Στην πολύπαθη αυτή χερσόνησο αναπτύχθηκαν ήδη από τα μέσα του 12ου αιώνα κινήματα και ιδέες που αν είχαν επικρατήσει, η Ιστορία της ίσως και να είχε λιγότερες τραγωδίες και σφαγές και να αποτελούσε ένα φωτεινό παράδειγμα για το μέλλον. Αντί αυτού δυστυχώς υπερίσχυσαν οι εθνικιστικές εξάρσεις και το μίσος, που αναπαράγεται μέχρι και σήμερα. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Όλα ξεκινούν από το Αμμόβουνο, ένα πεδινό οικισμό του νομού Έβρου στη δεξιά όχθη του ποταμού Άρδα. Εκεί, Γεννήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου 1358, από μητέρα Ρωμιά και πατέρα Σελτζούκο ο Σεΐχης Μπεντρεντίν Σιμαβνάογλου. Μεγάλωσε με τις αρχές της ισλαμικής πίστης. Σπούδασε στο Ιεροδιδασκαλείο της Αδριανούπολης, μετέβη στην παλαιά πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Προύσα και παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας από τον ελληνικής καταγωγής διδάσκαλο Μαχμούτ Εφέντη. Το 1381 συνεχίζοντας τις σπουδές του πηγαίνει στο Ικόνιο όπου σπουδάζει Λογική και Αστρονομία. Κατά την επιστροφή του από το καθιερωμένο για τους πιστούς ταξίδι στη Μέκκα, το 1383 μυήθηκε στον σουφισμό.
Η μυστικιστική διδασκαλία των Σούφι: Για όνομα του θεού, τι πρέπει να γίνει, ω Μουσουλμάνοι, γιατί δεν το ξέρω ούτε κι εγώ.
Ούτε Χριστιανός, ούτε Εβραίος, ούτε Ζωροάστρης, ούτε Μουσουλμάνος είμαι.
Δεν κατάγομαι ούτε από την Ανατολή ούτε από την Δύση, ούτε από την ξηρά ούτε από τη
θάλασσα, ούτε από τη γη, ούτε από τον ουρανό, ούτε από την Ινδία, Κίνα, Βουλγαρία, Σακσιν,
ούτε από το Ιράκ, ούτε από τη γη του Χορασάν. Δεν είμαι ούτε από τον παρόντα κόσμο, ούτε από τον άλλο, ούτε από τον παράδεισο ούτε από την κόλαση. Δεν είμαι ούτε από τον Αδάμ, ούτε από την Εύα. 0 τόπος μου είναι δίχως όρια.«Ήτανε Τούρκοι φτωχοί ζευγίτες απ’ το Αϊντίν, Γραικοί ψαράδες από τη Σάμο κι Οβραίοι έμποροι
και φτωχογιοί και φαμελίτες ωσάν την άμμο. Όλοι σύντροφοι του Μπεντρεντίν».Ναζίμ Χικμέτ
Εν μέσω επιδρομών από τους Μογγόλους, σε μια φάση κρίσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας γεμάτη από εσωτερικές διαμάχες, φτώχεια και εξαθλίωση ο Μπεντρεντίν, προβληματισμένος και μη μπορώντας να δώσει λύση μέσα από τη διδασκαλία και τον τρόπο ζωής των δερβίσικων ταγμάτων, εξεγείρεται και αυτός μαζί με τον λαό και προχωρεί στη διατύπωση ριζοσπαστικών και φιλολαϊκών κηρυγμάτων. Οραματίζεται μία αταξική κοινωνία χωρίς διακρίσεις φυλής, θρησκείας, φύλου, μία κοινωνία που θα επικρατεί η απόλυτη κοινοκτημοσύνη και ισότητα, μία κοινωνία ανεκτικότητας, αδελφοσύνης και ευδαιμονίας.
Η διδασκαλία του σιγά-σιγά, διαδίδεται μεταξύ Τούρκων, Ελλήνων και Εβραίων φτωχοαγροτών. Ο Μπεντρεντίν, όντας επικίνδυνος εξορίζεται και γνωρίζεται με το Μουσταφά Μπιορκλουτζέ, έναν ελληνομαθή μουσουλμάνο βοσκό και με τον εβραίο (αρνησίθρησκο) Τορλάκ Κεμάλ. Με την επίδραση αυτών, η διδασκαλία του γίνεται πιο μαχητική, πιο ριζοσπαστική και ευαγγελίζεται πια μία κομουνιστική επανάσταση, που θα εξισώσει όλες τις φυλές της Ανατολής και θα οδηγήσει στην κυριαρχία των λαϊκών μαζών.
