της μεταπολεμικής Ευρώπης, ότι στην Ήπειρο υπάρχει και ο Ζέρβας.

Ο Ζέρβας στην κεντρική πλατεία των Ιωαννίνων στη γιορτή της 28^ης Οκτωβρίου 1944.

Η είσοδος του ΕΑΜ στα Γιάννενα. Η δεύτερη απελευθέρωση.
Τις 23/12/44 ενώ η Αθήνα κατακτάται οριστικά από Χίτες, Άγγλους και την παλαιά αστική τάξη της χώρας, το ΕΑΜ αρχίζει επίθεση στη μεγαλύτερη πόλη της Ηπείρου, τα Ιωάννινα. Θα “απελευθερώσουν” μια άδεια πόλη, αφού από τις 22/12/1944 οι Ζερβικοί, αναλογιζόμενοι τις επιπτώσεις αν αντισταθούν, έχουν αφήσει τη πόλη, και παίρνοντας τους 500 ομήρους κινούνται προς την Πρέβεζα όπου τους περιμένει αγγλικό αντιτορπιλικό για να τους μεταφέρει στην ασφαλή Κέρκυρα. Το ξημέρωμα τις 23/12/44 η υποδειγματική διμοιρία γυναικών της 9ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ  Μακεδονίας (είχε το 27ο Σύνταγμα Κοζάνης, το 53ο Γρεβενών, και το 28ο Φλώρινας Καστοριάς. Σ΄ αυτό το 28ο Φλώρινας Καστοριάς ήταν ενταγμένοι και Σλαβομακεδόνες αντάρτες), θα μπει από το Πέραμα (βορεινή είσοδος) στην πόλη. Θα ακολουθήσει η είσοδος του Σαράφη και του Άρη στις 28/12/44 στα Γιάννενα, με το κύριο σώμα των ανταρτών.

Πανηγυρισμοί τις 15/10/44 έξω από το γερμανικό βιβλιοπωλείο μετώπου στην κεντρική πλατεία, όπου σήμερα η Alpha Bank

Είσοδος του Άρη και του Σαράφη στα Γιάννενα τις 28/12/44. Προσοχή στη μαρκίζα από πίσω, που τώρα γράφει Αγγλοελληνικόν. Στο ίδιο σημείο ήταν πριν από 2 μήνες το γερμανικό βιβλιοπωλείο.

Συμφωνία της Βάρκιζας
Τις 12 Φλεβάρη του 1945 μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας το ΕΑΜ καταθέτει τα όπλα και αφήνει τα Γιάννενα. Ο Άρης αποχωρεί και θα ακολουθήσει η εντολή “ούτε νερό, ούτε ψωμί” από την ηγεσία του Κ.Κ.Ε. Ο Εαμικός δήμαρχος Αποστολίδης θα παραμείνει στην πόλη ως τις 26 Μαρτίου, όπου και αντικαθίσταται από τον “εθνικά σκεπτόμενο”, μέχρι να γίνουν “ελεύθερες εκλογές”. Πέντε μέρες αργότερα, τις 31 Μαρτίου 1945 και ημέρα Κυριακή, την ημέρα των βουλευτικών εκλογών, ομάδα 33 ένοπλων ανταρτών θα επιτεθεί  στο σταθμό χωροφυλακής του Λιτοχωρίου στην Κατερίνη. Ο ταξικός πόλεμος που θα ονομαστεί εμφύλιος, αρχίζει….
Το ντοκουμέντο:

 
Αριθ. Πρωτ.
Αριθ. Δικ.  …24/1945

ΣΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ
ΚΛΗΣΗ προς ενάγοντα

Ο επίτροπος του Λαϊκού Δικαστηρίου Γιαννίνων
Καλούμε την ……. (επίθετο και όνομα)
Κάτοικο Γιαννίνων …. (διεύθυνση και αριθμός)
να παρουσιασθή στο ακροατήριο του Λαϊκού Δικαστηρίου
Γιαννίνων την …15  του μήνα Φλεβάρη 1945 ημέρα Πέμπτη
και ώρα 10 το πρωί για να υποστηρίξη την αίτησή του ενάντια του
…. (επίθετο και όνομα)

Σε περίπτωση που δε θα παρουσιαστή  θα δικασθή
ερήμην.
Η κλήση να επιδοθή από δικαστικόν κλητήρα
Γιάννινα τη …. 26 Γενάρη 1945
Ο επίτροπος του Λαϊκού Δικαστηρίου Γιαννίνων

Υπογραφή…δυσανάγνωστη

Σφραγίδα με τον αναγεννημένο φοίνικα (σύμβολο του Ε.Α.Μ.)
ΛΑΙΚΟΣ ΕΠΙΤΡ. ΛΑΙΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ

Το έγγραφο είναι 21Χ14, εκτυπωμένο σε πολύγραφο και συμπληρωμένα με μολύβι τα ατομικά στοιχεία. Ο αριθμός πρωτοκόλλου 24, σε συνδυασμό με την ημερομηνία κλήσης του ενάγοντα: 26/1/45, μας δείχνει ότι στα Γιάννενα είχαν προηγηθεί μέσα σε ένα μήνα μόνο είκοσι τρία λαϊκά δικαστήρια. Ο χώρος πρέπει να ήταν το παλιό δικαστικό μέγαρο (το σημερινό δημοτικό σχολείο, απέναντι από το Καπλάνειο). Η υπόθεση πρέπει να ήταν αστικού ή ποινικού ενδιαφέροντος, αφού η παρουσία των 500 ομήρων Ελασιτών στην Κέρκυρα ήταν αποτρεπτική για πολιτικό δικαστήριο.

Παρόλα ταύτα έχουμε μια αναφορά τις 19 Γενάρη του 1945 για το πρώτο λαϊκό δικαστήριο δοσίλογων (Μάτσας από το Μπισντούνι, συνεργάτης της Γκεστάπο και άμεσα υπεύθυνος για το θάνατο 7 αγωνιστών), το οποίο πρέπει να διεξήχθη γιατί ήταν πολύ μισητός σε όλο το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων. Από κει και πέρα, με τη συμφωνία της Βάρκιζας συστάθηκαν και στα Γιάννενα δικαστήρια για πολιτικές δίκες που δεν είχαν όμως λαϊκό χαρακτήρα.

sinafi

Λαϊκό δικαστήριο. Αποφασίσαμε να μαυρίσουμε τα ονόματα γιατί απόγονοι τους ζουν ακόμη στην πόλη και δεν συνεισφέρουν κάποιο στοιχείο στη μελέτη του εγγράφου

Ανέκδοτη προκήρυξη του ΕΑΜ το Δεκέμβρη του 1944. Κάλεσμα για ομόνοια και συναδέλφωση ανεξαρτήτου πολιτικής ταυτότητας και παρελθόντος.

(Από το προσωπικό αρχείο του Α.Ρ. που μας την εμπιστεύτηκε για την εφημερίδα Άπατρις. Ένα μεγάλο ευχαριστώ και από εδώ..)