Η πολιτική διασκορπισμού των Βάσκων πολιτικών κρατουμένων στις πιο απομακρυσμένες φυλακές της Ισπανίας και η απομόνωση τους σε ξεχωριστά κελιά υπό ειδικές συνθήκες εγκλεισμού σχεδιάστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 80 από το τότε κυβερνών κόμμα PSOE. Αρχιτέκτονας του σχεδίου υπήρξε ο Múgica Herzog (Συνήγορος του Πολίτη μεταξύ 2000-2010), ενώ «εμπλουτίστηκε» με τις συμπληρωματικές προτάσεις και συμβουλές του PNV (τοπικό κόμμα που κυβερνάει επί σειρά ετών τρεις επαρχίες της Χώρας των Βάσκων).
Επειδή εκείνη την περίοδο είχαν εξαντληθεί τα κυβερνητικά μέτρα που προσπαθούσαν να δημιουργήσουν ρήγματα μέσα στην ΕΤΑ, ασκώντας πίεση στα μέλη που βρισκόταν μέσα στην φυλακή και επειδή οι συνομιλίες ανάμεσα στην ΕΤΑ και την ισπανική κυβέρνηση που διεξήχθησαν στην Αλγερία απέβησαν άκαρπες, την άνοιξη του 1989 η Μαδρίτη ξεκινάει την εφαρμογή, στην πιο ζοφερή εκδοχή της, του καινούριου σωφρονιστικού καθεστώτος επάνω στους βάσκους αυτονομιστές. Οι συνθήκες ζωής των κρατουμένων (που πάντα ήταν απαράδεκτες) χειροτέρεψαν ακόμα περισσότερο: οι δικαστές απορρίπτουν συστηματικά οποιαδήποτε αίτηση για ‘ελευθερία υπό περιοριστικούς όρους’, αυστηροί περιορισμοί επιβάλλονται στις επικοινωνίες, ενώ αυξάνονται δραματικά οι ξυλοδαρμοί τόσο στα κελιά όσο και στις μεταγωγές.
Όσον αφορά το Γαλλικό Κράτος, με το νόμο του 1985 ξεκίνησε μια κατάσταση άγνωστη έως τότε, καθώς ήρθε να δώσει νομική κάλυψη σε μια ιδιαίτερη πολιτική πρακτική. Στους βάσκους εφαρμόζεται από τότε μία ειδική δικαιοδοσία για να συλληφθούν, να τους αποδοθούν κατηγορίες, να φυλακίζονται και να δικάζονται. Εκείνη την εποχή ξεκινάει η γαλλική κυβέρνηση την σταδιακή διασκόρπιση των κρατουμένων σε φυλακές που βρίσκονται πολύ μακριά από τη Χώρα των Βάσκων.
Αυτήν τη στιγμή οι βάσκοι πολιτικοί κρατούμενοι είναι μοιρασμένοι σε 83 φυλακές. 582 αγωνιστές-αγωνίστριες βρίσκονται έγκλειστοι σε 49 κολαστήρια στην Ισπανία, και άλλοι 151 σε 34 αντίστοιχα κολαστήρια στη Γαλλία. Μόνο 15 εκτίουν ποινή στην Βασκωνία, μοιρασμένοι σε 3 φυλακές.