Το 1411-16 οι τρεις τους οργανώνουν αντάρτικο στρατό που στις δόξες του αποτελούνταν από πάνω από 10.000 άντρες και ξεκινούν πόλεμο κατά της κεντρικής εξουσίας. Στο τέλος νικιούνται, συλλαμβάνονται και εκτελούνται. Ο Μπεντρεντίν απαγχονίζεται στις 18 Δεκεμβρίου του 1416 σε έναν πλάτανο στην αγορά των Σερρών. Ο Μπεντρεντίν, ο Μουσταφά και ο Τορλάκ, ανήκουν στους μάρτυρες της τουρκικής αριστεράς. Τόσο οι κομουνιστές, όσο και οι αναρχικοί τους σέβονται και τους τιμούν.
Στη συνέχεια η διαδρομή μας, μας οδηγεί στο Βελεστίνο τις Θεσσαλίας όπου το 1757 γεννιέται ο Ρήγας Βαλεστινλής, περισσότερο γνωστός και ως Φεραίος. Δραστηριοποιήθηκε ως έμπορος, αλλά και ως διερμηνέας ή γραμματέας στην υπηρεσία υψηλών προσώπων, σε διάφορες πόλεις εντός κι εκτός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Είναι τότε που η νεοδημιουργητη αστική τάξη της Βαλκανικής αρχίζει να αποκτά εθνική συνείδηση και να σκέφτεται το πώς θα αντιδράσει απέναντι στο καθεστώς της φεουδαρχίας. Η Γαλλική Επανάσταση (1789-1793) αναστάτωσε όλη την Ευρώπη, φέρνοντας καινούριες δημοκρατικές ιδέες για Ισότητα, Ελευθερία και Αδελφοσύνη. Εμπνευσμένος από αυτές τις ιδέες ο Θεσσαλός διαφωτιστής και επαναστάτης Ρήγας Βελεστινλής (1757-1798) καλεί τους Βαλκάνιους σε κοινό αγώνα και κοινή πολιτειακή συγκρότηση ενάντια στην οθωμανική (και κάθε άλλη) κυριαρχία και καταπίεση.
«Στην πίστη του ο καθένας, ελεύθερος να ζη, στην δόξαν του πολέμου, να τρέξουμε μαζί, Βούλγαροι κι Αρβανήτες, Αρμένοι και Ρωμιοί, Αράπηδες και άσπροι, με μια κοινή ορμή. Για την ελευθερίαν, να ζώσουμε σπαθί. Να σφάξωμεν τους λύκους, που στον ζυγόν βαστούν, και Χριστιανούς, και Τούρκους, σκληρά τους τυραννούν». (από τον «Θούριο» του Ρήγα, 1797)
Ο Ρήγας καλούσε σε παμβαλκανική εξέγερση κατά της οθωμανικής κυριαρχίας και επιζητούσε τη συγκρότηση πολυεθνικού κράτους, που θα εξασφάλιζε την ισότιμη συμβίωση των βαλκανικών λαών, συμπεριλαμβανομένων και των Τούρκων. Το κήρυγμά του βρήκε τότε απήχηση σε όλους τους βαλκανικούς λαούς. Στη Βλαχία κυκλοφορούσαν επαναστατικές προκηρύξεις και η «Μασσαλιώτιδα» σε μετάφραση του Ρήγα ήταν το τραγούδι που συγκινούσε την αγροτιά. Τα σχέδιά του τα ματαίωσαν οι ευρωπαϊκές αντιδραστικές δυνάμεις σε συνεργασία με τις ελληνικές αντεπαναστατικές τάξεις: Συνελήφθη, μαζί με τους σπουδαιότερους συντρόφους, στην Τεργέστη τον Δεκέμβρη του 1797, έπειτα από προδοσία των Φαναριωτών και του Πατριαρχείου, και λίγο αργότερα εκτελέστηκαν. Είχαν, όμως, ανοίξει τον δρόμο. Το 1814 ιδρύεται η «Φιλική Εταιρία» στην Οδησσό, η οποία ανέλαβε το βάρος της προετοιμασίας της επανάστασης.
