Η πραγματική εξουσία
Η διαμάχη καναλαρχών – κυβέρνησης είναι το τελευταίο επεισόδιο μιας συνεχούς σύγκρουσης ταξικών συμφερόντων, που ξεκίνησε με την έκρηξη της οικονομικής κρίσης. Τα κεντρικά ΜΜΕ, στο βαθμό που έφεραν εις πέρας το δύσκολο έργο της οικοδόμησης της κρατικής αφήγησης σχετικά με την κρίση, αποτέλεσαν παράγοντα της σύγκρουσης αγωνιζόμενης κοινωνίας – κράτους και συνεπώς υπέστησαν μέρος των συνεπειών. Η ιδιοκτησία της ενημέρωσης από ένα συγκεκριμένο τμήμα της αστικής τάξης αποτελούσε και αποτελεί ένα εντατικό κοινωνικό πρόβλημα, εύκολα αναγνώσιμο από όλο και μεγαλύτερα κοινωνικά κομμάτια. Με αυτά τα δεδομένα η τυχοδιωκτική αριστερή κυβέρνηση πριμοδότησε το αίτημα των αγωνιζόμενων κοινωνικών υποκειμένων (όπως και όλα τα υπόλοιπα άλλωστε κοινωνικά αιτήματα) για κάθαρση του χώρου της ενημέρωσης, προκειμένου να έρθει στη εξουσία. Πλέον, με τη διαχείριση του ζητήματος που επέλεξε δίνει μια άλλη, χυδαία και ευτελή, διάσταση στο θέμα: η ενημέρωση ανήκει σε όποια φαμίλια της αστικής τάξης πλειοδοτήσει, και τα χρήματα δίνονται -χάριν εξαγοράς- σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες.
Μπορεί σε πρώτο χρόνο η λογική της κάθαρσης μέσω του πλειστηριασμού να φαίνεται εξωφρενική, στην πραγματικότητα όμως είναι λογική εξέλιξη κάποιων καταστάσεων. Ανεξαρτήτως της ανόδου των ρεφορμιστών στην εξουσία, κάποια κομμάτια της αστικής τάξης χωρίζουν περιοχές, ζώνες επιρροής, ιδιωτικούς στρατούς και τομείς της καθημερινότητας σε μια κατεύθυνση ολιγαρχοποίησης της κοινωνικής πραγματικότητας. Εάν η ιδιοκτησία της ενημέρωσης ήταν πάντοτε σημαντική για το κεφάλαιο, όσον αφορά τους ανταγωνισμούς στο εσωτερικό του, σήμερα με τη διάλυση του κοινωνικού συμβολαίου αποτελεί κεντρικό ζήτημα. Η ρευστοποίηση των άλλοτε κραταιών κοινωνικών σχέσεων σε απτές, υλικές, καθημερινές συγκρούσεις είτε ενδοταξικά, είτε διαταξικά εκτοξεύει τον ρόλο των ΜΜΕ, αφού μέσω του ελέγχου της πληροφορίας είναι σε θέση να παράγουν πραγματική εξουσία, ανεξαρτήτως (προσπεράσιμων) θεσμών και (ελέγξιμων) κρατικών δομών.
Η περίπτωση Μαρινάκη είναι χαρακτηριστική περίπτωση ολιγάρχη που θέλει την ενημέρωση αποκλειστικά και μόνο για την οικοδόμηση της εικόνας του, και μέσω αυτής την εδραίωση της πραγματικής εξουσίας του στον τομέα (ενημέρωση, ποδόσφαιρο, πρέζα), την περιοχή (Πειραιάς) και τον πολιτικό χώρο (λαϊκή ακροδεξιά) που του αναλογεί.
