Ο Νιλ Πόστμαν στο βιβλίο του «Διασκέδαση μέχρι θανάτου» ξεκινάει με μια σύγκριση της προφητικής δύναμης του οργουελικού «1984» και του «Θαυμαστού καινούργιου κόσμου» του Χάξλεϋ:
«Ο Όργουελ προειδοποιούσε ότι κάποια στιγμή θα επιβληθεί ένας έξωθεν αυταρχισμός.
Αντιθέτως, για τον Χάξλεϋ δεν χρειάζεται Μεγάλος Αδελφός για να στερηθεί η ανθρωπότητα την αυτονομία, την ωριμότητα και την ιστορική της μνήμη. Εκείνος πίστευε ότι σιγά σιγά οι άνθρωποι θα καταλήξουν να αγαπούν την καταπίεσή τους, να λατρεύουν την τεχνολογία και να αποδομήσουν την ικανότητά τους για σκέψη.
»Τον Όργουελ τον φόβιζαν οι άνθρωποι που θα απαγόρευαν τα βιβλία.
»Τον Χάξλεϋ τον φόβιζε το γεγονός ότι δεν θα υπήρχε λόγος να απαγορευτεί ένα βιβλίο, γιατί δεν θα βρισκόταν άνθρωπος πρόθυμος να διαβάσει.
»Ο Όργουελ φοβόταν εκείνους που θα μας στερούσαν την πληροφόρηση.
»Ο Χάξλεϋ φοβόταν εκείνους που θα μας υπερπληροφορούσαν τόσο, ώστε να καταντήσουμε πλάσματα παθητικά και εγωιστικά.
»Ο Όργουελ φοβόταν ότι η αλήθεια θα φυλασσόταν μυστική.
»Ο Χάξλεϋ φοβόταν ότι η αλήθεια θα πνιγόταν σε έναν ωκεανό σύγχυσης.
»Ο Όργουελ φοβόταν ότι θα αναπτύσσαμε πολιτισμό υποτέλειας. Ο Χάξλεϋ φοβόταν ότι θα αναπτύσσαμε πολιτισμό κοινοτοπίας…
»Ο Όργουελ φοβόταν ότι θα μας καταστρέψουν αυτά που μισούμε. Ο Χάξλεϋ φοβόταν ότι θα μας καταστρέψουν αυτά που αγαπάμε…».
Το «1984» γράφτηκε το 1948 από τον Τζωρτζ Όργουελ (1903 – 1950).
Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΙΡΗΝΗ – Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΣΚΛΑΒΙΑ – Η ΑΓΝΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΜΗ
Το ολοκληρωτικό καθεστώς του Μεγάλου Αδελφού, παρακολουθώντας συνεχώς τους πάντες και τα πάντα μέσα από αμέτρητες διαδραστικές τηλεοθόνες, ασκεί τον απόλυτο έλεγχο στις πράξεις και τις συνειδήσεις των υπηκόων. Παντού υπάρχει αναρτημένη η επιγραφή «Ο Μεγάλος Αδελφός σε παρακολουθεί». Όλα προσαρμόζονται στη μία και μοναδική αλήθεια, αυτή που πρεσβεύει το Κόμμα, ο μόνος αλάθητος μηχανισμός, του οποίου προσωποποίηση είναι ο Μεγάλος Αδελφός. Το θανάσιμο αμάρτημα είναι το έγκλημα της σκέψης. Γι’ αυτό πρέπει να εξαλειφθεί οτιδήποτε οδηγεί στη διάπραξή του: ελευθερία, γλώσσα, ανθρώπινα αισθήματα. Και όποιος υποπέσει σε έγκλημα σκέψης πρέπει να οδηγηθεί στον θάνατο αναμορφωμένος: θα πεθάνει αγαπώντας τον Μεγάλο Αδελφό.
