Ο ασύμμετρος πόλεμος ή αλλιώς η νέα φύση του πολέμου

| Η απόρριψη του πολέμου ανοιχτού πεδίου

Η πύκνωση των θερμών επεισοδίων, των συγκρούσεων μικρής κλίμακας και του πολέμου δι’ αντιπροσώπων γεννά εύλογα ερωτήματα σχετικά με τη φύση του σύγχρονου πολέμου. Με αφορμή τα πολεμικά επεισόδια μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν καλό είναι να ξεδιαλύνουμε το κουβάρι που επιμελώς έπλεξαν οι «ειδικοί» του πολέμου, και έτσι «φοράει» νέα ρούχα, με τη φρίκη του όμως να παραμένει ίδια. Για να είναι σαφές το πρίσμα μέσα από το οποίο αναγιγνώσκουμε τα πράγματα, θεωρούμε πως οι πόλεμοι έχουν κυρίως και σχεδόν πάντα εμπορικές σκοπιμότητες είτε άμεσες (εμπόριο οπλικών συστημάτων κ.α.) είτε έμμεσες (διαχείριση των πλουτοπαραγωγικών δυνάμεων μιας περιοχής κ.α.) ανεξάρτητα από τον τρόπο με τον οποίο συγκαλύπτονται ή παρουσιάζονται (για την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, το έθνος). Συνεχίζοντας τους «ορισμούς», ο στρατιωτικός μηχανισμός αποτελεί έναν από τους δύο κρατικούς μηχανισμούς με δικαίωμα εφαρμογής έννομης βίας, υπεύθυνος για τη διασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας του έθνους-κράτους από τις εξωτερικές απειλές.

Οι στρατιωτικές συρράξεις υλοποιούνταν από δύο, λίγο ή πολύ, σαφώς ορισμένα αντίπαλα στρατόπεδα, που συγκρούονταν το ένα απέναντι στο άλλο. Αυτού του είδους η σύγκρουση προϋποθέτει δύο σχετικά ισότιμες στρατιωτικές δυνάμεις, ώστε να μπορούν να αντιπαρατεθούν ανοιχτά μεταξύ τους. Τα πράγματα όμως έχουν αλλάξει, οι εχθροί δεν είναι ίσοι, το πεδίο των μαχών δεν περιορίζεται στο ανοιχτό πεδίο, με τις συρράξεις να κυλάνε όλο και περισσότερο προς το αστικό, τα στρατιωτικά επιτελεία δεν περιορίζονται στη διαχείριση των εξωτερικών απειλών και των στενά εδαφικών τους συμφερόντων. Αν ένα πράγμα μένει σταθερό είναι τα εμπορικά και οικονομικά οφέλη των εμπόλεμων συρράξεων, αφού αποτελούν την υλοποιημένη με φυσική βία όξυνση των αντιπαραθέσεων εθνών-κράτων και κεφαλαιοκρατών μεταξύ τους.

| Προς την αλλαγή της φύσης του πολέμου ή αλλιώς λίγη ιστορία για τον ασύμμετρο πόλεμο

Στα πρώτα χρόνια μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και με τις μνήμες του ακόμα νωπές, μπαίνουμε στην εποχή του Ψυχρού Πόλεμου. Εκεί θα κυριαρχήσει η θέση για την αποφυγή εκτεταμένων ένοπλων συγκρούσεων. Η συντριπτική πλειοψηφία των πολεμικών συρράξεων από το 1945 μέχρι και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ανταποκρίνονται στον όρο άτακτοι ή ασύμμετροι πόλεμοι, δηλαδή συγκρούσεις χαμηλής έντασης που εμπλέκουν μη κρατικές ένοπλες δυνάμεις. Ταυτόχρονα η αστικοποίηση του παγκόσμιου πληθυσμού όπως και η ενίσχυση των αντάρτικων λογικών από το αστικό πεδίο, έναντι της υπέρμετρης τεχνολογικής, αριθμητικής και στρατηγικής υπεροχής των οργανωμένων επιτελείων, ωθεί αναπόφευκτα τις συγκρούσεις στο αστικό περιβάλλον και στη διεξαγωγή ασύμμετρου πολέμου με τη διευρυμένη έννοιά του.

