Δυστυχώς, ο σύγχρονος ευρωπαίος των “χριστιανικών δημοκρατιών” θεωρεί ότι ξέρει τα πάντα για το Ισλάμ και για αυτό δε χρειάζεται να μάθει περισσότερα. Η κουβέντα ξεκινάει και καταλήγει πάντα, με όλα τα στερεότυπα της φαρέτρας της επικαιρότητας, κάνοντας τα βέλη της ριζοσπαστικής κριτικής ανίσχυρα μπροστά στις ασπίδες των βεβαιοτήτων. Το «υποανάπτυκτο, καθυστερημένο, βάρβαρο, μισογύνικο, υποταγμένο» Ισλάμ έχει αναδείξει την πιο “αναρχική” κοινότητα που υπήρξε ποτέ στην προνεωτερική ιστορία της ανθρωπότητας, τη Φουτούα.
Φατάχ, ο έντιμος ληστής
Στα προϊσλαμικά χρόνια, η απέραντη αραβική ενδοχώρα ήταν φυλετικά οργανωμένη μέσα από διευρυμένες οικογένειες (κλαν ή φάρες). Η εξορία από την κοινότητά σου, με εντολή του σεΐχη (αρχηγός- πατριάρχης), σήμαινε σίγουρο θάνατο ή υποδούλωση. Οι φτωχοί τραγουδάνε τα έπη των διάσημων φιτγιάν (πληθυντικός του φατάχ), δηλαδή των ανθρώπων που, για να διορθώσουν μια αδικία που τους συνέβη, αφήνουν εκούσια την οικογένειά τους και ζουν μόνοι στην έρημο κλέβοντας τους πλούσιους για εκδίκηση. Σε όλα τα έπη η γενναιοδωρία και η γενναιότητα των φιτγιάν φτάνει στα όρια του παραλόγου και της αποκοτιάς και είναι αυτή που τελικά τους σκοτώνει.
Ένας διάσημος Φατάχ ήταν ο Χατάμ Ατ Ται. Το αίσθημα του δικαίου έφτανε σε τέτοιο σημείο που μια φορά, αφού έσφαξε τους φοροεισπράκτορες που ζητούσαν τους φόρους από ένα χωριό που είχε γίνει επιδρομή ακρίδων, απαγόρευσε στους κατοίκους να κυνηγάνε τις ακρίδες, γιατί μερικές είχαν κρυφτεί για να σωθούν στη σκηνή του. Αυτή η γενναιοδωρία ήταν και που τον σκότωσε. Αφού είχε εξοντώσει όλους τους διώκτες που του έστελναν οι πλούσιοι μια μέρα είχε να αντιμετωπίσει ένα διάσημο ξιφομάχο των αφεντάδων. Ο Χατάμ Ατ Ται τον νίκησε εύκολα και όπως ο διώκτης κείτονταν πεσμένος με σπασμένο το σπαθί περιμένοντας το θάνατο, πονηρά του ζήτησε το σπαθί του, αφού δε θα ήταν τόσο γενναιόδωρος όσο έλεγαν αν δε θα του το έδινε. Ο Χατάμ που δεν μπορούσε να αρνηθεί τίποτα του το πρόσφερε και με αυτό δολοφονήθηκε.
Σύγχρονος του Χατάμ, ένας άλλος διάσημος φατάχ ήταν ο Μάμα Αλ-Ιγιαντί. Αυτός όταν έμαθε το τέλος του συντρόφου του, έκοβε τα κεφάλια των ρουφιάνων πριν προλάβουν να του ζητήσουν το σπαθί του. Αλλά και αυτός θα βρει το θάνατο εξαιτίας της γενναιοδωρίας του. Οι αφεντάδες αφού δεν μπορούσαν να τον σκοτώσουν στη μάχη σκέφτηκαν ένα τέχνασμα. Έβαλαν να τον παρακολουθήσουν και όταν είδαν ότι θα διέσχιζε μια μεγάλη έρημο, έστελναν τους διώκτες του έναν- έναν, άοπλους να του ζητάνε έλεος και νερό γιατί είχαν χαθεί στην έρημο. Αυτός αν και κατάλαβε το τέχνασμα δεν μπορούσε να αρνηθεί το νερό του σε έναν διψασμένο και στο τέλος πέθανε από τη δίψα. Ο ίδιος έλεγε στους φτωχούς που βοηθούσε:
«Δεν είναι ζημιά αν οι ευγενείς χάσουν τη θέση τους,
αλλά αν οι ταπεινοί χάσουν την ευγένειά τους»
Η συγκέντρωση των φιτγιαν ή οι απαρχές της Φουτούα
Με την κατάκτηση και ενοποίηση της αραβικής χερσονήσου, στο όνομα του Ισλάμ, από τη γενιά του Μωάμεθ, έχουμε και την σχηματοποίηση της Φουτούα. Οι φιτγιάν, που πιάνονται ζωντανοί, έχουν μια τελευταία ευκαιρία για να μην τους εκτελέσουν. Να συμμετέχουν στην τζιχάντ ενάντια στους άπιστους. Η πρώτη μάζωξη των φιτγιαν γίνεται στο Χορασάν (σημερινά σύνορα Ιράν- Τουρκμενιστάν) στις αρχές του 9ου αιώνα μ.Χ. για να πολεμήσουν τους πολυθεϊστές Τουρκομάνους. Οι φιτγιάν δε δέχονται διαταγές από τους μουσουλμάνους στρατηγούς και αντί να πολεμάνε στην τζιχάντ, λεηλατούν τους πλούσιους (ανεξαρτήτου θρησκεύματος) και μοιράζουν τα λάφυρα στον ντόπιο πληθυσμό που υποφέρει από τον πόλεμο. Στη μάχη ακολουθούν έναν δικό τους κώδικα αξιών που τον ονομάζουν Φουτούα.
