σημειώσεις για την αναδιάρθρωση του δημόσιου πανεπιστημίου λίγο πριν το «τέλος της μεταπολίτευσης»
Ι
Αυτό που στην πολιτική ορολογία ονομάζεται καπιταλιστική αναδιάρθρωση, ουσιαστικά αναφέρεται στον ριζικό μετασχηματισμό πεδίων της καθημερινής ζωής που επιβαρύνει κυρίως τα χαμηλότερα και μη προνομιούχα κοινωνικά στρώματα. Αυτός ο μετασχηματισμός χαρακτηρίζεται από
- τη βαθμιαία υποχώρηση των προνοιακών παροχών, και τη συστηματική υποτίμηση των δομών του κράτους πρόνοιας, από την παιδεία, ως την υγεία και τις μεταφορές
- τη διαρκή αποικιοποίηση «αμόλυντων» πεδίων της καθημερινότητας από την επιχειρηματική δραστηριότητα,
- την «ορθολογική βελτιστοποίηση» της παραγωγής, με στόχο τη μείωση του κόστους της, και την αύξηση της κερδοφορίας των αφεντικών, πρωτίστως μέσα από την υποτίμηση της εργατικής δύναμης
Οι πολιτικές αυτές συνοδεύονται από μια αντίστοιχη αναβάθμιση της επιτήρησης, του ελέγχου και της καταστολής, ούτως ώστε «να μην αφήνεται άλλη επιλογή στους από τα κάτω, πέρα από τη σιωπή, την παραίτηση και την αποδοχή της υποτίμησής τους».1
ΙΙ
Σε αυτήν την ολοκληρωτική επίθεση στη ζωή-επιβίωση των από κάτω, ο τομέας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεν μένει στο απυρόβλητο. Το δημόσιο πανεπιστήμιο, άλλωστε, εδώ και δεκαετίες, αποτελεί πεδίο αλλεπάλληλων παρεμβάσεων, με τις βλέψεις των κρατικών διαχειριστών να αποτυπώνονται στα νομοσχέδια των Αρσένη (1997), Γιαννάκου (2006-2007), στο σχέδιο Αθηνά (2013), στο νομοσχέδιο Κεραμέως-Χρυσοχοΐδη (2021) και στον πρόσφατο νόμο Πιερρακάκη (2024). Στην ουσία τους, όλα αυτά τα νομοσχέδια ευθυγραμμίζονται με το πρότυπο του αμερικάνικου κολεγίου, επιδιώκοντας την «απελευθέρωση» του πανεπιστημίου από τον δημόσιο και δωρεάν χαρακτήρα του, την ευθεία σύνδεσή του με τις επιχειρήσεις, και την απομάκρυνση οποιασδήποτε δραστηριότητας δεν εξυπηρετεί το μοντέλο του πανεπιστημίου-μπίζνας από το εσωτερικό του. Η «αλλαγή παραδείγματος» συνοψίζεται στη μετάβαση από το πανεπιστήμιο–ναό-της-γνώσης, στο πανεπιστήμιο-επιχείρηση.
III
Η μεταπολίτευση καθόρισε ιδεολογικά τον χαρακτήρα του δημόσιου πανεπιστημίου, όπως τον γνωρίζαμε μέχρι και πριν λίγα χρόνια. Η ίδια έννοια –για την ακρίβεια το «αρνητικό» της– παραμένει καθοριστική για την επιβαλλόμενη αναδιάρθρωση: «Το πανεπιστήμιο πάσχει από υπέρμετρη ελευθερία, που ευνοεί φαινόμενα βανδαλισμών, πολιτικής βίας από γνωστούς-αγνώστους, και ανεξέλεγκτης εγκληματικότητας». Στη βάση τόσο φαιδρών αφηγημάτων, το τέλος της μεταπολίτευσης αναδύεται ως το κύριο επικοινωνιακό όχημα, στο όνομα του οποίου «εξυγιαίνεται το ελληνικό πανεπιστήμιο».
