Από ποιους και για ποιους;
Πριν λίγους μήνες διαβάζαμε στην τοπική εφημερίδα της Λάρισας ότι η πόλη μαζί με τη Θεσσαλονίκη επιλέχτηκαν από την οργάνωση WWWforEurope για τη διεξαγωγή έρευνας σχετικά με τον ρόλο των πόλεων στην κοινωνικο-οικολογική μετάβαση. Ερευνητές σε συνεργασία με τοπικές αυτοδιοικήσεις και υφιστάμενους κοινοτικούς φορείς όπως περιβαλλοντικές ΜΚΟ και ομάδες μετάβασης, θα μελετήσουν και θα εξετάσουν την κοινωνική και αναπτυξιακή πορεία των πόλεων αυτών. Μια ματιά στο μέλλον και ιδιαίτερη τιμή και ευκαιρία για την πόλη δηλώνει περήφανα ο δήμαρχος ότι αποτελεί η συμμετοχή στο πρόγραμμα αυτό. Τι σημαίνει WWWforEurope; Welfare, wealth and work for Europe, δηλαδή ευημερία, πλούτος και εργασία για την Ευρώπη. Πλάκα μας κάνουν;
Δεν είναι πρώτη φορά που ακούμε για τα περίφημα αυτά ευρωπαϊκά προγράμματα που τόσο ωραία περιγράφουν τα σχέδιά τους για βιώσιμες και πιο ανθρώπινες πόλεις, και που τόσο πολύ ενδιαφέρονται για την ανάπτυξη, τις νέες συνθήκες ζωής και την οδήγηση των αστικών κέντρων στην αειφορία. Ποιοι θα απολαμβάνουν όμως όλο αυτό το επίπλαστο, αποστειρωμένο και δήθεν γεμάτο ευημερία περιβάλλον; Ποιοι θα έχουν δικαιώματα χρήσης του δημόσιου χώρου και με ποιους όρους? Όσοι φυσικά μπορούν να πληρώσουν. Γιατί στα κέντρα των πόλεων η δημιουργία και η λειτουργία των δημόσιων χώρων έχει αποκλειστικά οικονομικά και ανταλλακτικά χαρακτηριστικά. Ο πολίτης είναι ένας καταναλωτής-πελάτης, με καμία δυνατότητα παρέμβασης ή πολιτικής εμπλοκής στη διαμόρφωσή τους. Εδώ μιλάμε καθαρά για ένα πάρτυ συμφερόντων με τα κονδύλια, τις χρηματοδοτήσεις και τις μίζες να χορεύουν στις πλάτες της εν καιρώ κρίσης κοινωνίας.
Ωστόσο, αυτό που συμβαίνει δεν είναι μόνο αποτέλεσμα των προγραμμάτων ανάπτυξης ή του τρόπου διάρθρωσης του αστικού σχεδιασμού· είναι επιτακτική ανάγκη του κεφαλαίου να νοηματοδοτήσει το δημόσιο από τη δικιά του σκοπιά, δηλαδή σύμφωνα με τους όρους αναδιάρθρωσής του (ιδιωτικοποιώντας το δημόσιο, παράγοντας όμως την ιδεολογία πως το ιδιωτικό είναι δημόσιο), ώστε να επεκταθεί σε ολόκληρο το φάσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Το δικαίωμα στην ύπαρξη στο δημόσιο χώρο μπορεί κάλλιστα πλέον να αποτελεί εμπόρευμα ή ιδιωτικό αγαθό.
Κάτι τέτοιο σκοπεύει να κάνει η 6η εφορία βυζαντινών αρχαιοτήτων (περιφερειακή υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού) στην πόλη της Πάτρας, σφραγίζοντας τον χώρο της βεράντας του κάστρου, αλλάζοντας τα κάγκελα και τοποθετώντας λουκέτο στην είσοδο, δημιουργώντας προϋποθέσεις για την επιβολή εισιτηρίου. Πρόκειται για ένα χώρο που χρησιμοποιούταν καθημερινά από κατοίκους της πόλης, περιλαμβάνει παιδική χαρά και ίσως έχει την πιο ωραία θέα στην Πάτρα. Εντωμεταξύ η ανακοίνωση της υπηρεσίας ήταν άκρως ρατσιστική, κάνοντας αναφορά σε μετανάστες, τοξικοεξαρτημένους και περιθωριακούς που δημιουργούσαν φθορές και βρόμιζαν το χώρο, αδιαφορώντας πλήρως για την ανάγκη διαφορετικών ανθρώπων να υπάρξουν και να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους στο δημόσιο χώρο. Αυτό που γίνεται ξεκάθαρο είναι πως η καπιταλιστική αναδιάρθρωση σε αυτή τη φάση έχει την ανάγκη να εξαλείψει τον δημόσιο χαρακτήρα των αναγκαίων για εμάς αγαθών (νερό, ηλεκτρικό, δημόσιος χώρος κλπ).