Η ετυμολογία της λέξης Φουτούα μας είναι άγνωστη. Στα πρώτα κείμενα αναφέρεται άλλοτε με την έννοια της αποκοτιάς, των πράξεων ασυνήθιστης γενναιότητας και γενναιοδωρίας, του αψίκορου και γενναίου νέου και άλλοτε με την έννοια του “σκλάβου ως σήμερα”. Η δεύτερη έννοια του σκλάβου, διαβάζεται σίγουρα ιστορικά (πρώην συλληφθέντες) αλλά έχει και μία δεύτερη ανάγνωση. Με την επίδραση του σουφισμού σημαίνει τον “σκλάβο” των παθών του, που με την αγάπη των συντρόφων του “απελευθερώνεται” και έρχεται πιο κοντά στον Αλλάχ. Το 873 μ.Χ. έχουμε τον πρώτο επίσημο ορισμό του κώδικα τιμής των κλεφτών-πολεμιστών: “Αυτός που αξίζει το όνομα της φουτούα, είναι αυτός που συγκεντρώνει στο πρόσωπό του όλες τις αρετές των προφητών και των αγίων αλλά παραμένει ταπεινός. Αυτός που βλέπει πάντα τους συντρόφους του ως ανώτερούς του”. Από το Χορασάν, τέλη του 9ου αιώνα μ.Χ., οι φιτγιάν θα εξαπλωθούν σε όλον τον ισλαμικό κόσμο και με πρόσχημα τη φιλοξενία τους, τις περιόδους ειρήνης, θα δημιουργήσουν στις πόλεις ξενώνες για να μένουν (ζαβιγιέδες), αλλάζοντας το νόημα της φουτούα από έναν κώδικα της κλεφτουριάς σε ένα αιρετικό λαϊκό κίνημα με θρησκευτικό μανδύα και έντονα αντικρατικά χαρακτηριστικά.
Οι πόλεις της φουτούα
Το 10ο αιώνα μ.Χ., δηλαδή την εποχή που διαμορφώνεται η φουτούα ως λαϊκό-θρησκευτικό κίνημα, οι πόλεις από το Ιράν μέχρι τη Μαυριτανία είναι σε μόνιμη εμπόλεμη κατάσταση. Δυο αυτοκρατορίες συγκρούονται (Βυζάντιο και Άραβες), σταυροφόροι, τουρκομάνοι και μογγόλοι λεηλατούν και οι θάλασσες είναι γεμάτες πειρατές. Οι πόλεις τύποις μόνο ανήκουν σε κάποιον αυτοκράτορα και έχουν διευρυμένη αυτονομία. Δεν είναι τυχαίο ότι τότε γράφονται τα πρώτα χρονικά των αυτόνομων πόλεων-κρατών (Χαλέπι, Τύνιδα, Βαγδάτη, Ταρσός), κάτι που στην Ευρώπη θα γίνει πέντε αιώνες αργότερα (ο Κροπότκιν τα θεωρούσε τις απαρχές του σύγχρονου αναρχισμού).