Οι ιδέες του μεταλαμπαδεύονται στον ευρύτερο χώρο των Βαλκανίων από μορφές της εποχής όπως ο Βούλγαρος ιδεολόγο και επαναστάτης Γκεώργκι Ρακόφσκι (1821-1867), ο Σέρβος ποιητής
Πέταρ Πέτροβιτς Νιέγκος (1813-1851) και ο Αλβανός διαφωτιστής Ναΐμ Φράσερι, πρωτεργάτης της αλβανικής πνευματικής αναγέννησης. Έτσι ιδρύεται στα μέσα του 19ου αιώνα, η μυστική πολιτική οργάνωση «Δημοκρατική Ανατολική Ομοσπονδία». Το ελληνικό της σκέλος ήταν ο πολιτικός σύλλογος «Ρήγας», που ιδρύθηκε το 1875. Το όνομα δείχνει και την απήχηση που είχαν ακόμα τότε οι ιδέες του Βελεστινλή. Προπαγάνδιζε τη συνεργασία και αδελφοποίηση των λαών της Βαλκανικής και ευρύτερα της Ανατολής σε μια δημοκρατική ομοσπονδία, προέβαλλε τις δημοκρατικές αρχές, υποδείκνυε τη διοικητική αποκέντρωση, καταδίκαζε τα αντιδραστικά μοναρχικά καθεστώτα, αντιπάλευε τη «Μεγάλη Ιδέα» των ελληνικών κυρίαρχων κύκλων καθώς και την πανσλαβιστική πολιτική της Ρωσίας στα Βαλκάνια. Γρήγορα, βέβαια, μπήκε στο στόχαστρο των αστυνομικών αρχών, οι οποίες παρακολουθούσαν και εμπόδιζαν τις δραστηριότητές του.
Μια κεντρική προσωπικότητα της ήταν ο Παναγιώτης Πανάς, ριζοσπάστης διανοούμενος από την Κεφαλονιά, επηρεασμένος από δημοκρατικές, σοσιαλιστικές και αναρχικές ιδέες. Ο Πανάς εξελίχθηκε σε έναν από τους κυριότερους εκπροσώπους του ελληνικού δημοκρατικού κινήματος και το βασικότερο εκπρόσωπο του ελληνικού φεντεραλισμού. Αυτοκτόνησε το 1896 στο «Ξενοδοχείο των Ξένων» στον Πειραιά, έχοντας αντιμετωπίσει οικονομικές δυσχέρειες και προβλήματα υγείας.
Σκοπός της «Δημοκρατικής Ανατολικής Ομοσπονδίας» ήταν η συγκρότηση βαλκανικής ομοσπονδίας, με πολίτευμα δημοκρατικό, με την ισότιμη συμμετοχή Ελλήνων, Σέρβων, Μαυροβουνίων, Αλβανών, Βουλγάρων, Ρουμάνων, Αρμενίων και Τούρκων. Οι εθνότητες θα είχαν κατοχυρωμένη την αυτονομία τους και τα ομόσπονδα κράτη θα συνδέονταν μεταξύ τους στη βάση των κοινών επιδιώξεων και συμφερόντων τους. Η «Δημοκρατική Ανατολική Ομοσπονδία» είχε αποδεχτεί το όραμα του Ρήγα, αλλά είχε επηρεαστεί και από σύγχρονες φεντεραλιστικές απόψεις, όπως του Ιταλού πολιτικού και διανοούμενου Mazzini, και των σοσιαλιστών Saint-Simon, Proudhon, Bakunin και Marx.
Εντονότατη υπήρξε η παρέμβαση της «Δημοκρατικής Ανατολικής Ομοσπονδίας» και του «Ρήγα» την περίοδο της εξέγερσης στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη το 1875 και του ρωσοτουρκικού πολέμου, στη συνέχεια(1877-78), με την εμπλοκή όλων σχεδόν των βαλκανικών κρατών αλλά και των Μεγάλων Δυνάμεων. Δεν ήταν όμως εύκολη η αλλαγή της κατάστασης. Οι βαλκανικοί λαοί στη μεγάλη τους πλειοψηφία κατευθύνονταν και επηρεάζονταν από τα ιδεολογήματα των αστικών τους τάξεων και αντιδραστικών τους καθεστώτων και έτσι το φεντεραλιστικό κίνημα έδειχνε σημάδια κάμψης. Το 1880 ο «Ρήγας» δε λειτουργούσε πια και η «Δημοκρατική Ανατολική Ομοσπονδία» είχε σταματήσει τη δράση της.