Κεντρικός χαρακτήρας της ιστορίας είναι ο Γουίνστον Σμιθ, ο οποίος είναι μέλος του «Κόμματος» όντας δημόσιος υπάλληλος. Είναι κυβερνητικός υπάλληλος και μέλος του εξωτερικού κόμματος της Ωκεανίας, μιας από τις τρεις χώρες που είναι χωρισμένος πλέον ο πλανήτης. Οι κοινωνικές τάξεις στην Ωκεανία είναι τα μέλη του εσωτερικού κόμματος (που ασκούν τη διοίκηση της χώρας), τα μέλη του εξωτερικού κόμματος (οι κρατικοί υπάλληλοι) και οι προλετάριοι (τα εργατικά χέρια της χώρας). Επικρατεί κρατική τρομοκρατία και συνεχόμενοι πόλεμοι, με πρόσχημα την ασφάλεια των πολιτών. Η εξουσία χρησιμοποιεί τον τζόγο ώστε να κρατά απασχολημένους τους υπηκόους. Τα 4 υπουργεία της χώρας είναι: Το Υπουργείο Ειρήνης: στόχος του είναι να εξασφαλίσει συνεχείς πολέμους. Το Υπουργείο Αφθονίας: υπεύθυνο για τον έλεγχο των τροφίμων και άλλων καταναλωτικών αγαθών μέσω δελτίου. Το Υπουργείο Αλήθειας έχει τον έλεγχο της προπαγάνδας. Το Υπουργείο Αγάπης: ο ρόλος του είναι η παρακολούθηση και ο εντοπισμός των «αντιφρονούντων», η σύλληψή τους και τα βασανιστήρια, και όλο αυτό έχει σχεδιαστεί για να βεβαιωθούν ότι αγαπούν την κυβέρνηση που τους ελέγχει.
Μεγάλη σημασία δίνεται στη σχέση της γλώσσας με τη σκέψη, καθώς ο «Μεγάλος Αδελφός» περιορίζει τη γλώσσα ώστε να περιοριστεί και η σκέψη των ανθρώπων. Το σύστημα του «Μεγάλου Αδελφού» έχει επίτηδες απλοποιήσει υπερβολικά τη γλώσσα, καταργώντας συνεχώς λέξεις, σε μία προσπάθεια να μειώσει το πνευματικό επίπεδο του κόσμου. Η εξουσία ετοιμάζει την «Νέα Ομιλία». Ο Όργουελ με το στόμα του Σάιμ (συναδέλφου του Ουίνστον) αναφέρει στο βιβλίο: «…η Νέα Ομιλία είναι η μόνη γλώσσα στον κόσμο που το λεξιλόγιό της λιγοστεύει κάθε χρόνο…» και προσθέτει «…ο σκοπός της Νέας Ομιλίας είναι να στενέψει τα όρια της σκέψης. Στο τέλος θα κάνουμε κυριολεκτικά αδύνατο το έγκλημα της σκέψης, γιατί δεν θα υπάρχουν λέξεις για να το εκφράσει κανείς…».
Ο Σμιθ βρίσκει τον τρόπο να ξεγελάσει για μικρό διάστημα το σύστημα ελέγχου και παρακολούθησης, ακόμη και να ζήσει τον έρωτα. Δεν ξέρει και δεν θα μάθει ποτέ αν ο Μεγάλος Αδελφός υπάρχει ή αν είναι απλώς η εικόνα η οποία παρακολουθεί τους πολίτες μέσα από τις τηλεοπτικές οθόνες που βρίσκονται παντού. Όταν ο Σμιθ συλλαμβάνεται, ρωτάει την ώρα που τον ανακρίνουν: «Υπάρχει ο Μεγάλος Αδελφός;». «Φυσικά και υπάρχει. Το Κόμμα υπάρχει. Ο Μεγάλος Αδελφός είναι η ενσάρκωση του Κόμματος» απαντά ο ανακριτής του. «Υπάρχει όπως υπάρχω εγώ;» ξαναρωτά ο Σμιθ, για να κατακεραυνωθεί από τον ανακριτή: «Εσύ δεν υπάρχεις».
ΔΙΠΛΗ ΣΚΕΨΗ: «Να λες ηθελημένα ψέματα ενώ πιστεύεις ειλικρινά ότι είναι αλήθεια, να ξεχνάς όλα τα γεγονότα που έχουν γίνει ενοχλητικά και, όταν χρειάζεται, να τα ανασύρεις από τη λήθη μόνο για το χρονικό διάστημα που πρέπει», είναι ο ορισμός που δίνει ο Όργουελ.