Οι ζαβιγιέδες (ξενώνες-στέκια) των πόλεων-κρατών
Την πιο ολοκληρωμένη περιγραφή του τρόπου λειτουργίας των ζαβιγιέδων την έχουμε (τέλη του 10ου αιώνα) στη Νισαπούρ από τον Νου (τσιγγάνος, πρώην κατάδικος και διάσημος ποιητής). Η πόλη χωριζόταν σε 17 συνοικίες (νταρ). Η κάθε νταρ είχε και από έναν ζαβιγιέ που ήταν υπεύθυνος για την προστασία της γειτονιάς του από εφοριακούς και αστυνομία. Αν κάποιος πρόφταινε να φτάσει κυνηγημένος από την αστυνομία στο ζαβιγιέ, οι φιτγιάν τον προστάτευαν με τη ζωή τους (η φιλοξενία θεωρούνταν ύψιστη αξία). Η αστυνομία δεν τολμούσε να μπει μέσα γιατί ήξερε ότι την επόμενη στιγμή θα καίγονταν και οι 17 συνοικίες. Οι φιτγιάν που δεν είχαν μεγαλώσει στην πόλη και άρα δεν τους ήξεραν καλά, πήγαιναν ανάλογα από τον τόπο καταγωγής τους, στον αντίστοιχο ζαβιγιέ που είχε και άλλους συντοπίτες τους. Έτσι ελεγχόταν καλύτερα η διείσδυση ρουφιάνων στους ζαβιγιέδες (γινόταν έλεγχος για το παρελθόν του κάθε φατάχ).
Οι φιτγιάν δεν αναφέρονται ο ένας στον άλλον με το όνομα της προηγούμενης ζωής τους, αλλά ως ραφίκ (αδελφικός φίλος, σύντροφος). Η φουτούα για τα μέλη της δεν είναι μόνο μια θρησκευτική ή ηθική προσέγγιση της ζωής αλλά διέπεται και από αυστηρούς κανόνες. Αρχικά ραφίκ δεν μπορεί να είναι ο κρατικός αξιωματούχος, ο μέθυσος, ο ασελγής (επαγγελματίας χορευτής, ηθοποιός, μάγος κ.τλ.) και ο μπράβος των πλουσίων. Ο ραφίκ μπορεί να πιστεύει σε όποια θρησκεία θέλει, αλλά για να ανέβει βαθμίδα πρέπει να ασπαστεί το Ισλάμ. Οι ραφίκ μένουν όλοι μαζί στον ζαβιγιέ, όπου και φιλοξενούν τους φίλους τους αλλά και τους άπορους, τους φτωχούς και τους καταζητούμενους. Ο ραφίκ δεν μπορεί να κάνει περιουσία και για αυτό κάθε βράδυ όταν γυρνάει στο ζαβιγιέ, καταθέτει ό,τι έχει κερδίσει την ημέρα σε ένα κοινό ταμείο, για τις ανάγκες του ζαβιγιέ και των μελών του. Οι ραφίκ ψηφίζουν τον ικανότερο ανάμεσά τους ως υπεύθυνο του ζαβιγιέ, τον καμπίρ. Οι καμπίρ από κάθε συνοικία ψηφίζουν τον ικανότερο από αυτούς για τις συνομιλίες με τις τοπικές αρχές ή για θεολογικά ζητήματα, τον ντζιάντ (παππού). Η εξουσία αυτών των ανθρώπων δεν είναι κληρονομική και (αυτοί) είναι άμεσα ανακλητοί. Όποιος ραφίκ παντρεύεται πρέπει να μένει στην ίδια συνοικία και ξανά να μην έχει ιδιοκτησία, αφού ο καμπίρ κρίνει και φροντίζει για τις ανάγκες του από το κοινό ταμείο. Για να γίνει κάποιος ραφίκ πρέπει να τον προτείνει στη συνέλευση του ζαβιγιέ κάποιος άλλος ραφίκ και να τον αποδεχτεί και ο καμπίρ ακούγοντας τη γνώμη όλων. Στην αρχή, ραφίκ μπορούσαν να γίνουν και γυναίκες (υπάρχουν αναφορές σε άλλες πόλεις π.χ. Τύνιδα για ζαβιγιέδες που δεν δεχόταν άντρες). Αν τελικά τον δεχτεί ο ζαβιγιές, ο ραφίκ ζώνεται τη ζώνη της φουτούα- φοράει τη στολή τους, του δίνεται το μαχαίρι του και πίνει μια κούπα με αλατόνερο, αφού η ζωή που διαλέγει είναι τόσο πικρή όσο το αλατόνερο. Αν ο ραφίκ αποδειχτεί σκάρτος άνθρωπος ή ρουφιάνος της αστυνομίας (σούρτα), εκτελείται και αυτός αλλά και ο ραφίκ που τον πρότεινε. Αν σε ένα ζαβιγιέ έχουν δεχτεί πολλούς ραφίκ που αποδείχτηκαν σκάρτοι και ρουφιάνοι, ο παππούς (ντζιάντ) της πόλης δίνει εντολή και εκτελείται και ο καμπίρ του ζαβιγιέ αφού δεν κατάλαβε τους μυστικούς στον ζαβιγιέ του.