Άλλο ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Λάρισα, η πόλη του καφέ. Όλοι οι πεζόδρομοι και οι πλατείες έχουν γεμίσει πλούσιες βιτρίνες, και καφετέριες όλο design ξεφυτρώνουν από παντού. Κάτω από τη μύτη δημάρχου και δημοτικών συμβούλων στήνεται ένα ολόκληρο κύκλωμα ιδιωτών, καλοπληρωτών-μελλοντικών ψηφοφόρων, κερδοσκόπων αφεντικών και μαφιόζων μπράβων χρυσαυγιτών που επεκτείνονται και εκμεταλλεύονται όλο και περισσότερους δημόσιους χώρους. Τα παγκάκια και τα πεζούλια χρησιμοποιούνται για τραπεζοκαθίσματα και ακόμα και τα δέντρα αποτελούν πλέον μέρος του ντεκόρ των μαγαζιών της καλοπέρασης, της απάθειας, του lifestyle και του φαίνεσθαι. Άδειες για χρήση δημόσιου χώρου δίνονται μόνο σε ό,τι μπορεί να επιφέρει κέρδος, όπως η γιορτή Πηνειού ή τα γνωστά περίπτερα-παζάρια στην κεντρική πλατεία. Ενώ, τα διάφορα αυτοοργανωμένα εγχειρήματα όπως τα πάρτυ δρόμου, οι συναυλίες και οι μέρες μουσικής, οι συγκεντρώσεις ή οι δράσεις όπου οι κοινωνικές επαφές δεν ετεροκαθορίζονται και μπορούν να γίνουν μορφές έκφρασης πολιτικών αιτημάτων και διαφορετικής στάσης ζωής είναι παράνομα.
Να λοιπόν σε ποιους ανήκει ο δημόσιος χώρος
Τη στιγμή λοιπόν που όλο και περισσότερα κοινωνικά κομμάτια απομονώνονται από τα κοινά, οι ελευθερίες καταστέλλονται και τόσες καταλήψεις εκκενώνονται, οι δικές τους νόμιμες καταλήψεις των δημόσιων χώρων και κατ’ επέκταση των ζωών μας, προκαλούν και εξοργίζουν. Μετά την εξέγερση τον Δεκέμβρη του 2008, γεννήθηκαν διάφορα κινήματα πόλης με κύριο χαρακτηριστικό τους την επανοικειοποίηση των δημόσιων χώρων. Καταλήψεις δημόσιων κτηρίων, πάρκων και πλατειών, επιτροπές κατοίκων και διάφορες πρωτοβουλίες πρόταξαν πολιτικές λογικές και πρακτικές αυτοδιαχείρισης και συλλογικής δράσης. Τα εγχειρήματα και οι δράσεις αυτές αποτελούν μια μορφή αντίστασης στο δικαίωμα -νταβατζιλίκι καλύτερα- του κράτους και του καπιταλισμού να χειρίζονται και να ορίζουν τον δημόσιο χώρο. Προσπάθησαν να δημιουργήσουν χώρους που να λειτουργούν ως πόλοι αντιπληροφόρησης και διαπραγμάτευσης. Φαντάστηκαν χώρους ζωντανούς και αληθινά δημόσιους και άφησαν παρακαταθήκη εμπειριών αγώνα και οργάνωσης της συλλογικής ζωής. Ο αγώνας για τη διεκδίκηση των δημόσιων χώρων είναι αγώνας ενάντια στην ιδιωτικοποίηση των δημόσιων αγαθών και της εμπορευματοποίησης της ζωής μας. Οι δημόσιοι χώροι ανήκουν σε αυτούς που τους χρησιμοποιούν καθημερινά και που τους έχουν ανάγκη.
Και είναι ανάγκη όσο ποτέ άλλοτε να πάρουμε πίσω αυτά που μας ανήκουν.
Mano Roco & νεαρός προλετάριος