Τα στρατιωτικά επιτελεία έχουν επομένως να λύσουν το πρόβλημα της αντιμετώπισης ενός εχθρού που δεν είναι σαφώς ορισμένος, δεν είναι ένας οργανωμένος τακτικός στρατός, αλλά άτακτος, διάφανος, απρόβλεπτος, χτυπά από όλες τις μεριές. Αυτό το πρόβλημα μέσα από αλλεπάλληλους πειραματισμούς θα διδάξει τα στρατιωτικά επιτελεία τη διεξαγωγή ενός πολέμου έξυπνου, ήπιου, αποτελεσματικότερου και πιο φτηνού από τον «συμβατικό».

Τα σπάργανα του ασύμμετρου πολέμου θα μπορούσε κανείς να αναζητήσει στις κατασταλτικές επιχειρήσεις στις αποικίες. Το πρόβλημα εκεί ορίζεται ως εξής: Ο εχθρός δεν είναι μια τακτική ένοπλη δύναμη, είναι πολίτες του κράτους (όποιο και να είναι αυτό, ακόμα και αποικιακό). Σκοπός είναι η συνέχισης της εκμετάλλευσής τους και όχι ο αφανισμός τους (π.χ. αποικιοκρατούμενη Αλγερία υπό το γαλλικό κράτος). Πεδίο πειραματισμού στα χρόνια μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο για τις στρατηγικές του ασύμμετρου πολέμου, πέρα από τον πόλεμου του Βιετνάμ, αποτέλεσε και η καταστολή του εσωτερικού εχθρού, δηλαδή οργανωμένων πολιτικών ομάδων, όπως οι Μαύροι Πάνθηρες στην Αμερική. Αποκορύφωμα της εκλέπτυνσης των τεχνικών στον ασύμμετρο πόλεμο αποτελούν οι συρράξεις στο γύρισμα της νέας χιλιετίας, όπως ο πόλεμος του κόλπου ή η επέμβαση στο Ιράκ. Συγκεκριμένα ο αμερικάνικος στρατός επιχειρεί σε Ιράκ και Αφγανιστάν δοκιμάζοντας νέες προσεγγίσεις σε μια προσπάθεια να αποφύγει τα λάθη του παρελθόντος, μέσα από στρατιωτικά προγράμματα όπως το HTS (Human Terrain System).

«Στην παρούσα φάση των συγκρούσεων, η αναμέτρηση έχει μετακινηθεί πολύ από μάχες που εμπλέκουν συμβατικούς σχηματισμούς και μεγάλους ελιγμούς, και βρίσκεται πιο κοντά σε αντι-εξεγερσιακές επιχειρήσεις σε περιβάλλοντα εύθραυστης σταθερότητας. Κατά συνέπεια […] χρειάζονται τώρα άλλου είδους τεχνικές πληροφορίες, όπως εθνογραφικά, οικονομικά και πολιτιστικά δεδομένα. […] Είναι λοιπόν σαφές ότι οι διοικητές θέλουν ένα συμπληρωματικό σύστημα πληροφοριών, πέρα απ’ την κλασσική κατασκοπεία, για να προμηθεύονται τα στοιχεία και να διαμορφώνουν μια αξιόπιστη πολιτιστική εικόνα για τις περιοχές στις οποίες δρουν. Το HTS σκοπεύει να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα φτιάχνοντας ένα συνεκτικό σύστημα έρευνας και καταγραφής πολιτιστικών δεδομένων, ανάλογο των παραδοσιακών συστημάτων στρατιωτικής κατασκοπείας».
~Απόσπασμα από ανακοίνωση του Human Terrain System του αμερικάνικου στρατού

Η πόλη στις σύγχρονες συρράξεις παίζει κυρίαρχο ρόλο. Είναι το πεδίο διεξαγωγής των σημαντικότερων μαχών. Οι «ειδικοί» καταλήγουν στο ότι η πόλη συνιστά ένα σύστημα, μέσα στο οποίο οι ήδη υπάρχουσες απειλές μπορούν να «καμουφλαριστούν» εντός του πληθυσμού, να χαίρουν της νομιμοποίησής του και να δρουν μέσα από αυτόν. Τα στρατιωτικά επιτελεία φαίνονται να δυσκολεύονται ιδιαίτερα στη διαχείριση αυτής της σχέσης των «ανταρτών» με την κοινωνία. Αυτό έχει φανεί στην πράξη σε αρκετές από τις αντιεξεγερτικές επιχειρήσεις των τελευταίων χρόνων, όπως για παράδειγμα τον πόλεμο στο Αφγανιστάν, και αποτελεί και έναν από τους λόγους που ο κλάδος της αντιεξέγερσης παραμένει σε τροχιά συνεχούς έρευνας και αναβάθμισης. Αυτές οι συνθήκες, μαζί με τη δυσκολία διάκρισης του άμαχου από τον μάχιμο πληθυσμό, επιβάλλουν μια συνολικότερη αντίληψη για την κοινωνία σαν ολότητα, ως μια δεξαμενή υποψήφιων ανταρτών.