Και μία-μία σταγόνα σε πνίγει όπως το βαθύ πηγάδι
Ένα περίεργο στον τρόπο οργάνωσης των ζαβιγιέδων ήταν οι ποινές. Οι φιτγιάν έδιναν πολύ μεγάλη σημασία στην αξιοπρεπή εικόνα των μελών τους στη γειτονιά αλλά και είχαν πολύ αυστηρούς κανόνες στη λειτουργία των χώρων τους. Έτσι θεωρούσαν ισοβαρές έγκλημα το να αποδειχτεί κάποιος ρουφιάνος ή απατεώνας (βαθύ πηγάδι) με το να δείχνει κάποιος καθημερινά και αδιαλείπτως μια ασυνεπής ή προκλητική συμπεριφορά σε μικρά ασήμαντα πράγματα (μία σταγόνα), απαραίτητα όμως για τη λειτουργία των ζαβιγιέδων.
Ουνική κώμη ή μοϊκάνα
Στις πόλεις της μεθορίου της βυζαντινής αυτοκρατορίας υπήρχαν ακόμη κατάλοιπα των δήμων (στις μεγάλες πόλεις είχαν σφαχτεί μετά τη στάση του Νίκα, το 532 μ.Χ.). Τα μέλη των δήμων (οι πράσινοι και οι βένετοι/γαλάζιοι ήταν οι πιο ισχυροί) λεγόταν νεανίες και προστάτευαν τη γειτονιά τους, συμμετείχαν σε αθλητικούς αγώνες και ντυνόνταν με τα αντίστοιχα χρώματα με ένα επιτηδευμένο τρόπο. Ακόμη ξύριζαν το κεφάλι τους αφήνοντας μόνο μια λωρίδα (ουνικός τρόπος), φορούσαν πολλά σκουλαρίκια και έφερναν σε εμφανές σημείο δίκοπο μαχαίρι.
Οι φιτγιαν θα υιοθετήσουν αμέσως κάποια από τα χαρακτηριστικά τους. Επειδή όλοι δούλευαν σε “ταπεινά” επαγγέλματα, όταν πήγαιναν στους ζαβιγιέδες έπρεπε πάντα να πάνε πεντακάθαροι και περιποιημένοι (για να ξορκίσουν τη φτώχεια του μεροκάματου). Φοράνε, όπως οι σούφι, έναν ολόλευκο μακρύ μανδύα αλλά πάνω του ράβουν μαύρες φανταχτερές λωρίδες (από τον αριθμό τους, ο μυημένος μπορούσε να καταλάβει σε ποιόν ζαβιγιέ ανήκει), και επίσης φοράνε το τουρμπάνι στο κεφάλι τους με ένα ειδικό δέσιμο που το κάνει να φαίνεται σαν αλογουρά. Οι χρονικογράφοι της εποχής, που είναι όλοι πλούσιοι και εχθροί τους, τους λένε αιρετικούς, ξυπόλυτους, βρωμιάρηδες, ανήθικους, πονηρούς, συρφετό κλεφτών κ.τλ. και τους κοροϊδεύουν ότι μοιάζουν με κοράκια, χαρακτηρισμό που τον δέχονται με ευχαρίστηση. Ένας από τους χρονικογράφους, ο σελτζούκος πρίγκιπας Χανμπαλί Ιμπν αλ Ντζαβζί από την άλλη προειδοποιεί ότι:
«Η φουτούα προάγει την σεξουαλική ελευθερία, την βία στους δρόμους και την αντικρατική πάλη. Όπου οργανώνονται αυτοί οι αλήτες όσο είναι λίγοι δεν προκαλούν και είναι ήσυχοι και μόλις γίνουν πολλοί σκοτώνουν όλους τους ενάρετους ανθρώπους που δουλεύουν για το κράτος και την αστυνομία».
Οι ζαβιγιέδες κέντρα των ισναφιών
Το 10ο αιώνα μ.Χ. η φουτούα έχει εξαπλωθεί στα περισσότερα αστικά κέντρα του Ισλάμ της εποχής. Οι παλιές συντεχνίες (σπείρες) του παζαριού που είχαν ατονήσει με τους μακροχρόνιους πολέμους, ξαναβαφτίζονται μέσα στο αίμα που ακολουθούν τις συχνές εξεγέρσεις των φιτγιάν. Φωνάζοντας εσναφ (δικαιοσύνη) και ακολουθώντας το δρόμο της φουτούα, οι ζαβιγιέδες θα γίνουν τα άτυπα εργατικά κέντρα της φτωχολογιάς, συνυπάρχοντας με τους ανθρώπους “του σκοινιού και του παλουκιού”. Ο κάθε επαγγελματικός κλάδος θα οργανωθεί σε ισνάφια, πάνω στις αρχές της φουτούα. Ο νεοεισερχόμενος λέγεται τσιράκι, ο μαθητευόμενος κάλφας και ο επαγγελματίας μάστορας. Ο καλύτερος μάστορας αποσύρεται από το επάγγελμα (αφού είναι ασυναγώνιστος) και πρέπει να μάθει την τέχνη του στους άλλους μαστόρους για το καλό της κοινότητας. Έχουν το δικό τους προστάτη άγιο (στο Χαλέπι κυκλοφορεί η φήμη ότι αρέσκεται να κόβει τους λαιμούς φοροεισπρακτόρων), τις δικές τους γιορτές και χορούς (π.χ. χασάπικο), το κάθε προϊόν πρέπει να πωλείται στο ίδιο σημείο της πόλης και στην ίδια τιμή, απαγορεύεται ο τόκος ή η πώληση με δόσεις, πληρώνουν συλλογικά φόρους και έχουν το δικό τους σύστημα απονομής δικαιοσύνης. Στις γειτονιές που είναι τα ισνάφια, απαγορεύεται να κυνηγήσει η αστυνομία κάποιον καταζητούμενο. Αν καταφέρει και φτάσει στα όρια της συνοικίας, έχει άτυπο άσυλο αλλά και ξέρει ότι θα δικαστεί από τη συνέλευση του ισναφιού (που έχει διαφορετικά κριτήρια για το τι είναι έγκλημα και τέσσερις βασικές ποινές). Το χιλιετές σύστημα απονομής δικαιοσύνης των ισναφιών έχει τρομερό ενδιαφέρον αφού μέσα από τη μελέτη του μπορούμε να οραματιστούμε μια “αναρχική” δικαιοσύνη σε μια ακρατική κοινωνία – αλλά δεν είναι του παρόντος άρθρου. Ειδικά στα ισνάφια των χασάπηδων και των ταμπάκικων (εκδοροσφαγείς) αυτή η ασυλία κράτησε ως τις αρχές του 19ου αιώνα.
Τα 100+1 πρόσωπα της φουτούα
Όταν αναφερόμαστε στον ισλαμικό κόσμο αναφερόμαστε σε μία τεράστια έκταση που ξεκινάει από την Ισπανία και φτάνει στην Ινδία, αναπτύχθηκε πάνω σε προϋπάρχουσες κουλτούρες εντελώς διαφορετικές αναμεταξύ τους και είχε ανομοιογενείς ρυθμούς εξέλιξης.
Στις πόλεις της Μεσσοποταμίας – αγιαγάρ
Αγιαγιάρ (πληθ. αγιαρούν) σήμαινε τον εκτός νόμου ή/και τον άνθρωπο που περιπλανιέται συνέχεια χωρίς δουλειά και περιουσία, τον αλήτη. Έτσι έλεγαν οι χρονικογράφοι τους πιστούς της φουτούα. Ήταν αυτοί που διαμόρφωσαν πρώτοι τους βασικούς κανόνες συμπεριφοράς στους ζαβιγιέδες. Είχαν πολύ καλή σχέση με τους σούφι αν και δε δέχονταν τον ελιτίστικο χαρακτήρα του σουφισμού. Το 972 μ.Χ. (361) ο χαλίφης της Βαγδάτης έπειτα από συμφωνία, τους εξοπλίζει για τζιχάντ ενάντια στους χριστιανούς αλλά αυτοί δεν φεύγουν για το μέτωπο. Χτυπάνε τα στρατεύματα του χαλίφη και λεηλατούν τους πλούσιους. Από εκείνη την εποχή κάποιες συνοικίες της Βαγδάτης (η σιίτικη Καρκ και οι φτωχικές σουνίτικες συνοικίες των χειρωνάκτων στην αριστερή όχθη του Τίγρη) θα είναι για εκατοντάδες χρόνια αυτοδιοικούμενες και δεν τολμάει ούτε αστυνομία, ούτε εφοριακός να εμφανιστεί σε αυτές. Όλοι οι χαλίφηδες προσπαθούν να τους εξοντώσουν αλλά μόνο ένας, ο ονομαστός Αλ Νασίρ (1180- 1225 μ.Χ.) της Βαγδάτης, θα καταφέρει (δεν είναι τυχαίο ότι κάθε βράδυ ντυνόταν απλός πολίτης και έβγαινε μεταμφιεσμένος στην πόλη για να καταλάβει τον τρόπο σκέψης του λαού) με πλάγιο τρόπο να τους ελέγξει όταν γίνεται και αυτός φιτγιάν με πρόσχημα την αποστολή βοήθειας στον Σαλλαεντίν, που μάχονταν τους σταυροφόρους. Μετά τον θάνατό του το 1225, η φουτούα θα συνεχίσει να έχει για άλλα είκοσι χρόνια αριστοκρατικό- ιπποτικό χαρακτήρα ως το 1246 μ.Χ. (648), όταν η κατάκτηση της Βαγδάτης από τους Μογγόλους, θα διαλύσει το δίκτυο των αριστοκρατών φιτγιάν και θα γυρίσει ξανά στις λαϊκές συνοικίες. Το κακό όμως έχει ήδη γίνει.