Η τελευταία φεντεραλιστική προσπάθεια του 19ου αιώνα θα έρθει απ’ έξω, από Βαλκάνιους πολιτικούς φυγάδες, που ζούσαν και δραστηριοποιούνταν στις δυτικοευρωπαϊκές πρωτεύουσες, με πρωτεργάτη τον Μακεδόνα Παύλο Αργυριάδη, που από το 1870 βρισκόταν στο Παρίσι, όπου και συμμετείχε τον επόμενο χρόνο (1871) στην Κομμούνα του Παρισιού. Ο ίδιος προωθούσε την ιδέα της σοσιαλιστικής βαλκανικής ομοσπονδίας, μακριά από τις παρεμβάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων, για την υλοποίηση της οποίας πρότεινε την ίδρυση μιας πολυεθνικής οργάνωσης. Έτσι, το 1894 διοργανώθηκε το πρώτο συνέδριο του «Συνδέσμου για τη Βαλκανική Ομοσπονδία», με τη συμμετοχή Ελλήνων, Σέρβων, Βουλγάρων και Αρμενίων αντιπροσώπων. Η κίνηση, όμως, αυτή δεν είχε συνέχεια μετά το θάνατο του Αργυριάδη το 1901.
Και κάπως έτσι βρισκόμαστε στην αφετηρία ενός πολυτάραχου και αιματηρού αιώνα. Στη Θεσσαλονίκη, μια τυπική πολυεθνική πόλη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας καταφτάνει το 1908 ένας νεαρός Εβραίος, ο Αβραάμ Μπεναρόγια για να συμμετάσχει και αυτός με την σειρά του σε μια ιστορική διαδικασία, την ίδρυση του πρώτου μαζικού σοσιαλιστικού κινήματος στην οθωμανική επικράτεια. Το κίνημα αυτό ονομάστηκε Εργατική Σοσιαλιστική Ομοσπονδία Θεσσαλονίκης κι έμεινε γνωστό ως Φεντερασιόν. Σε μια εποχή που οι αναδυόμενοι βαλκανικοί εθνικισμοί κέρδιζαν συνεχώς έδαφος και συγκρούονταν βίαια μεταξύ τους, ειδικά στη Μακεδονία, η Φεντερασιόν προσπάθησε να πάει κόντρα στο ρεύμα.
Η Φεντερασιόν είχε θεωρητικά τον στόχο να εκπροσωπήσει ολόκληρη την εργατική τάξη ανεξαρτήτως θρησκείας και εθνότητας. Στην πράξη όμως Έλληνες και Μουσουλμάνοι είχαν μικρή συμμετοχή, ενώ οι περισσότεροι Βούλγαροι αποχώρησαν μετά από μια εσωτερική διάσπαση. Με την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στο ελληνικό κράτος, η Φεντερασιόν προσπάθησε να συμμετάσχει στο ελληνικό πολιτικό σύστημα και κατάφερε το 1915 να εκλέξει και δύο βουλευτές. Ακόμα και μετά τη διάσπαση της Μακεδονίας ανάμεσα στα έθνη-κράτη, συνέχισε να πρεσβεύει την ομοσπονδιακή μετεξέλιξη της Βαλκανικής, στα πλαίσια ενός σοσιαλιστικού πολιτικού προγράμματος.
17 Νοεμβρίου του 1918 στο Πειραιά εκεί που σήμερα βρίσκονται τα γραφεία της ΠΕΜΕ λαμβάνει χώρα το ιδρυτικό συνέδριο του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας. Σύμφωνα με τον Μπεναρόγια εκεί «ήσαν όλοι οι εκπρόσωποι των σοσιαλιστικών ζυμώσεων παλαιοτέρων ετών, οι ζωηρότεροι και συνειδητότεροι εκπρόσωποι του ελληνικού προλεταριάτου, καπνεργάται, ηλεκτροτεχνίται, σιγαροποιοί, ναυτικοί, οι εκπρόσωποι των νέων ιδεολόγων διανοουμένων, φοιτηταί επαναστάται, δοκιμασθέντες ήδη στον αγώνα υπέρ των ιδεών των. Μια χούφτα ανθρώπων περί τους 30 εν όλω έθετον τις βάσεις ενός νέου και ιστορικού κόμματος, του Σοσιαλιστικού Κόμματος, ήνοιγον τον δρόμον της πολιτικής σταδιοδρομίας της νέας κοινωνικής τάξεως, του ελληνικού προλεταριάτου».