IV
Είναι προφανές πως το ακαδημαϊκό άσυλο κατέχει κεντρική θέση σε αυτό το επικοινωνιακό σχήμα. Η συλλογιστική είναι πολύ απλή: Για να μπορέσει το πανεπιστήμιο, παράλληλα με την παραγωγή και τη μεταφορά της γνώσης, να λειτουργεί με όρους επιχειρηματικότητας, χρειάζεται να διασφαλιστεί πως τίποτα στο εσωτερικό του δεν θα αμφισβητεί και δεν θα διαταράσσει το οικονομικό αλισβερίσι. Η κατάργηση του ασύλου ήρθε το 2021 στο πλαίσιο του νομοσχεδίου Κεραμέως-Χρυσοχοΐδη, έχοντας προηγουμένως αναχθεί σε θεμελιώδες διακύβευμα από την πλευρά του ελληνικού κράτους. Παρ’ όλο που δεν αποτελούσε καθ’ εαυτή τον σκοπό, αλλά περισσότερο εξυπηρετούσε ως ενδιάμεσος σταθμός, ήταν κομβικής σημασίας για τη συνέχεια της αλλαγής παραδείγματος. Η πρόσβαση των μπάτσων στα πανεπιστήμια ήταν και είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση όλων εκείνων που θέτουν εμπόδια στην «ανάπτυξη» των ιδρυμάτων. Η κατάργηση του ασύλου είναι, κατ’ αυτόν τον τρόπο, ενδεικτική του βαθμού που η καταστολή συναρθρώνεται με τις «αναπτυξιακές» πολιτικές, κατέχοντας κεντρικό ρόλο στην επέλαση του ελληνικού νεοφιλελευθερισμού.
V
Η μεταπολιτευτική αφήγηση που θέλει το πανεπιστήμιο δημόσιο και δωρεάν, έχοντας δεχτεί σφοδρή πολεμική κυρίως από τις δεξιές συνιστώσες του ελληνικού κράτους, παραγκωνίζεται από το δίπολο κόστους-κέρδους: Αφενός πρέπει να ελαττωθεί συνολικά το λειτουργικό κόστος του πανεπιστημίου, και αφετέρου οφείλει να διερευνηθεί οποιοδήποτε πεδίο μπορεί να αποφέρει κέρδος. Έτσι, στο ελληνικό πανεπιστήμιο δεν έχουν πια χώρο αυτονόητα χαρακτηριστικά του, όπως η δωρεάν φοίτηση, οι φοιτητικές παροχές, και η «ανεμπόδιστη» πρόσβαση στους πανεπιστημιακούς χώρους, καθώς αποτελούν κόστος χωρίς αντίκρισμα, και ως εκ τούτου θα περιορίζονται. Στον αντίποδα αλλά συμπληρωματικά στη συνθήκη αυτή, το αντίτιμο που θα καλείται να πληρώσει ένα άτομο για τη φοίτηση στα νεοεισαχθέντα «μη κρατικά ΑΕΙ» (δηλαδή ιδιωτικά), θα αποτελέσει τον οδηγό ώστε σταδιακά να «απελευθερωθεί» αυτή ακριβώς η προοπτική κερδοφορίας και στα κρατικά πανεπιστήμια.
VI
Αυτό που ουσιαστικά βρίσκεται στο στόχαστρο του εξελισσόμενου μετασχηματισμού είναι ο κοινωνικός χαρακτήρας του πανεπιστημίου. Το ελληνικό κράτος φιλοδοξεί να ακρωτηριάσει την αντίληψη για το πανεπιστήμιο ως κοινωνικό χώρο που συγκεντρώνει διαφορετικές χρήσεις: χώρος συνάντησης, αράγματος, χαλάρωσης, αναψυχής, βόλτας (με τον σκύλο), άθλησης, διοργάνωσης εκδηλώσεων και συναυλιών, χώρος ελεύθερης διακίνησης ιδεών και πολιτικής έκφρασης.Στον αντίποδα αυτής της κοινωνικότητας βρίσκει τον ορισμό της η έννοια της αποστείρωσης του πανεπιστημίου. Οι πρακτικές που περιλαμβάνει προσβλέπουν στην απομάκρυνση από τους χώρους των πανεπιστημίων οποιασδήποτε δραστηριότητας δεν προβλέπεται από τους κανονισμούς τους, και δεν ρυθμίζεται από τα θεσμικά όργανά τους. Οποιαδήποτε δραστηριότητα, δηλαδή, δεν εξυπηρετεί τον «καταστατικό» σκοπό τους, την παραγωγή γνώσης μέσω της έρευνας, τη μεταφορά της γνώσης αυτής στο νέο εργατικό δυναμικό, και τη βελτιστοποίηση της παραγωγικότητας στην αγορά εργασίας, δεν έχει πια χώρο εντός του πανεπιστημίου-επιχείρηση.