Πολλοί φιτγιάν δε θα απορρίψουν τα αξιώματα και τον πλούτο και η φουτουά, σε αρκετές περιοχές και ανάλογα με τις συνθήκες, θα χάσει τον λαϊκό της χαρακτήρα και θα συνδεθεί τελικά με ομάδες υποστήριξης δημοτικών αρχόντων ή με απλές μαφιόζικες ομάδες προστασίας της αγοράς και τελικά θα συγκροτήσουν οργανωμένες ομάδες μυστικών αστυνομικών για τον έλεγχο της πόλης από τους κλέφτες, τους αιρετικούς και τους επαναστάτες. Οι φιτγιάν θα διασπαστούν και επίσημα σε δύο μέρη που θα διεκδικούν τον τίτλο της φουτούα. Τους αριστοκράτες που συμμετέχουν απλά ως ομάδες υποστήριξης των σεΐχηδων στις πόλεις (οι πλούσιοι χρονικογράφοι τους αναφέρουν φυσικά ως αληθινούς φιτγιάν), και στους λαϊκούς, που διατηρούν τους ζαβιγιέδες στις φτωχικές συνοικίες και στα παζάρια και ονομάζονται αγιαρούν (αλήτες). Οι αγιαρούν θα οργανώσουν μεγάλη εξέγερση στη Βαγδάτη το 1135 μ.Χ. και αφού εξοντώσουν τους αστυνομικούς, το στρατό, τους πλούσιους και τους ουλεμάδες, θα ανακηρύξουν τη Βαγδάτη πόλη της φουτούα. Στην πόλη θα καταργηθεί η ιδιοκτησία, το χρήμα και η οικογένεια και η κάθε συνοικία θα ψηφίζει και θα φροντίζει μέσα από τις λαϊκές συνελεύσεις, για το κοινό τους μέλλον. Οι ζαβιγιέδες θα γίνουν τα άτυπα διοικητήρια των συνοικιών της πόλης. Η αλληλεγγύη και η αδελφοσύνη της φουτούα θα πάρει σάρκα και οστά. Και το πείραμα αυτής της σοσιαλιστικής κοινωνίας θα κρατήσει εννέα χρόνια ως το 1144 μ.Χ. Τότε εμφανίζονται οι Μογγόλοι και ζητάνε από όλες τις πόλεις φόρο υποτέλειας για να μην κατακτηθούν. Ενώ όλοι οι σείχηδες πληρώνουν αμέσως, μόνο στη Βαγδάτη ο πληθυσμός ψηφίζει πόλεμο γιατί δεν μπορούν να ξαναυπάρξουν υποτελείς κανενός. Οι Μογγόλοι, παρά τη λυσσαλέα αντίσταση των κατοίκων, θα τους νικήσουν και για παραδειγματισμό, αφού κάψουν όλη την πόλη, θα στοιβάξουν 40.000 κεφάλια των αγιαρούν στη κεντρική πύλη. Μετά θα καλέσουν τους υποτελείς σεΐχηδες για να ανοικοδομήσουν τη πόλη και να επιβάλουν την τάξη.
