Ποτέ πριν η «παραπληροφόρηση» δεν είχε τόσο κεντρική θέση στη ζωή και την καθημερινότητά μας. Ίσως επειδή τις προηγούμενες δεκαετίες σχεδόν το σύνολο των πληροφοριών ερχόταν από τα ειδησεογραφικά πρακτορεία, και μονοπωλούταν από τα κανάλια της τηλεόρασης, τις έντυπες φυλλάδες και τις δημοσιογραφικές ιστοσελίδες. Η ροή της πληροφορίας ήταν κάθετη, καθώς πρώτα ελεγχόταν-διαμορφωνόταν και μετά διοχετευόταν στις εφημερίδες, τις τηλεοράσεις και τους υπολογιστές μας.
Προφανώς έλεγχος της πληροφορίας (γνώσης) σημαίνει έλεγχος της εξουσίας και αντίστροφα. Επομένως είναι ξεκάθαρα τα κριτήρια με τα οποία διαμορφώνεται μία είδηση, και καταλαβαίνουμε πως ό,τι δημοσιεύεται οφείλει να εξυπηρετεί τους σκοπούς της κυριαρχίας. Πλέον η αλλαγή που παρατηρείται είναι πως η ίδια η κυριαρχία μπαίνει στη διαδικασία να αμφισβητήσει και να καταγγείλει πληροφορίες. Η ερώτηση είναι γιατί;
Η ανάπτυξη και η εξέλιξη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (social media) φαίνεται να έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στο πώς διαμορφώνεται και διακινείται η πληροφορία. Η ροή πλέον οριζοντιοποιείται. Κάθε άτομο μπορεί να καυτηριάσει την πραγματικότητα, με οποιονδήποτε τρόπο, και να το κοινοποιήσει στον κύκλο των επαφών του. Επιπλέον, η πληροφορία δεν πηγάζει από ένα κέντρο, αλλά εκκολάπτεται πάνω στην τυχαιότητα και τη μαζικότητα που απολαμβάνουν τα social media. Αναπτύσσεται ένα είδος στρεβλής κοινωνικής δυναμικής, διαμεσολαβημένης από υπολογιστές και οθόνες, που όμως μπορεί να έχει αντίκρισμα και στον υλικό κόσμο. Και αυτή η δυναμική, από τη στιγμή που δεν εκπορεύεται από τα ειδησεογραφικά πρακτορεία, είναι δύσκολα διαχειρίσιμη.
Το κυρίαρχο εργαλείο που αναδύεται για να θωρακίσει την κυριαρχία από τέτοιου τύπου δυναμικές, που ενδεχομένως απειλήσουν τα συμφέροντά της (υλικά, ηθικά και πολιτικά), είναι τα “fake news”. Τα κριτήρια, βάσει των οποίων μία είδηση κρίνεται ως «ψευδής», «συνωμοσιολογική», «ψεκασμένη» κ.ο.κ. δεν υπόκεινται σε οποιουδήποτε είδους κοινωνικό έλεγχο (πέρα από το ότι «ο καθένας μπορεί να πιστεύει ό,τι θέλει»). Έτσι, μέσα από αυτή τη ρητορική «αποδομούνται» πληροφορίες, ειδήσεις και γεγονότα, χωρίς να δίνεται αναφορά για τη σκοπιά από την οποία μιλάει ο εκάστοτε κάτοχος της αλήθειας, και ποια είναι τα συμφέροντα που εξυπηρετεί η αλήθεια του. Τα fake news είναι ο τόπος που η μυθοπλασία συναντά την πραγματικότητα των καταπιεσμένων, και όλα μαζί τσουβαλιάζονται ως ψεύτικα.
Ο τίτλος του άρθρου μπορεί να είναι παραπλανητικός. Fake news και παραπληροφόρηση υπήρχαν πάντα. Σημείο των καιρών είναι η αφήγηση γύρω από τα fake news, ο ραγδαίος και μαζικός κατακλυσμός της κοινωνίας από απολύτως διακριτές «αληθείς» και «ψευδείς» ειδήσεις. Και όσο περισσότερες «ψευδείς» ειδήσεις καταγγέλλονται και αναδεικνύονται ως τέτοιες, τόσο πιο έγκυρες και πραγματικές καθίστανται οι «αληθινές»…
Πέτρος Μανωλάς