Ένα σύνθημα με πολλές ερμηνείες
Αν και τα τελευταία χρόνια δεν ήταν λίγες οι στιγμές που το ζήτημα των ΜΜΕ, και κυρίως της ιδιοκτησίας τους, βρέθηκε στο επίκεντρο, η διαμάχη σχετικά με το θέμα της ΕΡΤ ήταν σαφέστατα η σοβαρότερη έκφανσή του. Τότε, το κεντρικό σύνθημα που αναδείχτηκε μέσα από τις όποιες κινηματικές διαδικασίες ήταν η αυτοδιαχείριση της ΕΡΤ και κυρίως το «η ΕΡΤ ανήκει στους εργαζόμενούς της». Το συγκεκριμένο σύνθημα, αν και προφανώς αποτελούσε προπαγανδιστική μεγαλοστομία των ρεφορμιστών και τίποτα περισσότερο, εάν διαβαστεί με ερωτηματικό στο τέλος θέτει και το ζήτημα στη σωστή του βάση: «η ΕΡΤ ανήκει στους εργαζόμενούς της;». Η απάντηση (πρέπει να) είναι ότι όσο εργατοκεντρικά (και εργατολαγνικά) και να δει κάποιος το ζήτημα, δε μπορεί με τίποτα να προκύψει ότι ο κεντρικό φορέας ενημέρωσης και διάδοσης των πληροφοριών είναι δυνατόν να ανήκει σε μια ομαδοποίηση δημοσιογράφων, τεχνικών και ερευνητών· ακόμα και εάν η ΕΡΤ είναι αυτοδιαχειριζόμενη, με δεδομένο ότι το θέμα δεν είναι ο τρόπος λειτουργίας της, αλλά η ίδια η ουσίας της ύπαρξής της. Αντιθέτως, αυτό που θα έπρεπε να αναζητηθεί είναι το ξεπέρασμα της συνθηματολογίας και η ίδια η ουσία της υπόθεσης, το μεγάλο ερώτημα: μπορεί να υπάρχει κοινωνικοποιημένη ενημέρωση και πληροφορία;
Για τον κοινωνικό έλεγχο της πληροφορίας
Η τεχνολογική επανάσταση της τελευταίας εικοσαετίας βάζει νέα δεδομένα στο τραπέζι. Το διαδίκτυο μπορεί -και ήδη το κάνει- να ανατρέψει μια σειρά κατακόρυφων θεσμίσεων και να τις μετατρέψει σε κάτι καινούργιο. Η παθητική θέαση της τηλεόρασης αντικαθίσταται σιγά-σιγά από τις διαδραστικές πληροφοριακές ροές -ακόμα και- των (ακραία ελεγχόμενων και εμπορευματοποιημένων) κοινωνικών δικτύων, ενώ ταυτόχρονα η παγκοσμιοποιημένη επικοινωνία δημιουργεί επαφές, ερεθίσματα και σχέσεις ανάμεσα σε δρώντα υποκείμενα, τα οποία μέχρι τώρα έπρεπε να υποστούν την διαμεσολάβηση των διαφόρων CNN και Al Jazeera, και προφανώς την εξαΰλωση των νοημάτων τους. Δύο κεντρικές διαδικασίες για το πλέγμα σχέσεων που αποτελεί την ενημέρωση, αυτή της διάδοσης και αυτή του ελέγχου της πληροφορίας μπορούν υπό προϋποθέσεις να οριζοντιοποιηθούν, όχι σε κάποιο νεφελώδες μετεπαναστατικό περιβάλλον, αλλά στο εδώ και το τώρα της κοινωνικής πραγματικότητας και των κοινωνικών συγκρούσεων. Προφανώς η όλο και καθολικότερη συμμετοχή δεν σημαίνει αυτόματα ότι δεν αναπαράγονται συνολικά οι παθογένειες της κοινωνίας, οι οποίες αναμφίβολα καθρεφτίζονται σε όλες τις διαδικτυακές λειτουργίες. Αυτό όμως που σημαίνει είναι ότι έτσι απονοηματοδοτείται και καταστρέφεται το μονοπώλιο της ενημέρωσης, η κεντρική διαχείριση της πληροφορίας, η παραγωγή εξουσίας μέσω του μεγάλου μικροφώνου. Και αυτό είναι μεγάλο ζήτημα.
Ταυτόχρονα με την ανάδυση της νέας κατάστασης στο πεδίο της ενημέρωσης, γίνεται εμφανής μια διαδικασία κατάρρευσης της ήδη υπάρχουσας δημοσιογραφίας. Μια πρόχειρη ματιά αρκεί, για να γίνει εμφανές ότι το σύνολο των ειδήσεων στα μεγάλα site συνήθως αποτελεί απλά αναδημοσιεύσεις της ίδιας είδησης από κάποιο άλλο site, συνήθως μάλιστα με τις ίδιες φράσεις απλά με διαφορετικές εικόνες. Σε αυτή την περίπτωση είναι η ίδια η έμμισθη σχέση που περνάει κρίση, είναι διαφορετικό να αναπαράγεις ειδήσεις επειδή πληρώνεσαι για αυτό, από το να το κάνεις σαν φυσιολογική διαδικασία, κομμάτι της καθημερινότητάς σου.
Με αλλά λόγια, εάν είναι προφανές ότι η πληροφορία και η ενημέρωση δεν πρέπει να ανήκουν στη μαφία και την αστική τάξη ή/και στις δύο μαζί ταυτόχρονα, αυτό που δεν είναι προφανές είναι σε ποιον ανήκει και με ποιον τρόπο. Η ύπαρξη όπως και η διαχείριση κινηματικών πρακτορείων ειδήσεων, εκεί δηλαδή που εμφανίζονται οι πληροφορίες, και όχι απλά αναπαράγονται, δεν είναι κάτι εκτός των δυνατοτήτων της αγωνιζόμενης κοινωνίας, ακόμα και στη συνθήκη ηττοπάθειας και πολιτικής μιζέριας που βρίσκεται στην παρούσα συγκυρία. Ακόμα και εάν δεν φτάσουμε τόσο μακριά, είναι δεδομένο ότι υπάρχουν τα εργαλεία τουλάχιστον για την αξιολόγηση των πληροφοριών, με άλλα λόγια τον κοινωνικό έλεγχο της πληροφορίας, από όλο και μεγαλύτερα κοινωνικά κομμάτια. Το θέμα είναι ότι η συζήτηση αυτή δεν έχει ανοίξει ακόμα.
Βαγιάν