Μπορεί η αφορμή για την έρευνα πάνω στην ασυμμετροποίηση του πολέμου να είναι μακρινή και να την συναντάμε μονάχα στα ιστορικά βιβλία πάνω στην αποικιοκρατία, όμως οι διδαχές της μελέτης του ασύμμετρου πολέμου έχουν γίνει πλέον αναπόσπαστο κομμάτι σχεδόν όλων των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Πλέον τα κράτη μπορούν να χτυπιούνται μεταξύ τους με μικρότερο κόστος και αποτελεσματικότερα. Στο σημερινό πολεμικό πεδίο ο ασύμμετρος πόλεμος αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο ανάλυσης. Μέσα από αυτό μπορούμε να δούμε τις διενέξεις ΗΠΑ-Βενεζουέλας ή ΗΠΑ-Βολιβίας, και όλες τις εναλλακτικές στρατηγικές που εφαρμόζουν τα στρατιωτικά επιτελεία σήμερα. Ένα τέτοιο πεδίο διένεξης είναι και εκείνο μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν.

| Πόλεμος ΗΠΑ-Ιράν ή αλλιώς ένας ασύμμετρος πόλεμος που κρατάει καιρό

Οι ΗΠΑ βρίσκονται σε έναν διαρκή πόλεμο, όπως και αν τον ονομάζουν: «πόλεμο εναντία στην τρομοκρατία», «αποκατάσταση της δημοκρατίας» ή «άμυνα ενάντια σε μια επίθεση που δεν έχει γίνει ακόμα». Ας εστιάσουμε όμως στον πόλεμο των ΗΠΑ-Ιράν, και πώς αυτός πραγματώνεται ήδη τουλάχιστον από το 2010. «Είναι 29 Νοεμβρίου, μια μοτοσικλέτα προσεγγίζει το αυτοκίνητο −στο οποίο επέβαιναν ο Ματζίντ Σαχριαρί με τη γυναίκα του και τον οδηγό τους− και κολλά πάνω στο όχημα μια βόμβα με μαγνήτη».¹ Είναι η μία από τις δύο πανομοιότυπες επιθέσεις που πραγματοποιήθηκαν εκείνη τη μέρα, και είχαν στόχο Ιρανούς πυρηνικούς επιστήμονες. Στη μακρά λίστα των θυμάτων θα προστεθούν αργότερα και άλλοι Ιρανοί επιστήμονες και ακαδημαϊκοί που είχαν σχέση με το πυρηνικό πρόγραμμα, και δολοφονήθηκαν σε παρόμοιες συνθήκες από τις ΗΠΑ και το Ισραήλ − όπως υποστηρίζει το Ιράν. Ερχόμενοι στο πιο κοντινό 2012, βλέπουμε τον πρόεδρο Ομπάμα, σε συνεργασία με το Ισραήλ, να διατάσσει κυβερνο-επίθεση στις κεντρικές εγκαταστάσεις εμπλουτισμού ουρανίου του Ιράν, κάνοντας τους υπολογιστές να παίζουν στη διαπασών AC/DC στη μέση της νύχτας. Είναι η αρχή ενός νέου πολεμικού γύρου, που αυτή τη φορά διεξάγεται στον χώρο του διαδικτύου.² Φτάνοντας μερικούς μήνες πριν τη δολοφονία του στρατηγού Κασέμ Σουλεϊμανί, βλέπουμε την όξυνση της επίθεσης των ΗΠΑ στο Ιράν, αυτή τη φορά σε οικονομικό επίπεδο, με την επιβολή ενός έμμεσου οικονομικού εμπάργκο που έχει στερήσει τα 2/3 των εσόδων του Ιράν από το πετρέλαιο (που αποτελεί το 70% του ΑΕΠ του).³ «Το δίκτυο Al Jazeera ανέφερε πως «το [ιρανικό νόμισμα] ριάλ υποχώρησε κατά 60% τον τελευταίο χρόνο. Ο πληθωρισμός είναι στο 60%, ενώ οι τιμές σε τρόφιμα και φάρμακα ανέβηκαν κατά 40% ως 50%». Οι παραπάνω εχθροπραξίες −που συνέβησαν πριν τη δολοφονία του υψηλόβαθμου στρατηγού– θα αρκούσαν ακόμα και για να χαρακτηριστεί σαν τυπικός πόλεμος. Κάνοντάς μας να πιστεύουμε ότι ένας πόλεμος των ΗΠΑ με το Ιράν δεν βρίσκεται προ των πυλών (καθώς έχει ξεκινήσει πολύ καιρό νωρίτερα, παρόλο που μπορεί να μην έχουν αναμετρηθεί ή να μην αναμετρηθούν ποτέ, οι τακτικοί τους στρατοί σε ανοιχτό πεδίο μάχης. Ειδικά οι ΗΠΑ φαίνεται να είναι ο πιο ένθερμος υποστηρικτής αυτής της νέας τάσης της μεταφοράς του ασύμμετρου πολέμου στο εξωτερικό τους. Τελευταίο παράδειγμα αυτό της Βενεζουέλα, με τις κυβερνο-επιθέσεις σε βασικές υποδομές, όπως υδροηλεκτρικά φράγματα, και τους εμπορικούς αποκλεισμούς που στερούσαν από τον πληθυσμό βασικά ειδή πρώτης ανάγκης.