Στις πόλεις της Συρίας, Παλαιστίνης – Αχντάθ
Αχντάθ σημαίνει την ομάδα των νεαρών αντρών που περιφέρονται χωρίς λόγο και αλητεύουν. Από πολύ νωρίς οι περισσότερες πόλεις της περιοχής θα κινδυνεύσουν από τον πιο βάρβαρο στρατό που είχε εμφανιστεί ποτέ στην παγκόσμια ιστορία. Τους σταυροφόρους. Όταν εμφανίστηκαν οι σταυροφόροι, μόνο το 5% του πληθυσμού (μετά από 250 χρόνια μουσουλμανικής κατοχής) είχαν γίνει μουσουλμάνοι και όταν έφυγαν η αναλογία είχε αντιστραφεί. Στις πόλεις που κινδύνευαν με κατάκτηση, οι ζαβιγιέδες έγιναν κέντρα κατάταξης του ντόπιου πληθυσμού για την οργάνωση πολιτοφυλακής. Όσοι αχντάθ δε δέχονται να συνεργαστούν με τις αρχές (έστω και για το καλό της πόλης) καταφεύγουν στους ασσασίνους (χασικλήδες- δολοφόνοι), οι οποίοι με την ατομική τρομοκρατία ελέγχουν τους σεΐχηδες να μη λαμβάνουν άδικες αποφάσεις. Στις πόλεις που δεν κινδύνεψαν από τους σταυροφόρους, οι αχντάθ αναφέρονται ως ιγιαρά (τεμπέλης) και θα κρατήσουν τις αρχές τις φουτούα. Γρήγορα όμως θα εξοντωθούν από τους ρουφιάνους αχντάθ και μετά το 14ο αιώνα η φουτούα θα εξαφανιστεί από τις πόλεις της περιοχής.
Στις πόλεις της Βόρειας Αφρικής – Σαμπάπ Σουντιάν
H Βόρειος Αφρική, μετά την κατάκτηση από τους μουσουλμάνους (8ο αιώνα μ.Χ.), ήταν η μοναδική περιοχή του μουσουλμανικού κόσμου που δεν είχε να αντιμετωπίσει κάποιον ισχυρό εξωτερικό εχθρό. Οι φιτγιάν θα ονομαστούν σε αυτή την περιοχή σαμπάπ σουντιάν που σημαίνει “νεολαίοι ήρωες”. Οι ζαβιγιέδες στις πόλεις των παραλίων της Αφρικής θα γίνουν ο φόβος και ο τρόμος των πλουσίων και των αρχών και οι σαμπάπ σουντιάν θα διαμορφώσουν στη φουτούα, όχι μόνο έναν έντονα αντικρατικό και αντιαριστοκρατικό χαρακτήρα, αλλά και εξαιρετικά βίαιο. Στις πόλεις που οργανώνονται δεν δέχονται καμία συναλλαγή με τις αρχές, δεν τους ενδιαφέρουν οι φατριασμοί των πόλεων, ζούνε κλέβοντας και απορρίπτουν κάθε είδους εργασία και οργανώνουν συνέχεια βίαιες εξεγέρσεις. Οι πληροφορίες που έχουμε είναι ελάχιστες αφού δεν άφησαν ζωντανό και κανέναν (πλούσιο) χρονικογράφο να γράψει για αυτούς. Στην Τύνιδα το 10ο αιώνα μ.Χ., αφού οργανώσουν μια μεγάλη εξέγερση, θα συγκεντρώσουν όλους τους πλούσιους και τους κρατικούς αξιωματούχους με τις οικογένειες τους στις κεντρικές πλατείες των συνοικιών και αφού τους υποβάλλουν δημόσια σε φριχτά βασανιστήρια θα τους εκτελέσουν. Στην πόλη για 80 χρόνια θα εξαφανιστεί κάθε είδους αρχής, ιδιοκτησίας και οικογένειας, θα καταργήσουν το χρήμα και θα υπάρχει ελεύθερη ανταλλαγή των προϊόντων της πόλης.
Οι Σαμπάμπ Σουντιάν δε θα ηττηθούν από εχθρό αλλά θα προδοθούν από μέσα. Είχαν στην αρχή πολύ καλή σχέση με τους τουρκομάνους σκλάβους του αραβικού στρατού (μαμελούκους) και ήταν ένας από τους κύριους παράγοντες που βοήθησε στο να απελευθερωθούν. Όταν έγινε αυτό, οι μαμελούκοι, που είχαν και έντονη φυλετική οργάνωση (δικούς τους ζαβιγιέδες με βάση τον τόπο καταγωγής), θα προσπαθήσουν σιγά – σιγά να τους περιορίσουν είτε με τη βία, είτε με τα αξιώματα. Ειδικά μετά την αριστοκρατική μεταρρύθμιση του Αλ Νασίρ (που οι περισσότεροι μαμελούκοι σουλτάνοι “ζώθηκαν τη ζώνη” ή/και “ήπιαν το πικρό νερό” της φουτούα) οι μαμελούκοι θα καταφέρουν να τους εξαφανίσουν. Όσοι επιβιώσουν θα οργανωθούν σε εγκληματικές συμμορίες με κώδικες τιμής, τους χαραφίς, χωρίς όμως καμία κοινωνική αποδοχή. Ακόμη και σήμερα στην αργκό των αιγυπτίων μπορεί φατάχ να σημαίνει τον αξιοπρεπή, δίκαιο και παράνομο φτωχό, αλλά φουτούα σημαίνει το ρουφιάνεμα και τη συνεργασία με την αστυνομία.