VII
Αποστείρωση σημαίνει ελεγχόμενη είσοδος, πεντακάθαροι τοίχοι, λιγοστοί χώροι αφισοκόλλησης για οποιαδήποτε υπόνοια έκφρασης στον δημόσιο χώρο εντός του πανεπιστημίου. Η κοινωνικότητα της αποστείρωσης διαμορφώνει το αμιγώς «ακαδημαϊκό υποκείμενο»: Φαντασιώνεται χώρους που παίρνουν «ζωή» από όντα άνευρα, φοιτητές ρομπότ, ανθρώπινες ταυτότητες που εκπληρώνονται από τη (μελλοντική) εργασία τους – και μόνο. Και κατ’ αυτόν τον τρόπο προετοιμάζει τα υποκείμενα για τις αποστειρωμένες χωροταξίες και αλληλεπιδράσεις που χαρακτηρίζουν το σύγχρονο επιχειρηματικό περιβάλλον.
VIII
Στον αντίποδα, στιγματίζει δραστηριότητες και άτομα που δίνουν ουσιαστικά ζωή στα πανεπιστημιακά ιδρύματα με «μη ακαδημαϊκές πρακτικές», ανεξάρτητα από το αν πραγματικά παρεμποδίζουν τη λειτουργία τους. Σε αυτή την κατηγορία ξεχωρίζουν οι κατειλημμένοι χώροι εντός του πανεπιστημίου –τα στέκια μέσα στις σχολές– ως χώροι των οποίων η χρήση γίνεται έξω από το προβλεπόμενο ακαδημαϊκό πλαίσιο. Η δραστηριότητά τους πάει πολύ πέρα από το ότι δίνει ζωή στα ιδρύματα, καθώς μοιράζεται οριζόντια την «καχυποψία» απέναντι στην τυποποιημένη γνώση, ενώ στέκεται κριτικά στον ίδιο τον ρόλο του πανεπιστημίου, αντιπροτείνοντας διαφορετικούς τρόπους συγκρότησης της ταυτότητας και της κοινωνικότητας του (φοιτητικού) υποκειμένου.2
IX
Η έμπρακτη απαξίωση της ιδιοκτησίας, η ριζική αμφισβήτηση των κυρίαρχων σχέσεων συνύπαρξης, οργάνωσης και αναπαραγωγής της καθημερινότητας (έξω από τους θεσμούς και τα όργανα του κράτους), και οι –μικρότερες ή μεγαλύτερες– στιγμές επίθεσης στον κόσμο της εξουσίας, της καταπίεσης και της εκμετάλλευσης αναδεικνύουν τις καταλήψεις ως χώρους διαμόρφωσης και κυκλοφορίας της ανταγωνιστικής κοινωνικής εμπειρίας.3 Μέσα στην τρέχουσα συγκυρία εντεινόμενης καπιταλιστικής κρίσης, είναι εύκολα αντιληπτό το γιατί οι κατειλημμένοι χώροι του ανταγωνιστικού κινήματος βρίσκονται στο στόχαστρο εδώ και πάνω από μια δεκαετία. Τα στέκια στις σχολές, ειδικότερα, «χορεύουν στο φτερό του καρχαρία»: Αποτελούν τους χώρους όπου διασταυρώνονται τα πυρά της νεοφιλελεύθερης καταστολής που δέχονται οι καταλήψεις, και της αλλαγής παραδείγματος που θέλει να ισοπεδώσει όλες τις παραφωνίες στη σχεδιαζόμενη αναδιάρθρωση του ελληνικού πανεπιστημίου.