| Το κόστος του ασύμμετρου πολέμου ή αλλιώς για ποιο λόγο γράψαμε αυτό το κείμενο

Σχεδόν όλα τα κράτη έχουν εγκαταλείψει τις συγκρούσεις των τακτικών τους στρατών στα πεδία των μαχών, και έχουν υιοθετήσει τις τακτικές του ασύμμετρου πολέμου και στον μεταξύ τους ανταγωνισμό. Αυτό δεν σημαίνει ότι έχει μειωθεί το ανθρώπινο αίμα. Παρότι δεν βλέπουμε εκατόμβες νεκρών, η ασυμμετροποίση του πολέμου έχει πολλαπλές έμμεσες συνέπειες που δεν φαίνονται με την πρώτη μάτια, όπως η ανάδυση του εθνικισμού και του εξτρεμιστικού φονταμενταλισμού, η μετανάστευση και οι ανθρώπινες απώλειες, η περιορισμένη πρόσβαση στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και η υποβάθμιση της διατροφής. Παρόλα αυτά, το πιο δυστυχές αποτέλεσμα είναι ότι τα κράτη μπορούν να διεξάγουν πολέμους χωρίς να τους ορίζουν ως τέτοιους, πιο φθηνούς, πιο αποτελεσματικούς για τις επιδιώξεις τους, χωρίς την ανάγκη ευρείας κοινωνικής συναίνεσης, αλλά εξίσου καταστροφικούς.

Γιατί όπως και να πολεμούν οι από πάνω, πάντα οι από κάτω θα βγαίνουν χαμένοι. Οι ΗΠΑ, με την τελευταία τους επιθετική κίνηση, κατάφεραν να δώσουν άλλοθι στο καθεστώς του Ιράν, να αποδυναμώσουν την κοινωνική αναταραχή και τις κινηματικές διεργασίες, που είχαν ξεσπάσει μετά τη μεγέθυνση του κόστους ζωής, και τέλος να αγκιστρώσουν μεγάλο μέρος της κοινωνίας στο κράτος, που αναδύθηκε ως η μονή μορφή προστασίας απέναντι στην εξωτερική απειλή.

Βιβλιογραφία:

Άρθρα

– Urbanizing war – Militarizing cities. The city as strategic site

– Ένοπλοι ανθρωπολόγοι: το «ανθρώπινο πεδίο» (μάχης) Sarajevo, τεύχος 38

-Από την Βαγδάτη στο Φέργκιουσον: Μιλιταρισμός και αντιεξέγερση μέσα και έξω από εμπόλεμες ζώνες, εισήγηση στο 1ο Ελευθεριακό Φεστιβάλ Βιβλίου Κρήτης, συλλογικότητα AZADI

Έντυπα-Βιβλία

-«Μικροί πόλεμοι σε μεγάλες πόλεις: Θεωρίες, τεχνολογίες και γεωγραφίες αντιεξέγερσης», Χρήστος Φιλιππίδης, Εκδ. Των Ξένων (2017)

-«Πόλεις επό χάρτου: Στρατός και καταστολή μέσα από τα σύγχρονα εγχειρίδια του ΝΑΤΟ», Πρωτοβουλία για την ολική άρνηση στράτευσης (2013)

-«Αδειάζοντας υπνοδωμάτια με οπλοπολυβόλο», Λέσχη κατασκόπων του 21ου αιώνα (2014)

Υποσημειώσεις:

1 Καθημερινή , «Δολοφονία Ιρανού επιστήμονα»

2 iefimerida, «Κυβερνοπόλεμο κατά του Ιράν διέταξε ο Ομπάμα»

3 ραδιοφωνική εκπομπή infowar, «ΗΠΑ-Ιράν: Επτά δεκαετίες σε πόλεμο»

1908 Ανακαλύπτονται τα πρώτα κοιτάσματα πετρελαίου στο Ιράν. Παράλληλα ιδρύεται η Anglo-Persian Oil Company που αργότερα μετονομάζεται στη γνωστή μας British Petroleum (BP).

1925 ο Ρεζά Σαχ με πραξικόπημα ανατρέπει την παρακμάζουσα δυναστεία των Καζάρων και ονομάζεται σάχης.

1951 Μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο καθώς το Ηνωμένο Βασίλειο έχει χάσει μεγάλο μέρος της ισχύος του, εκλέγεται το ο Μοχάμεντ Μοσαντέκ, ο οποίος εθνικοποιεί το πετρέλαιο του Ιράν.

1953 η Μεγάλη Βρετανία έχει δυσαρεστηθεί από τις πρόσφατες εξελίξεις, αλλά αδυνατεί να ανατρέψει τον Μοσαντέκ χωρίς τη βοήθεια των ΗΠΑ. Με την απόφαση του προέδρου τους, Αϊζενχάουερ, τίθεται σε εφαρμογή το σχέδιο «Αίας» το οποίο παραβλέπει την ανατροπή του Μοσαντέκ. Αυτό πραγματοποιείται με το πραξικόπημα του 1953 που θα φέρει στην εξουσία τον σάχη Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί.

Μετά το 1953 ο σάχης θα εφαρμόσει ένα πρόγραμμα εκσυγχρονισμού των υποδομών με την εκβιομηχάνιση, την αναδιανομή γης, αλλά και την υιοθέτηση δυτικών προτύπων στην καθημερινή ζωή, παράλληλα με ένα αυταρχικό καθεστώς που περιλαμβάνει ένα αυστηρό πλαίσιο εργασίας με απαγόρευση των απεργιών και βασανισμούς συνδικαλιστών.

1961 Χιλιάδες Ιρανοί καθηγητές και μαθητές διαδηλώνουν απαιτώντας αυξήσεις μισθών, ενώ η αστυνομία απαντά με καταιγισμό πυρών. Όταν σιγούν τα όπλα, ένας καθηγητής είναι νεκρός και τρεις βαριά τραυματισμένοι. Την επομένη το πλήθος που συγκεντρώνεται είναι ακόμα μεγαλύτερο ξεπερνώντας τα 30.000 άτομα.

1963 Δικαίωμα ψήφου των γυναικών στο Ιράν

1978 Πραγματοποιείται η ιρανική ή ισλαμική επανάσταση, στην οποία συμμετέχουν μαζί μαρξιστές, εθνικιστές, και παραδοσιακοί ισλαμιστές, και επικρατούν οι δυο τελευταίοι.

1979 Ψηφίζεται το θεοκρατικό σύνταγμα του Ιράν, ενώ την ίδια χρόνια καταλαμβάνεται η αμερικανική πρεσβεία στην Τεχεράνη από ομάδα φοιτητών, κρατώντας ως όμηρους το προσωπικό της πρεσβείας. Οι περισσότεροι όμηροι θα αφεθούν τους πρώτους μήνες, 52 θα κρατηθούν για 444 ημέρες.

1980 Το Ιράκ με την υποστήριξη των Αμερικανών, οι οποίοι θα πουλούσαν όπλα και στις δυο πλευρές, εισβάλλει στο Ιράν. Ξεκινά ένας πόλεμος διάρκειας 6 ετών ο οποίος θα στοιχίσει τη ζωή σε 500.000 με 1 εκατομμύριο ανθρώπους. ·1988 Αμερικανικό πολεμικό πλοίο καταρρίπτει ιρανικό επιβατικό αεροπλάνο σκοτώνοντας 290 άτομα, ενώ το προσωπικό του πλοίου το γιορτάζει.