O «Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος» (Brave New World) γράφτηκε το 1931 από τον Άλντους Χάξλεϋ (1894 – 1963).
Στο μυθιστόρημα του Χάξλεϋ ο χαρακτήρας, ο ψυχικός κόσμος, η ευτυχία, η κοινωνική θέση των ανθρώπων είναι προκαθορισμένα πολύ πριν γεννηθούν. Σε αυτό το μέλλον, η αναπαραγωγή γίνεται σε εκκολαπτήρια και η κοινωνία είναι διαστρωματοποιημένη από γενετικά προκαθορισμένες κάστες. Η ανώτερη κάστα, οι Άλφα, είναι αυτοί που κάνουν όλες τις πνευματικές εργασίες σε αντίθεση με τους δουλοπρεπείς Γάμμα, Δέλτα και Έψιλον που βρίσκονται σε κατώτερα στρώματα, καθώς τους στερήθηκε το οξυγόνο όταν βρίσκονταν στις τεχνητές μήτρες. Μάλιστα σε κάθε άτομο εμφυτεύουν συγκεκριμένες σκέψεις και πιστεύω ανάλογα της τάξης που ανήκει και του αφαιρούν το… meme της αντίδρασης. Όποιος «παρεκκλίνει» του χορηγούν ναρκωτικές ουσίες για να τον κρατήσουν σε συνειδησιακή καταστολή. Παρόλ’ αυτά, οι άνθρωποι είναι πάντα ευτυχισμένοι καθώς έχουν προγραμματιστεί να τους αρέσει η κοινωνία στην οποία ζουν, η τάξη στην οποία ανήκουν και η δουλειά η οποία κάνουν, χωρίς να επιθυμούν τίποτε άλλο εκτός από αυτό που απαιτείται από αυτούς. Το κράτος είναι στατικό, αποτελεσματικό, ολοκληρωτικό κράτος πρόνοιας. Δεν υπάρχουν πόλεμοι, φτώχεια ή εγκληματικότητα και όλοι οι πολίτες είναι ευτυχισμένοι καταναλωτές. Οι άνθρωποι δεν χάνουν ποτέ τη νεανική τους φρεσκάδα, τη διατηρούν μέχρι κάποια ηλικία, και όταν αυτό δεν είναι πια δυνατό, τους πάνε για ευθανασία. Ο άνθρωπος απαλλαγμένος από τα φορτία της καθημερινότητας ακολουθεί μια τελείως ηδονιστική ζωή με ευκαιριακό sex και ναρκωτικά που παρέχονται ελεύθερα από το κράτος. Βασικά γνωρίσματα του παλαιού πολιτισμού, όπως η τέχνη και η λογοτεχνία έχουν εξαφανισθεί. Οι άνθρωποι παρακολουθούν κινηματογραφικές ταινίες που διεγείρουν τις αισθήσεις μέσω ηλεκτροδίων συνδεδεμένων στα καθίσματα. Οι μηχανές παράγουν ακόμη και τη μουσική, όλα γίνονται μηχανικά και αποστειρωμένα. Η «αποκλίνουσα συμπεριφορά» αντιμετωπίζεται μέσω του φόβου, υπάρχουν μέχρι και κέντρα διαμόρφωσης συμπεριφοράς. Η ομοιομορφία είναι αυτή που επιδιώκεται. Οι πάντες παίρνουν ένα ναρκωτικό που αποκαλείται σόμα, και τους δημιουργεί αισθήματα ηδονικής ευφορίας. Άρχων αυτού του παγκόσμιου κράτους είναι κάποιος Μουσταφά Μοντ. Η Ιστορία της Γης, χωρίζεται πια σε μ.Φ. και π.Φ. (η εποχή πριν τη βιομηχανική επανάσταση του Henry Ford και μετά), και τις αλλαγές που έχουν γίνει εδώ και πολλές γενιές (βρισκόμαστε στο έτος 632 μ.Φ. ή 2540 με τη δική μας μέτρηση της χρονολογίας) Καθώς μεγαλώνουν υποβάλλονται σε υπνοθεραπεία όπου κάθε βράδυ ακούνε χιλιάδες φορές συγκεκριμένα μηνύματα που μπορεί να αφορούν τη μελλοντική τους ζωή ή την κάστα τους (οι Έψιλον, θα πρέπει να εμπεδώσουν πως είναι χαρούμενοι που βοηθάνε με την εργασία τους την κοινωνία, πως είναι επιτρεπτό να συνδιαλέγονται μόνο με όμοιους τους και αυτή είναι η τελειότερη ζωή που θα μπορούσαν να έχουν). Το έμβλημα του Παγκόσμιου Κράτους είναι: «ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ, ΠΑΝΟΜΟΙΟΤΗΤΑ, ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ».