Στο συνέδριο αυτό μεταξύ άλλων υιοθετείται ψήφισμα υπέρ μιας Δημοκρατικής βαλκανικής ομοσπονδίας. Το πρόταγμα αυτό συνεχίζει να αποτελεί σταθερά την αιχμή τον επιχειρημάτων των προοδευτικών και επαναστατικών οργανώσεων της εποχής εκείνης, τόσο ενάντια στα σχέδια των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, οι οποίες ετοιμαζόταν να διαμελίσουν τα εδάφη της παραπαίουσας οθωμανικής αυτοκρατορίας, όσο και ενάντια στον μεγαλοϊδεατισμό της ανερχόμενης ελληνικής αστικής τάξης.
Κατά την διάρκεια της μικρασιατικής εκστρατείας, το ΣΕΚΕ αντιτάχθηκε σε αυτήν έμπρακτα βασιζόμενο στην κούραση του λαού από της συνεχιζόμενες πολεμικές συγκρούσεις. Στο μικρασιατικό μέτωπο θα δραστηριοποιηθούν Έλληνες κομμουνιστές που θα δημιουργήσουν αντιπολεμικούς πυρήνες και θα κυκλοφορήσουν την εφημερίδα Ερυθρός Φρουρός. Το Κεντρικό Συμβούλιο των Κομμουνιστών Φαντάρων του Μετώπου θα κυκλοφορήσει προκηρύξεις στους στρατιώτες. Αυτές οι προκηρύξεις θα είναι κατά της εκστρατείας και του πολέμου και όπως χαρακτηριστικά γράφουν «για τα συμφέροντα των Αγγλο-γάλλων τραπεζιτών και καπιταλιστών σκοτώνονται τα παιδιά των λαών της Ελλάδας και της Τουρκίας».
Το 1924 το ΣΕΚΕ μετονομάζεται Κομουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ) και εντάσσεται στην Κομμουνιστική διεθνή.
Συνέδριο της ΣΕΚΕ
Η γιγάντωση των εθνικισμών και το θρησκευτικό μίσος που με τόση επιμέλεια καλλιεργήθηκε και καλλιεργείται με την ίδια ένταση και στο σήμερα (Μακεδονικό, Ιμια, Κυπριακή ΑΟΖ) ταλανίζει ασταμάτητα τους λαούς τις ευρύτερης περιοχής. Μιας περιοχής που εκτείνεται από της εκβολές του Τίγρη και του Ευφράτη μέχρι και στους πρόποδες των Άλπεων. Είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε ποτέ πως η ιστορία των λαών της μέσης ανατολής και των Βαλκανίων είναι αδιαίρετη αιώνες τώρα. Εάν θέλαμε θα μπορούσαμε να την ακολουθήσουμε πίσω στα βάθη των αιώνων μέχρι να βρεθούμε μπροστά από τις πύλες της Τροίας.
Αυτό που έχει ακόμη μεγαλύτερη σημασία, και που διόλου τυχαίο δεν είναι, είναι πως το ίδιο πρόταγμα του Μπεντρεντίν και των παλικαριών του, του Ρήγα και των συντρόφων του, του Π. Πανά, του Αργυριάδη και του Μπεναρόγια ηχεί ξανά σε ανατολή και δύση, είναι στα στόματα και στις καρδιές Κούρδων, Τούρκων, Αράβων και Τουρκμένων επαναστατών, γιατί όχι λοιπόν και Μακεδόνων, Ελλήνων, Βουλγάρων και Αλβανών;
Αυτή τη φορά το όραμα ονομάζεται Δημοκρατικός Συνομοσπονδισμός και εξακολουθεί να είναι ένα επίκαιρο και ρεαλιστικό πρόταγμα για να τερματιστεί η αέναη αυτή σφαγή στον βωμό του έθνους κράτους και της θρησκείας.
Carpe Diem
Το κείμενο αυτό βασίστηκε κατά βάση στις ακόλουθες Πηγές:
