Ένα μικρό χρονικό:
20 Σεπτέμβρη – κατόπιν εντολής της υπόθεσης αριθμός 13 του ισπανικού δικαστηρίου, η ισπανική αστυνομία έθεσε σε λειτουργία την επιχείρηση Anubis. Κατά την διάρκεια της πρώτης ημέρας, οι αστυνομικοί επιτέθηκαν στα κεντρικά γραφεία της καταλανική κυβέρνησης και συνέλαβαν 14 άτομα, συμπεριλαμβανομένων των υψηλόβαθμων στελεχών, του διοικητικού προσωπικού και του διευθύνοντος συμβούλου της εταιρείας που συμμετείχε στην προετοιμασία του δημοψηφίσματος.
1 Οκτώβρη – πραγματοποιείται εν μέσω ακραίας καταστολής το δημοψήφισμα για την ανεξαρτητοποίηση της Καταλονίας και συνεπώς για την δημιουργία αστικού καταλανικού κράτους. Συμμετέχει το 43% των εγγεγραμμένων και τα αποτελέσματα είναι 90,18% υπέρ του ναι. Οι ορδές των μπάτσων αφήνουν πίσω τους περισσότερους από εκατό τραυματίες.
3 Οκτώβρη – το ιστορικό απολίθωμα του βασιλιά της Ισπανίας δηλώνει «ότι το Κράτος πρέπει να εγγυηθεί την συνταγματική Τάξη» δίνοντας λίγο από άρωμα ισπανικού εμφυλίου στην όλη διαμάχη. Ο Ραχόι στο ίδιο μήκος κύματος κάλεσε την καταλανική ηγεσία να αναγνωρίσει το λάθος της, να διαλύσει το καταλανικό κοινοβούλιο από μόνη της και να προκυρήξει εκλογές.
10 Οκτώβρη – Ο πρωθυπουργός της Καταλονίας Κάρλος Πουτζεμόν, εν μέσω πλήθους, αρνείται να ανακυρήξει την πολυαναμενόμενη ανεξαρτησία της Καταλονίας και τελικά καλεί την Μαδρίτη σε διάλογο. Η Μαδρίτη απαντάει με αντεπίθεση και καλεί τον Πουτζεμόν να πάρει ξεκάθαρη θέση αλλιώς να υποστεί τις συνέπειες.
21 Οκτωβρίου – ο επικεφαλής της ισπανικής κυβέρνησης ζητάει από τη Γερουσία την ενεργοποίηση του άρθρου 155 του Συντάγματος το οποίο σημαίνει την καθαίρεση της καταλανικής ηγεσίας και την προκήρυξη εκλογών στις αρχές του 2018 και το πέρασμα όλων των εξουσιών (οικονομική,αστυνομική,εκτελεστική) στην Μαδρίτη.
26 Οκτώβρη – μετά την απόφαση της Γερουσίας να εγκρίνει την εφαρμογή το άρθρου 155, ο Πουτζεμόν ανακοινώνει ότι δεν θα προκηρύξει εκλογές.
27 Οκτώβρη – σχεδόν ταυτόχρονα, το καταλανικό κοινοβούλιο κηρύσσει την ανεξαρτησία της περιφέρειας και η ισπανική Γερουσία δίνει το πράσινο φως στην κυβέρνηση να θέσει υπό κηδεμονία την Καταλονία. Ουσιαστικά από αυτήν την στιγμή και έπειτα η καταλανική κυβέρνηση σταματάει να υπάρχει. Η Ε.Ε και όλα τα μεγάλα καπιταλιστικά κράτη της Ευρώπης τάσσονται υπέρ της ενότητας του ισπανικού κράτους.
28 Οκτώβρη – η ισπανική κυβέρνηση ανακοινώνει την παύση από τα καθήκοντά του του αρχηγού της αστυνομίας της Καταλονίας Λουίς Τραπέρο. Το υπουργείο Εσωτερικών παίρνει τον έλεγχο της τοπικής αστυνομίας που από την αρχή της κρίσης κρατάει επαμφοτερίζουσα στάση.
30 Οκτώβρη – η Καταλονία τίθεται σε «κατάσταση έκτακτης ανάγκης».
1 Νοέμβρη – ο Πουτζεμόν, από τις Βρυξέλλες όπου έχει καταφύγει ανακοινώνει σε πρώτο χρόνο ότι αποδέχεται την εφαρμογή του περιβόητου άρθρου 155 και τις εκλογές στις 21 Δεκέμβρη σαν “ευκαιρία για την δημοκρατία”.
(Το παρακάτω κείμενο στάλθηκε στην Άπατρις την πρώτη εβδομάδα του Οκτώβρη, από συντρόφους που ζουν στην Καταλονία και συνεπώς μερικά από τα ερωτήματα που θέτει σχετικά με το τι μέλλει γενέσθαι έχουν απαντηθεί ήδη)
Το δημοψήφισμα για το αν οι καταλανοί θέλουν να κάνουν δικό τους κράτος είναι ίσως η πιο σημαντική στιγμή στην μεταφρανκική ιστορία της Ισπανίας.
Από την μία πλευρά είναι το ισπανικό κράτος και η συντηρητική κυβέρνηση (χωρίς απόλυτη πλειοψηφία στο κοινοβούλιο) του Μαριάνο Ραχόι. Προκείται για τους επίγονους του δικτάτορα Φράνκου – δεν έχουν καν καταδικάσει την δικτατορία.
Από την άλλη είναι μια ετερογενής πολιτική και κοινωνική συμμαχία που παλεύει για την Καταλανική «Ρεπούμπλικα» (Αβασίλευτη Δημοκρατία). Πρόκειται για ένα μέτωπο που περιλαμβάνει το κεντροδεξιό καταλανικό Partit Demòcrata Europeu Català (PDECat) που είναι ρεπουμπλικάνικο,νεοφιλελεύθερο και διεφθαρμένο, την κεντροαριστερή Esquerra Republica de Catalnya και τους «ελευθεριακούς» αριστερούς της Candidatura d´Unitat Popular-CUP
Η αντιπαράθεση περιλαμβάνει δευτερεύοντως τους Podemos ( που στήριζε χαλαρά το δημοψήφισμα), και το σοσιαλιστικό κόμμα (που ήταν ξεκάθαρα με το ισπανικό κράτος).
Το δημοψήφισμα κατέληξε με ένα 43% συμμετοχή και ένα 90% υπέρ της απόσχισης. Σε όλη τη διάρκεια της ημέρας η ισπανική αστυνομία και η αστυνομοστρατιωτική Guardia Civil έκανε πολλές επιθέσεις και εκκενώσεις εκλογικών κέντρων, τραυματίζοντας πολλούς πολίτες που προέβαλαν μια σθεναρή ειρηνική αντίσταση στις αστυνομικές επιχειρήσεις. Οι έρευνες, οι συλλήψεις και οι κατασχέσεις χαρακτήρισαν την τελευταία βδομάδα πριν το δημοψήφισμα.
Και είναι επίσης πιθανό της επόμενες μέρες (αλλά όχι σίγουρο) ότι η καταλανική κυβέρνηση, μετά από συζήτηση, στο καταλανικό κοινοβούλιο, να κάνει Μονομερή Ανακήρυξη της Ανεξαρτησίας.
Τώρα: Δεν μπορεί να γίνει κατανοητή η κατάσταση αν δεν έχει κανείς υπόψη του τους δύο άξονες πάνω στους οποίους εξελίχθηκε η ιστορική και πολιτική πραγματικότητα της Ισπανίας.
Η Ισπανία λοιπόν περιλαμβάνει πληθυσμούς που διατηρούν διαφοροποιημένες ή ασαφείς εθνικές συνειδήσεις. Το αν αποδέχεσαι την ισπανική εθνική ταυτότητα δεν είναι κάτι αυτονόητο. Με άλλα λόγια η διαδικασία οργάνωσης έθνους-κράτους ποτέ δεν έφτασε σε ένα ικανοποιητικό σημείο. Σε κάποιες περιοχές, (Καταλανία, χώρα των βάσκων) η διεκδίκηση της πολιτικής και πολιτισμικής ανεξαρτησίας έφτασε να βρει πρόσφορο έδαφος σε ένα σημαντικό κομμάτι τους πληθυσμού. Αυτές οι πολιτιστικές διαφορές φυσικά δεν είναι ριζικές αφού οι άνθρωποι σήμερα στον δυτικό κόσμο, φτάνουν να ζουν με αρκετά κοινό τρόπο. Το σημαντικό είναι ότι υπάρχει ένας κόσμος που νιώθει ότι είναι μέρος του ισπανικού κράτους χωρίς την θέληση του. Η Ισπανία είναι εύθραυστη, αν και η οικονομική της ευρωστία αντισταθμίζει την διάσπαση της εθνικής συνείδηση.
Ο άλλος άξονας που εξηγεί το καταλανικό ζήτημα είναι ότι το σημερινό ισπανικό κράτος πότε δεν διέρρηξε τους θεσμούς του με την φρανκική δικτατορία. Έτσι από πολλούς (και στην καταλονία ακόμα περισσότερους) δεν θεωρείται ένα κράτος-δικαίου αλλά ένα μεταδικτατορικό κράτος. Ας πούμε ότι αυτό που έκανε η Ελληνική Δεξιά με τον Καραμανλή τον πρεσβύτερο -που δίκασε τους Χουντικούς, και έδιωξε τον βασιλιά- η ισπανική δεξιά παράταξη δεν το τόλμησε, και ούτε βέβαια θα μπορούσε να το τολμήσει, γιατί είναι γέννημα των ίδιων στελεχών του φασιστικού καθεστώτος. Η ίδια η μοναρχία επιβλήθηκε από τον Φράνκο, αφού κατέστειλε την αβασίλευτη δημοκρατία (και το κύμα κοινωνικού ριζοσπαστισμού που την συνόδευε) με το πραξικόπημα του και τον εμφύλιο το 36’, οπότε η οργάνωση της ισπανίας σαν κοινοβουλευτικής μοναρχίας (πιο ακριβές θα ήταν να πούμε «βασιλευόμενης δημοκρατίας») φέρνει πάντα το στίγμα μιας ιστορικής ενοχής για την αιματηρή εξόντωση της Ισπανικής αβασίλευτης Δημοκρατίας.
Η Καταλονία χαρακτηριζόταν, όπως είναι γνωστό, από κινήματα ιδιαίτερα ισχυρής εναντίωσης στον Βασιλιά, τις ισπανικές αριστοκρατικές φαμίλιες, τους γαιοκτήμονες, την Εκκλησία. Ήταν κυριαρχημένη πάντα από την πλατιά κοινωνική και πολιτική ασταθή συμμαχία του ρεπουμπλικανισμού, και πάντα έγερνε στο μέρος των αντιφρανκικών και κοινωνικά ριζοσπαστικών δυνάμεων. Εκεί λοιπόν το μίσος για τον φασισμό και την παλιά ισπανική αριστοκρατία διασταυρωνόταν πάντα με την υπεράσπιση μιας ιδιαίτερης γλώσσας και μιας ιδιαίτερης -φαντασιακής και πραγματικής ταυτόχρονα- εθνικής ταυτότητας. Στην Καταλονία σήμερα συνηθίζεται, ακόμα και δεξιοί να γελάνε με τον Βασιλιά, να μισούν τον Φράνκο και το σημερινό μεταφρανκικό κυβερνών κόμμα, να θεωρούν αηδιαστικές της ταυρομαχίες, να είναι υπέρ των νόμιμων και δωρεάν αμβλώσεων ή του γάμου ανάμεσα σε ομοφυλόφιλα ζευγάρια. Αυτή η, ας πούμε προοδευτική, πολιτική πραγματικότητα, μαζί με την υπεράσπιση της όποιας πολιτισμικής διαφοράς, έχει κάνει το καταλανικό ζήτημα να εμφανίζεται και σαν κίνημα εθνικής ιστορικής αυτο-πραγμάτωσης και σαν κίνημα αντίθεσης με το καθεστώς του ’78 δηλαδή με το καθεστώς της μεταπολίτευσης -χωρίς ρήξη- με την δικτατορία, που έλεγε «ας ξεχάσουμε το παρελθόν»
Φαίνεται λοιπόν το αποσχιστικό εθνικό κίνημα να είναι και κίνημα εναντίωσης στο εθνικό ιδεώδες της Ισπανίας που επέβαλλαν οι βασιλικές δυναστείες της Μαδρίτης, η καθολική εκκλησία, διάφορες δικτατορίες, η σημερινή μεταφρανική δημοκρατία. Η ίδια η υπεράσπιση της έννοιας της ενιαίας «Ισπανίας» θεωρείται και ήταν πάντα παρούσα στην γλώσσα των νικητών, και στην παράδοση του ισπανικού φασισμού και των επιγόνων του. Η ισπανική εθνική υπερηφάνεια ήταν, και είναι, δεξιάς απόκλισης. Με λίγα λόγια, στο κίνημα της καταλανικής απόσχισης συνυπάρχουν δύο διαφορετικά πολιτικά χαρακτηριστικά που όμως δεν εκδηλώνονται πάντα στον ίδιο βαθμό, ούτε συνδυάζονται αρμονικά: άλλοτε το κίνημα μοιάζει περισσότερο με συνεχιστή της παράδοσης των ηττημένων αντιφασιστών και άλλοτε εμφανίζεται περισσότερο σαν εθνικό κίνημα λανθάνουσας ή ανοιχτής υπεράσπισης κάποιου είδους ανωτερότητας. Δυο τάσεις συνυπάρχουν, μάλλον αντιφατικά ή τουλάχιστον παράδοξα.
Έτσι λοιπόν φτάσαμε αυτή τη στιγμή να βρισκόμαστε απέναντι στην πιθανότητα το ιστορικό σχέδιο της Ισπανικής αριστοκρατίας και διάφορων πολιτικοοικονομικών ελίτ, να βρίσκεται σε ένα σημείο χωρίς επιστροφή. Αν η καταλανική ετερογενής πολιτική και κοινωνική συσσωμάτωση υπέρ της ανεξαρτησίας φτάσει να ανακυρήξει την ανεξαρτησία, στο Ισπανικό κράτος δεν μένει άλλη επιλογή από την καταστολή. Είναι πολύ πιθανόν να υπάρξουν τότε σημαντικά γεγονότα στον δρόμο και τότε θα δούμε τι χαρακτηριστικά θα κυριαρχήσουν τα πατριωτικά/εθνιστικά ή τα αντιφασιστικά/ριζοσπαστικά ιδεολογικά. Σε κάθε περίπτωση είναι δύσκολο να σκεφτεί κανείς που μπορεί αυτή τη στιγμή να διατηρηθεί η ενότητα της Ισπανίας χωρίς την συνδρομή της κρατικής βίας.
Η υπόθεση της ανεξαρτησίας της καταλονίας είναι στα μάτια ενός σημαντικού κομματιού της κοινωνίας μια ευκαιρία δημουργίας μιας ποιος δίκαιης κοινωνικής οργάνωσης. Βέβαια, τα διεθνώς αναγνωρισμένα κράτη δεν έχουν σχέση με τέτοια σχέδια… Το νέο καταλανικό κράτος, αν υπάρξει, ίσως να θυμίσει λίγο τον ΣΥΡΙΖΑ, που πρώτα διέχυσε και βασίστηκε σε κάποιους είδους ευσεβείς πόθους και μετά κατάληξε εφορμοστής της πιο σκληρής καπιταλιστικής αναδιάρθωσης που γνώρισε η κοινωνία στην Ελλάδα. Η καταλανική αποσχιστική αριστερά ονειρεύεται το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό με καταλανικά χρώματα και το ξύπνημα από τις αυταπάτες θα είναι βέβαια οδυνηρό.
‘Ομως αυτή τη στιγμή δεν είναι αυτό το θέμα. Το ισπανικό κράτος απαγόρεψε το δημοψήφισμα και το θέμα δημόσιας συζήτησης μετατέθηκε από το «υπερ ή κατά της ανεξερτησίας» σε «υπερ ή κατά της ψηφοφορίας», με τους μεταφρανιστές να ισχυρίζονται ότι είναι παράνομη και αδιανόητη μια τέτοια συζήτηση γιατί η Ισπανία δεν ψηφίζεται. Αρκετός κόσμος που ποτέ δεν ενδιαφερόταν για το ζήτημα της εθνικής απελευθέρωσης ή δηθεν απελευθέρωσης των Καταλανών, στήριξε λοιπόν το δημοψήφισμα, ακόμα και την πρόταση της ανεξαρτησίας, για να συγκρουστεί πολιτικά με το κυρίαρχο συντηρητικό λόγο. Η θέση λοιπον υπέρ της ανεξαρτησίας εκφράζει κάποιες φορές την διάθεση σύγκρουσης με την παράδοση και την ιδεολογία των αυτών που συνέτριψαν το ρεπουμπλικάνικό στρατόπεδο και τις επαναστατικές διεργασίες του παρελθόντος.
Είναι βέβαιο λοιπόν ότι αυτή τη στιγμή στους δρόμους της Καταλωνίας, αλλά και σε συγκεντρώσεις συμπαράστασης που διοργανωθήκαν σε διάφορες ισπανικές πόλεις καταβαίνει η πολιτική παράδοση των ηττημένων ρεπουμπλικάνων. Οι ελευθεριακές και αναρχοσυνδικαλιστικές ομάδες στηρίζουν το δημοψήφισμα και το αίτημα της ανεξαρτησίας, σαν μέσο για να αποδιαρθρωθεί η Ισπανία των νικητών, και προσπαθώντας να διατηρήσουν πάντα στην πρώτη γραμμή της συζήτησης την αναγκή μιας διαφορετικής κοινωνικής οργάνωσης. Αλλά φυσικά δεν ηγεμονεύουν το πολύπλευρο ιδεολογικό προφιλ του εθνικού κινήματος. Συνοψίζοντας, είναι ο αντιφασισμός αυτό που ωθεί στον δρόμο, όταν δεν είναι η ανεξαρτησία.
Το ανταγωνιστικό κίνημα πρέπει να κινηθεί ανάμεσα στην Σκύλλα και την Χαρυβδη: από τη μία είναι οι φρανκιστές και η ιδεολογία τους. Απο την άλλη είναι οι φιλελεύθερη αριστεροδεξιά πατριωτική και ρεπουμπλικάνικη συμμαχία. Απο την μία υπάρχει πάντα η πρόταση να απόλυτης αποχής από αυτό το κίνημα. Απο την άλλη υπάρχει η realpolitik λογική της συμμετοχής με την ελπίδα μες στην αναμπουμπούλα να πυροδοτηθούν ενδιαφέρουσες εξελίξεις. Η τάση γενικά είναι υπερ της κάποιου είδους συμμετοχής με παράλληλη προσπάθεια ανάδειξης της αντίθεσης με τις καταλανικές ελίτ. Το σάστισμα κυριαρχεί στον εδώ αντιεξουσιαστικό χώρο. Αλλά στην πολιτική όπως και στην ζωή πρέπει να μάθεις να δίνεις απαντήσεις σε ανεπιθύμητα ερωτήματα, και να ψάχνεις ρήγματα μέσα σε αυτά τα ερωτήματα, για να ακουστούν οι φωνές που δεν είναι των κυρίαρχων. Ο αντιφασισμός και η επανεδιεκδίκηση της εργατικής και κοινωνικής αυτοδιαχείρησης, που τόσους καρπούς έδωσε σε αυτή την περιοχή, καθώς και η διαρκής κριτική της καταλανικής εθνικής ενότητας, είναι τα εργαλεία για να ανοίξουν αυτά τα ρήγματα και φυσήξει ξανά ο αέρας του ονείρου της ελευθερίας.
