Τα σόσιαλ μίντια χρησιμοποιούνται από αρκετά δισεκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, πολλές φορές χωρίς ταξικές/φυλετικές/έμφυλες διακρίσεις. Για πολύ κόσμο αποτελούν μία από τις σταθερές ασχολίες του μέσα στην καθημερινότητά του. Η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αναμφίβολα εκτινάχτηκε με την εισαγωγή και την εγκαθίδρυση των σμάρτφον στις ζωές μας. Η συνεχής, φτηνή και εύκολη πρόσβαση στο ίντερνετ, σχεδόν από παντού, έχει κάνει τα έξυπνα κινητά αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας, παραγκωνίζοντας παλιότερες μορφές «πληροφόρησης» όπως η τηλεόραση (κυρίως τις δεκαετίες του ’90 και ’00), το ραδιόφωνο, ακόμη και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές (σε μικρότερο βαθμό, από ότι τα δύο πρώτα).
Μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ατομική ζωή
Κατά τη διάρκεια της δολοφονίας του/της Ζακ/Zackie oh!, τα κινητά που βιντεοσκόπησαν τα γεγονότα ήταν σαφώς περισσότερα από τα άτομα που ενεπλάκησαν ενεργά -με σκοπό την αποτροπή των γεγονότων όπως εξελίχθηκαν φυσικά- στα γεγονότα.
Μπορούμε βέβαια, έτσι εύκολα να εξάγουμε το συμπέρασμα, ότι όλος ο κόσμος που ήταν εκεί, δεν ενεπλάκη μόνο και μόνο επειδή τραβούσε βίντεο; Μάλλον όχι. Παρόλα αυτά, υπάρχει σίγουρα διαφορά στη φράση του Μπεχράκη, «Η αποστολή μου είναι να σας αφηγηθώ την ιστορία, ώστε εσείς να αποφασίσετε τι θέλετε να κάνετε. Η αποστολή μου είναι να εξασφαλίσω ότι κανείς δεν θα μπορεί να πει: “δεν γνώριζα”» και των ανθρώπων που βλέπουν την ιστορία μπροστά στα μάτια τους και δεν εμπλέκονται, ενώ η εμπλοκή τους ίσως άλλαζε τον ρου της ιστορίας. Έχει διαφορά ο φωτογραφικός φακός στην εμπόλεμη ζώνη, από το κινητό στη γλάδστωνος. Φυσικά, πολλά μπορούν να παίξουν ρόλο στη μη εμπλοκή: ο φόβος, η αδιαφορία, η συμφωνία με την ίδια την πράξη και άλλα τόσα που δεν ξέρουμε, ούτε μπορούμε να φανταστούμε.
Συλλογικό φαντασιακό μέσω οθονών
Φυσικά, φαίνεται πολλά βίντεο από το συγκεκριμένο περιστατικό να είναι χρήσιμα. Κάπου εδώ έρχεται και ένας ακόμη προβληματισμός. Κατά πόσο ο διαμοιρασμός της πληροφορίας (όπως αυτός συμβαίνει στο ίντερνετ, κάτι που θα ασχοληθούμε πιο κάτω) δημιουργεί μία πραγματική ή φαντασιακή συλλογική κοινότητα;
Τα παραδείγματα της χρήσης και της σημασίας των σόσιαλ μίντια σε μία συλλογική κοινότητα είναι πολλά, μόνο τα τελευταία πέντε με έξι χρόνια. Αραβική άνοιξη, κατάληψη στο πάρκο Γκεζί στην ιστάνμπουλ, ακόμη και στα ελληνικά δεδομένα η χρήση των μέσων αυτών κατά τη διάρκεια των κινητοποιήσεων των «πλατειών» έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση, την ενημέρωση, την προστασία και την οργάνωση των διαδηλωτών.
Τα διαδικτυακά καλέσματα έπαιξαν σοβαρό ρόλο σε όλα τα παραπάνω. Παρόλα αυτά, δεν ήταν αυτά που ‘παίξαν καταλυτικό ρόλο στα γεγονότα. Ρόλο έπαιξε η ουσιαστική και φυσική συνύπαρξη διαφόρων ομάδων στους δρόμους, τα πάρκα, τις πλατείες. Αυτά τα άτομα δημιούργησαν τα γεγονότα, και όχι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αξίζει βέβαια να σημειωθεί, ότι όσο εύκολα ανεβάζεις ένα ποστ, το κράτος μπορεί, εξίσου εύκολα, να κατεβάσει τον διακόπτη. Σε πολλές χώρες από αυτές που αναφέρονται παραπάνω, τα κράτη απλά έκλεισαν το ίντερνετ. Καθολικά και χωρίς διακρίσεις.
Η δημιουργικότητα στα σόσιαλ μίντια
Στο ίντερνετ διακινούνται «τόνοι» πληροφοριών. Η πλειοψηφία της πληροφορίας είναι ελεγχόμενη και πιστά συμβιβασμένη με τον καπιταλιστικό τρόπο ζωής και αναπαραγωγής. Ακριβά σπίτια, ζωές άλλων, αμάξια πολυτελείας, μαζική κουλτούρα, επιστημονικά πέιπερς υπέρ της αναγνώρισης προσώπων, βάσεις δεδομένων, προπαγάνδα, καθεστωτική πληροφόρηση, είναι μερικά παραδείγματα.
Από την άλλη, υπάρχει σίγουρα και μία κοινότητα μη ελεγχόμενη, με κριτήρια νομιμότητας τουλάχιστον, αλλά και μία εναλλακτική κοινότητα, η οποία διακινεί πληροφορίες και ζητήματα εκτός της καθεστωτικής ρητορικής. Κατά πόσο λοιπόν, αυτή η εναλλακτική κοινότητα δημιουργεί; Είναι στα γεγονότα και τα αναπαράγει, αφού πρώτα τα πάραξε, ή απλώς τα «παπαγαλίζει» και τα ζει μόνο μέσω οθόνης;
Όλες οι πληροφορίες είναι εμπόρευμα;
Ελεγκτές εκεί, μπάτσοι κάνουν ελέγχους στον τάδε δρόμο, απεργός πείνας από τότε. Είναι και αυτές πληροφορίες που παίζουν στο ίντερνετ. Αποτελούν εμπόρευμα; Διακινούνται σε περιβάλλοντα ελεγχόμενα από εταιρείες, ακόμη και υπό την επίβλεψη μπάτσων ή υπηρεσιών. Φαίνεται ένα πρώτο βήμα να είναι η καταστολή των χρηστών αυτών. Με τους ευρωπαϊκούς νόμους για το ίντερνετ, διαφαίνεται ότι η πληροφορία θα φιλτράρεται και θα κόβεται προφανώς.
Η άλλη επιστήμη που διέπει τη λειτουργία των σόσιαλ μίντια είναι ο έλεγχος της πληροφορίας. Όχι απαραίτητα το κόψιμό της, αλλά ο έλεγχος και η ανακατεύθυνσή της. Έχοντας ένα προφίλ στο τουίτερ, έχεις κάποιους ακόλουθους. Έχεις έναν κύκλο που βλέπει ό,τι εσύ ανεβάζεις. Πόσο ανοιχτός είναι αυτός ο κύκλος; Είναι άνθρωποι οι οποίοι ψιλοκάνετε τα ίδια πράγματα, άρα γνωρίζουν τα ίδια γεγονότα; Προσέχουν τα ίδια πράγματα, για παράδειγμα, αν έχει ελεγκτές στον τάδε ή στον δείνα σταθμό; Κατά πόσο είναι χρήσιμο να μοιραστείς εν τέλει κάτι με ανθρώπους που μπορεί να τους το επικοινωνήσεις αλλιώς, με άλλους που μπορεί να μην τους ενδιαφέρει γιατί έχουν αυτοκίνητο ή με άλλες που πληρώνουν εισιτήριο;
Πέρα από αυτό, είναι πιθανόν οι εταιρείες οι ίδιες να λογοκρίνουν την πληροφορία που μοιράζεσαι, περιορίζοντας το εύρος των ανθρώπων που θα δούνε ένα ποστ, ενώ εσύ θεωρείς ότι το έχει μάθει όλο το ίντερνετ, που συνεπάγεται ένα αχανές τοπίο ανθρώπων.
Πιθανές απαντήσεις και τελευταίες σκέψεις
Η δημιουργία δικών μας ιντερνετικών κοινοτήτων θα άλλαζε κάτι; Είναι πιθανό να ξεφεύγαμε από τον στενό καπιταλιστικό κύκλο. Κάτι που είναι ζητούμενο, αφού ό,τι κάνουμε είναι στον καπιταλιστικό κύκλο, όσο και αν είναι εναντίον του. Θα προσέλκυε κόσμο ή απλώς θα είχαμε κάτι πιο «στεγανό» όσον αφορά τη διαχείρισή μας; Αν προσέλκυε κόσμο, ο οποίος θα αντιλαμβανόταν ότι στόχος είναι η δημιουργία γεγονότων, και όχι η αναπαραγωγή, σίγουρα θα είχε κάποιο νόημα. Η αναπαραγωγή γεγονότων είναι σίγουρα σημαντική. Γιατί δείχνεις έτσι τον τρόπο δράσης σου, τα προτάγματά σου, την οργάνωσή σου για να πετύχεις κάτι. Ο έντονος προβληματισμός είναι η προσκόλληση στην αναπαραγωγή και όχι στη δημιουργία γεγονότων.
Πηγαίνοντας πίσω στον χρόνο, σε αντιπαραβολή με τη σημασία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στα κίτρινα γιλέκα, τον δεκέμβρη του ’08, σημαντικό ρόλο στην οργάνωση και εξάπλωση της Εξέγερσης έπαιξαν τα παλιά κινητά τηλέφωνα, τα οποία δεν παρέχουν ακριβή τοποθεσία (αλλά μόνο κατά προσέγγιση – με βάση τις κυψέλες) και είχαν ανώνυμες κάρτες σιμ. Τα γεγονότα και τότε εξαπλώθηκαν αστραπιαία και βίαια. Χωρίς σόσιαλ μίντια. Η απάντηση δεν άργησε να έρθει με την προσωποποίηση όλων των καρτών σιμ σε υπαρκτά πρόσωπα. Είναι μία λύση να γυρίσουμε πίσω; Να πετάξουμε τα σμάρτοφον, να διαγράψουμε (εάν μπορούμε) λογαριασμούς στα σόσιαλ μίντια και να το ζήσουμε σαν παιδιά των ’00; Σίγουρα θα γνωρίζουν λιγότερα για την κοινωνική μας ζωή. Δεν αρκεί όμως.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μάλλον δεν είναι υπεύθυνα για την κοινωνική αδιαφορία. Ίσως απλά κούμπωσαν τέλεια στο στρωμένο έδαφος της αδιαφορίας. Βοήθησαν πολλοί παράγοντες σε αυτό. Βοήθησε η ήττα των «πλατειών», η άνοδος του σύριζα, οι εναλλακτικές θεωρήσεις κομμάτων τύπου «ποτάμι», η μεταφορά κομματιών της ζωής στο ίντερνετ. Τα σόσιαλ μίντια είναι σίγουρα σε θέση να δημιουργήσουν καταστάσεις. Είναι εδώ αρκετά χρόνια για να είμαστε φοβικοί αλλά και για να είμαστε καχύποπτες. Είναι ένα δύσβατο περιβάλλον, που μάλλον θα δοθούν (ή δίνονται ήδη) μάχες, με πολλές θεσμικές παγίδες, που το στοίχημα θα είναι να ξεπεραστούν και αυτές στην κατεύθυνση που κινούμαστε και στη ζωή έξω από το ίντερνετ.
Παράρτημα
Πολλές σκέψεις, αλλά και πληροφορίες έχουν αφετηρία τη μπροσούρα «ενάντια στα social media: επιτήρηση / κοινωνικός έλεγχος / καταστολή», των “dead zuckerbergs στην τροχιά της cybrigade”, antisocial.espivblogs.net
Για μία ενδελεχή έρευνα στις διανομές λίνουξ: distrowatch.com
Σίγουρα αξίζει τον κόπο η αναζήτηση για ασφαλή και ανώνυμη περιήγηση στο διαδίκτυο, αφού η απλή χρήση του tor στον καθημερινό μας υπολογιστή δεν αρκεί.
Η διά ζώσης επικοινωνία παραμένει η πιο ευχάριστη, αλλά και η πιο ασφαλής.
καρόσι