Ο Μπέρναρντ Μαρξ, είναι ένας Άλφα που μεγάλωσε κάπως δυσλειτουργικά: δεν πιστεύει στο σεξ ως πράξη ευχαρίστησης και μόνο (μιας και αυτό είναι πια το σεξ και κανένα αρσενικό ή θηλυκό δεν δεσμεύεται με σχέσεις, γάμους ή λοιπές νοοτροπίες), τρέφει κάποια ανεξήγητα αισθήματα για μία Άλφα που παρουσιάζει και αυτή περίεργη συμπεριφορά (ας πούμε διατηρεί μία σεξουαλική σχέση κάθε φορά), είναι περίεργος για τη χρησιμότητα πολλών λειτουργιών του Παγκόσμιου Κράτους και συγκεκριμένα του «Επωαστήριου και Κέντρου Διαμόρφωσης Ανακλαστικής Συμπεριφοράς Κεντρικού Λονδίνου» όπου εργάζεται.
Η περιέργεια αυτή, αφού τον σπρώχνει σε συγκρούσεις με συναδέλφους, ανώτερους και τον ίδιο του τον πόθο, τη Λενίνα, αποφασίζει να ταξιδέψει στο μοναδικό μέρος που υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που ζούνε με τις παλιές αξίες και τους απαρχαιωμένους τρόπους. Οι «Άγριοι», όπως τους λέει η υπόλοιπη κοινωνία, αποτελούν κοινότητες που ζούνε σε ανοιχτά πάρκα και θυμίζουν ινδιάνους που έχουν στη διάθεσή τους ελάχιστα πράγματα για να κάνουν τη ζωή τους καλύτερη. Δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα, αρρωσταίνουν, γερνάνε, πονάνε όταν γεννάνε με τον παραδοσιακό τρόπο, μάχονται μεταξύ τους. Ο Μαρξ και η Λενίνα θα γνωρίσουν μια Μητέρα που ήρθε από τον Καινούργιο Κόσμο (ή καλύτερα την έστειλαν) και θέλει να επιστρέψει σε αυτόν, και τον γιο της, που ο Μαρξ πιστεύει πως μπορεί να τον πάρει μαζί του στην επιστροφή.
*
Ζούμε τον σύγχρονο ολοκληρωτισμό, έναν κόσμο που συνδυάζει τη δυστοπία που οραματίστηκε ο Τζώρτζ Όργουελ με αυτή που οραματίστηκε ο Άλντους Χάξλεϋ. Στο 1984 του Όργουελ, οι άνθρωποι ελέγχονται από τον «Μεγάλο Αδερφό» που λογοκρίνει τα πάντα, ελέγχει τα πάντα, αστυνομεύει, καταπιέζει και κυβερνά μέσω του φόβου. Στον «Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο» του Χάξλεϋ, η αλήθεια δεν αποκρύπτεται αλλά πνίγεται μέσα σε ένα τσουνάμι άσχετης πληροφορίας και ένα όργιο κατανάλωσης και παράδοσης σε «ευχάριστες» ενασχολήσεις δίχως νόημα.
«Η πραγματική λογοτεχνία μπορεί να υπάρξει μόνο όταν δημιουργείται όχι από υπεύθυνους και αξιόπιστους επαγγελματίες, αλλά από ψυχασθενείς, αιρετικούς, ονειροπόλους, επαναστάτες και σκεπτικιστές» είπε ο Γιεβγκένι Ζαμιάτιν, συγραφέας του «Εμείς», που είναι ένα δυστοπικό μυθιστόρημα γραμμένο στις αρχές του 20ού αιώνα, από το οποίο επηρεάστηκαν μετέπειτα συγγραφείς δυστοπιών, ανάμεσά τους ο Όργουελ και ο Χάξλεϋ.