Με την άφιξη στην φυλακή τους μαζεύουν συνήθως σε ομάδες των 5 έως 10 ατόμων. Μολονότι αρχικά το γκρουπ είναι ενωμένο και διατηρεί της συντεταγμένες μιας ομαδικής λειτουργίας, σε μία δεύτερη φάση τους διαλύουν σε μικρές υποομάδες που διασκορπίζουν στις διάφορες πτέρυγες του συγκροτήματος. Έτσι, κάθε πτέρυγα «φιλοξενεί» το πολύ 3 πολιτικούς κρατουμένους, χωρισμένους και απομονωμένους σε ατομικά κελιά. Από εκεί και πέρα ο έγκλειστος γίνεται αντικείμενο διαρκούς παρακολούθησης και ελέγχου. Εξετάζονται συστηματικά οι αντιδράσεις του/της απέναντι σε διάφορες δοκιμές. Δεν έχει κανενός είδους ιδιωτική ζωή. Με συνεχείς αλλαγές είτε ωραρίων, είτε κελιών, είτε φυλακών δεν του επιτρέπουν να αποκτήσει καμία σταθερή καθημερινή ρουτίνα ή πρόγραμμα. Για να χάσει ή να χαλάσει τις σχέσεις και τα συναισθηματικά δεσμά με τους υπόλοιπους κρατουμένους η διεύθυνση της φυλακής φροντίζει να του δημιουργεί μια ατμόσφαιρα καχυποψίας προς όλους. Την κούραση και την έλλειψη ύπνου θα τις χρησιμοποιήσουν εξίσου μεθοδικά με συνεχές άναμμα των φώτων σε τακτά χρονικά διαστήματα όλη τη νύχτα. Απομόνωση, στενοχώρια, άγχος, μόνιμη έλλειψη ύπνου, κρύο, ζέστη, χρόνια πείνα (κακής ποιότητας τρόφιμα, απαίσια μαγειρευμένα), και ελλιπής ή, σε πολλές περιπτώσεις ανύπαρκτη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Όταν οι αιχμάλωτοι/ες ζουν χρόνια υπό αυτές τις συνθήκες αποδυναμώνεται το κουράγιο και οι σωματικές αντοχές τους. Ο ανθρώπινος οργανισμός αδυνατεί να αντιμετωπίσει τέτοιου μεγέθους επίθεση για τόσο μεγάλο διάστημα. Για αυτόν το λόγο η διεύθυνση της φυλακής μαλακώνει που και που τα μέτρα για να δώσει λίγη ανάσα στον έγκλειστο, αλλά μόλις ξαναζωντανέψει του τα επιβάλλει πάλι. Εάν σε τούτο το σκηνικό προσθέσουμε τους συνηθισμένους ξυλοδαρμούς μέσα στα κελιά και κατά την διάρκεια των μεταγωγών καταλαβαίνει εύκολα κανείς το φόβο και την ανασφάλεια που ριζώνει στον φυλακισμένο/η και το μόνιμο στρες που βιώνει. Χωρίς διεξόδους για εκτόνωση, ένα μέρος όλης αυτής της συσσωρευμένης αρνητικής ενέργειας βγαίνει έξω ως κρίσεις άγχους και επιθετικότητας και άλλο ένα μέρος υποσκάπτει την ίδια την υγεία του κρατούμενου προκαλώντας του σοβαρές ασθένειες (καρκίνο, σχιζοφρένια κ.τ.λ.).
Η πολιτική διασκορπισμού των κρατουμένων (politica de dispersion penitenciaria) και οι ειδικές συνθήκες εγκλεισμού επιδιώκουν την αποξένωση του αγωνιστή από τους πολιτικούς συντρόφους του και από την κοινωνία, είναι μία συνειδητή εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου προγράμματος για το τσάκισμα της ανθρώπινης θέλησης και της πολιτικής ταυτότητας του κρατουμένου. Πρόκειται για «λευκό» βασανισμό με ξεκάθαρο πολιτικό στόχο. H απομόνωση από την συλλογικότητα είναι από τα πλέον σκληρά μέτρα που μπορεί να υποστεί ένας άνθρωπος. Μια ομάδα δημιουργείται όταν τα μέλη που την αποτελούν αποδέχονται κοινές αξίες, ιδέες και πρότυπα συμπεριφοράς. Η ομάδα δημιουργεί ενότητα, και ολοκληρώνει το αίσθημα αξιοπρέπειας και αυτοεκτίμησης κάθε μέλους. Η ενότητα είναι που μας κάνει δυνατούς και ανθεκτικούς στις αντιξοότητες. Όταν ο άνθρωπος αποκτά σταθερότητα χάρη στην αρμονία και τη δυναμική ισορροπία που προσφέρει η ομάδα, ο μόνος τρόπος να τον βλάψουν είναι να τον κρατήσουν αποκομμένο από αυτήν. Ας δούμε τώρα το άλλο σκέλος, με ποιούς μηχανισμούς επιτυγχάνουν την αποξένωση του αγωνιστή/τρια από τη κοινωνία.
α) Η μεταφορά των φυλακισμένων σε φυλακές που βρίσκονται πολύ μακριά από τις οικογένειές τους μειώνει ποσοτικά τα επισκεπτήρια.
β) Σε πολλές φυλακές επιτρέπονται μόνο τα επισκεπτήρια των συγγενών πρώτου βαθμού. Για την επίσκεψη φίλων απαιτείται η έγκριση της Γενικής Γραμματείας Σωφρονιστικών Ιδρυμάτων. Αυτός ο θεσμός αυθαίρετα εγκρίνει ή απορρίπτει τις αιτήσεις, χωρίς να δώσει εξηγήσεις ή επικαλούμενος αδιευκρίνιστους «λόγους ασφαλείας».
γ) Οι κρατούμενοι δικαιούνται 2 επισκεπτήρια 20 λεπτών ανά εβδομάδα. Ωστόσο, εξαιτίας της απόστασης, μπορούν να ενωθούν σε ένα επισκεπτήριο 40 λεπτών (με εξαίρεση ορισμένες φυλακές όπου αυτό το μέτρο δεν ισχύει).
Σε περίπτωση που στον φυλακισμένο/η έχει επιβληθεί τιμωρία το επισκεπτήριο διαρκεί 10 λεπτά.
δ) Το επισκεπτήριο διεξάγεται σε ένα μικρό θάλαμο στον οποίο ένα παχύ τζάμι, ενισχυμένο συχνά με σιδερένια κάγκελα, χωρίζει τον/την επισκέπτη από το αγαπημένο του πρόσωπο. Δηλαδή, επιτρέπεται η επίσκεψη αλλά όχι η επαφή. Αντιθέτως στην Γαλλία η επαφή είναι δυνατή γιατί δεν υπάρχουν ενδιάμεσα εμπόδια.
ε) Μία φορά το μήνα επιτρέπεται ένα φυσιολογικό επισκεπτήριο οπού επισκέπτης και κρατούμενος/η θα βρεθούν στο ίδιο χώρο. Πρακτικά όμως σε πολλές φυλακές τους αρνούνται αυτό το δικαίωμα, ενώ αν δοθεί άδεια μπορεί ανά πάσα στιγμή να την ανακαλέσουν αυθαίρετα. Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι η έλειψη σωματικής επαφής επί μακράν μπορεί να προκαλέσει και ψυχικές και σωματικές βλάβες.
ζ) Ο περιορισμός της αλληλογραφίας ισχύει στην πλειοψηφία των φυλακών. Οι κρατούμενοι μπορούν να στείλουν μόνο δύο γράμματα κάθε εβδομάδα. Όσα γράμματα μπαίνουν ή βγαίνουν από την φυλακή διαβάζονται και ελέγχονται από σωφρονιστικούς υπαλλήλους προτού φτάσουν στον παραλήπτη (συχνά δε φτάνουν ποτέ). Όταν είναι γραμμένα στα βασκικά (μητρική γλώσσα της πλειοψηφίας των βάσκων πολιτικών κρατουμένων) με πρόσχημα τη μετάφραση, παραδίδονται με μεγάλες καθυστερήσεις ή δε φεύγουν ποτέ από τη φυλακή.
η) Υποκλοπή όλων των συνομιλιών. Τα επισκεπτήρια, τα γράμματα και οι τηλεφωνικές κλήσεις (5 λεπτών που επιτρέπονται σε ορισμένες φυλακές) καταγράφονται. Ηχογραφούν όλα τα επισκεπτήρια και βγάζουν φωτοτυπίες σε όλα τα γράμματα. Ο/η έγκλειστος/η αναγκάζεται να στέλνει και να λαμβάνει αποκομμένα μηνύματα. Κατά αυτόν τον τρόπο περιορίζουν την ανθρώπινη επικοινωνία και της στερούν ιδιωτικότητας (no privacy). Ο κρατούμενος δε μπορεί να εκφράσει και να εξωτερικεύσει τα συναισθήματα και τις σκέψεις του γιατί ξέρει πολύ καλά ότι μετά θα χρησιμοποιηθούν εις βάρος του (οι υπεύθυνοι των κολαστηρίων μαζεύουν λεπτομερώς όλες τις πληροφορίες για να βρουν και να χτυπήσουν το φυλακισμένο σε οποιοδήποτε αδύναμο σημείο).
θ) Τα έντυπα πολιτικού περιεχομένου περιορίζονται εξίσου, ή απαγορεύονται.
Η απομάκρυνση και ο διασκορπισμός των κρατουμένων σε όλο το μήκος και πλάτος της Ισπανό-Γαλλικής επικράτειας έχει άλλη μία δραματική πτυχή, την τιμωρία που επιβάλλεται σε συγγενείς και φίλους. Εάν πάρουμε υπόψη τους υπολογισμούς που έγιναν με βάση τα στοιχεία του Μαρτίου του 2009 (τότε οι πολιτικοί κρατούμενοι αριθμούσαν 748 άτομα) βρίσκουμε ότι κάθε οικογένεια προκειμένου να επισκεφτεί το αγαπημένο της πρόσωπο διένυε κατά μέσο όρο 1223 χιλιόμετρα την εβδομάδα, δηλαδή 63599 χιλιόμετρα το χρόνο. Η μελέτη λέει επίσης ότι στο εβδομαδιαίο ταξίδι κάθε οικογένεια δαπανούσε 378 ευρώ, δηλαδή 19653 ευρώ ανά χρόνο. Πολλαπλασιάζοντας αυτά τα νούμερα επί 25 (η χρονική περίοδος που εφαρμόζεται αυτή η εγκληματική πολιτική) αντιλαμβάνεται κανείς την ταλαιπωρία και το μέγεθος του οικονομικού εκβιασμού στις οικογένειες. Μόνο το κίνημα αλληλεγγύης που αναπτύχθηκε όλα αυτά τα χρόνια στη Χώρα των Βάσκων κατάφερε να ελαφρύνει έως ένα βαθμό αυτό το τεράστιο βάρος, δυστυχώς όμως για πολλές οικογένειες έχει γίνει δυσβάσταχτο. Όπως είναι δυσβάσταχτα τα 294 αυτοκινητιστικά ατυχήματα που θέρισαν τη ζωή σε 16 συγγενείς και φίλους που συμμετείχαν στην τιτάνια προσπάθεια να μη μείνει ούτε ένας κρατούμενος χωρίς το εβδομαδιαίο επισκεπτήριο.