X
Στην καταστολή των κατειλημμένων χώρων μέσα στις σχολές κεντρικό ρόλο παίζουν τα κατά τόπους πανεπιστημιακά όργανα: Από τις πρυτανικές αρχές που ενορχηστρώνουν τις αστυνομικές επιχειρήσεις εκκενώσεων, ως τις τεχνικές υπηρεσίες που άλλοτε πραγματοποιούν τις εκκενώσεις, και άλλοτε συνεπικουρούν το έργο των μπάτσων. Πρόσφατες είναι οι περιπτώσεις του Αυτοδιαχειριζόμενου Στεκιού Πολυτεχνείου (ΕΜΠ, Αθήνα), του Αναρχικού Στεκιού Utopia A.D. (ΔΠΘ, Κομοτηνή), του Αυτοδιαχειριζόμενου Κυλικείου Ιατρικής (ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη), του Αυτοδιαχειριζόμενου Στεκιού Πολυτεχνείου Κρήτης (ΠΚ, Χανιά), της κατάληψης Ya Basta (ΠΙ, Ιωάννινα) η κατεδάφιση του Στεκιού Μαθηματικού (ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη), αλλά και η επίθεση στην κατάληψη της Νομικής (που έγινε στην Αθήνα σε αλληλεγγύη με την Παλαιστίνη), με τις 28 συλλήψεις, την απόπειρα απέλασης 9 συντρόφων από χώρες της Ε.Ε, και το επακόλουθο πλιάτσικο στο Αυτοδιαχειριζόμενο Κυλικείο Νομικής. Σε αυτές τις περιπτώσεις προστίθενται και οι χώροι που ανήκουν στο πανεπιστήμιο, αλλά βρίσκονται εκτός των ιδρυμάτων, και αντιμετωπίζουν τις απειλές και τις επιθέσεις της καταστολής, από το κατειλημμένο κτιριακό συγκρότημα στον Λόφο Καστέλι (Χανιά) ως την κατάληψη Ευαγγελισμού (Ηράκλειο Κρήτης). Οι πρυτανικές αρχές, ως τσουτσέκια των μπάτσων, εφαρμόζουν πιστά το δόγμα που θέτει ο κατασταλτικός βραχίονας του ελληνικού κράτους, ενώ ταυτόχρονα βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της αναδιάρθρωσης του πανεπιστημίου, και της ριζικής αλλαγής του χαρακτήρα του. Ο Μάρης (Κομοτηνή), οι Αντωνιάδης και Ζερβάκης (Χανιά), η Χαραλάμπους και ο Παπαδόπουλος (Θεσσαλονίκη), ο Χατζηγεωργίου (Αθήνα) όπως και οι τεχνικές υπηρεσίες που λερώνουν τα χέρια τους τις εκκενώσεις των κινηματικών χώρων, δεν είναι ουδέτερα όργανα που εκτελούν εντολές. Αντιθέτως, γνωρίζουν πολύ καλά πως με τις κινήσεις αυτές στέκονται απέναντι από τον κόσμο του αγώνα, και συνειδητά επιμένουν να το κάνουν. Είναι ζητούμενο –κάποια στιγμή– και ο κόσμος του αγώνα να σταθεί απέναντί τους, και να τους επιστρέψει τη βία που περήφανα υπηρετούν και ενσαρκώνουν.
XI
Ο πρόσφατος αγώνας ενάντια στο νομοσχέδιο Πιερρακάκη έδειξε για ακόμα μια φορά πως το «φοιτητικό κίνημα» δεν έχει να αντιμετωπίσει μόνο την κρατική προπαγάνδα και τους μηχανισμούς καταστολής, αλλά παραμένει δέσμιο των περιορισμών που θέτουν οι κομματικοί μηχανισμοί στις δημοφιλείς παρατάξεις του. Περιορισμοί που τίθενται καταρχάς σε σχέση με το περιεχόμενο του αγώνα, αλλά και με τις πρακτικές μορφές του, στέρησαν από μια πολύμηνη και αξιόλογη κίνηση αντίστασης τις προοπτικές αναβάθμισής της. Από τη δική μας σκοπιά είναι ξεκάθαρο πως μόνο η οριζόντια ακηδεμόνευτη οργάνωση, αδιαμεσολάβητη από φορείς με θεσμική υπόσταση, μπορεί να εγγυηθεί πως ο αγώνας θα αναπτύξει τα διακυβεύματα που γεννούνται στο εσωτερικό του, και δεν θα τα υποτάξει σε μικροπολιτικά συμφέροντα, εξωτερικές πιέσεις, και εν τέλει στις κρατικές προσταγές.
Θολωμένος Χαρισματικός
Υποσημειώσεις:
1. Διατύπωση από το κείμενο «Ο αγώνας ενάντια στην κρατική βαρβαρότητα είναι αγώνας για την αξιοπρέπεια», στην ενότητα «Ώρα να μιλήσουμε για δικαιοσύνη – Για τη διαλεκτική νομικού και πολιτικού αγώνα», Ανοιχτή συνέλευση για την κρατική δολοφονία του Κώστα Μανιουδάκη.
2. Η αφαίρεση της πύλης πεζών στην Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου, στις αρχές του 2012, αποτελεί ένα παράδειγμα που έρχεται μέσα από το φοιτητικό περιβάλλον (συγκεκριμένα από το Αυτοδιαχειριζόμενο Στέκι Πολυτεχνείου), αλλά απευθύνεται και στη γειτονιά και την τοπική κοινωνία που δίνει ζωή στους χώρους του campus.
https://stekipolytexneiou.squat.gr/2012/01/13/παρέμβαση-για-τους-ελεύθερους-χώρους/
3. Μέρος του όρου αντλήθηκε από το κάλεσμα σε διήμερο για τα 10+ χρόνια του Αυτοδιαχειριζόμενου Κυλικείου Νομικής, 16-17/12/2023.