Η «Politica de Dispersion Penitenciaria» σχεδιάστηκε για να αναγκάσουν τον κρατούμενο/η να απαρνηθεί τις ιδέες του, τον αγώνα του και τη συλλογική του ταυτότητα, ενώ σε περίπτωση αντίστασης, να τον εξοντώσουν. Σε 24 περιπτώσεις πέτυχαν τα κράτη το δεύτερο: J. Ramón Goikoetxea, Joseba Asensio, Josu Retolaza, Mikel Lopetegi, J.Carlos Alberdi, Mikel Zalakain, Jean Groix, Peio Marinielarena, Javier Gorostiza, Juan José Etxabe, Jose Maria Aranzamendi, J.Carlos Hernando, Jean Louis Maitia, Santi Díez, Esteban Esteban Nieto, Ramón Gil, Kepa Miner, Oihane Errazkin, Joxe Angel Altzuguren, Igor Angulo, Roberto Sainz, Arkaitz Bellon, Angel Figueroa και Xabier Lopez Penia. Δολοφονήθηκαν όλοι αργά και βασανιστικά.
Ο ισπανικός ποινικός κώδικας, που ήταν ήδη ο πιο σκληρός στην Ευρωπαϊκή Ένωση (είναι συνηθισμένο ένας κρατούμενος να περάσει από 25 έως 30 χρόνια μέσα στην φυλακή) τροποποιήθηκε τον Ιούνιο του 2003 και αύξησε τις ποινές σε 40 (!) χρόνια.
Η βασκική κοινωνία έχει εκφράσει επανειλημμένα, μαζικά και με ποικίλους τρόπους την ανάγκη να δοθεί τέλος σε αυτήν τη βάρβαρη και εκδικητική σωφρονιστική πολιτική. Το καθεστώς δεν καταλαβαίνει πως μια πολιτική που εκτός των άλλων απέτυχε το στόχο της (οι πολιτικοί κρατούμενοι δεν έχουν μετανιώσει για τον αγώνα τους υπέρ του σοσιαλισμού και της ανεξαρτησίας της Χώρας των Βάσκων) εφαρμόζεται στο ακέραιο όταν ο υποτιθέμενος λόγος για τον οποίο δημιουργήθηκε (η δράση της ΕΤΑ) έχει εξαφανιστεί. Μέρα παρά μέρα φαίνεται πιο καθαρά ότι με την άρνηση των δύο κρατών να απενεργοποιήσουν αυτήν την οδυνηρή πολιτική θέλουν να σκορπίσουν την απόγνωση ανάμεσα στους συγγενείς και στο ευρύτερο κοινωνικό τους περιβάλλον. Νομίζουν ότι κατά αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουν να εκβιάσουν την κοινωνία και να ανακόψουν την αυξανόμενη διάθεση για ανεξαρτησία, καθώς τους κρατάνε αιχμάλωτους και για τα πολιτικά ανταλλάγματα.
Όπως επισημαίνει ο σύλλογος συγγενών και φίλων των βάσκων πολιτικών κρατουμένων ETXERAT, τα δικαιώματα των φυλακισμένων δε μπορούν να εξαρτώνται από πολιτικά συμφέροντα. Τα θεμελιώδη δικαιώματα πρέπει να είναι σεβάσμια. Είναι απαράδεκτο να παίζουν με αυτά και να τα χρησιμοποιούν ως αντάλλαγμα δύο καθεστώτα που θέλουν να αυτοαποκαλούνται ως «Κράτη Δικαίου».
Το παρών κείμενο είναι ως επί το πλείστον μετάφραση μίας έκθεσης του συλλόγου ETXERAT και είναι διαθέσιμο στο www.etxerat.info.