Στις πόλεις της Ισπανίας – Φατάχ
Η Ιβηρική χερσόνησος έγινε μετά την κατάκτηση της από το Ισλάμ ένα διαρκές θέρετρο πολέμου με τα χριστιανικά βασίλεια της Ευρώπης. Ο φατάχ θα ξαναγυρίσει στην αρχική του έννοια (…σκλάβος μέχρι σήμερα) και η φουτούα θα αντικαταστήσει τους ιπποτικούς κώδικες των χριστιανών φεουδαρχών, που για να κρατήσουν τα προνόμιά τους ασπάζονται το Ισλάμ και πολεμάνε τους άπιστους. Υπάρχουν αρκετά χαλιφάτα που αναφέρονται με το όνομα του Φατάχ – άρχοντα τους, δηλαδή τον πρώην φεουδάρχη τους. Ο αριστοκρατικός χαρακτήρας της φουτούα θα συνδέσει όμως τους φατάχ με το ατομικό ρεύμα των σούφι. Πολλοί φιτγιάν θα ασχοληθούν με τις τέχνες και τις επιστήμες και θα μεταλαμπαδεύσουν στην απολίτιστη Ευρώπη τον πλούσιο Ισλαμικό πολιτισμό.
Στις πόλεις της Μ. Ασίας – Αχήδες
Αχής σημαίνει αδελφός. Η φυλετική οργάνωση των τουρκομάνων νομάδων, ο απείθαρχος χαρακτήρας τους, η παράδοση νομαδισμού και ανταρσίας, οι σαμανικές-προϊσλαμικές επιρροές τους, η συνύπαρξη στο χώρο της Μ. Ασίας με τις παραδόσεις των νεανιών των βυζαντινών πόλεων και ο πολεμικός τους χαρακτήρας, διαμόρφωσαν τη φουτούα της συγκεκριμένης περιοχής σε μια κόλαση για κάθε κρατικό αξιωματούχο και ένα τεράστιο εργαστήριο κομμουνιστικής κοινωνίας.
Οι τουρκομάνοι αχήδες, όταν αρχίζουν να εγκαθίστανται μόνιμα στις πόλεις (ονομάζονται τούρκοι) οργανώνονται σε ζαβιγιέδες, όπως και στου υπόλοιπο ισλαμικό κόσμο. Στην επαρχία, το τασαούφ (μονοπάτι: το σύνολο των επιλογών της ζωής του καθενός) της φουτούα, θα πάρει διαφορετικά χαρακτηριστικά και οι ζαβιγιέδες θα λέγονται τεκέδες (μοναστήρια) και θα πλάσει τα δερβίσικα τάγματα.
Όπως όλοι οι φιτγιάν, οι αχήδες είχαν τρία εσωτερικά επίπεδα οργάνωσης. Ο νεοεισερχόμενος (ανεξαρτήτου θρησκεύματος) λεγόταν γιζίτ. Ανάλογα από το χαρακτήρα του, τον ορμήνευαν σε Σαϊφί γιζίτ (αχής του σπαθιού, ήταν πρώτος στους τσακωμούς και καλός χειριστής του στιλέτου) και σε Καβλί γιζίτ (αχής του λόγου, αναλάμβανε τη προπαγάνδα). Στο δεύτερο επίπεδο ήταν ο αχής (ως το 12ο αιώνα υπήρχαν και μη μουσουλμάνοι αχήδες) που ήταν ο υπεύθυνος του ζαβιγιέ και οι αχήδες των συνοικιών ψήφιζαν τον ικανότερο αχή που εκπροσωπούσε όλη την πόλη, τον σεΐχη ή αχή μπαμπά.
Φορούσαν παρόμοια στολή με τους άλλους φιτγιάν (είχαν προσθέσει άσπρα γάντια), είχαν παρόμοιες ποινές και συχνά παρότρυναν τον αχή που πρότεινε στον ζαβιγιέ ένα καινούριο μέλος (είχε και την ευθύνη για αυτόν) να είναι και ο ερωτικός του σύντροφος για να “δέσει” πιο πολύ με τον ζαβιγιέ. Δεν έβγαιναν ποτέ σε καπηλειά αλλά οργάνωναν κάθε μέρα δωρεάν συσσίτια για τους φουκαράδες με συνοδεία μουσικής, άφθονου κρασιού και χασίς. Κάθε φορά όριζαν και έναν πιγκέρνη υπεύθυνο του ζαβιγιέ, που απαγορευόταν νια πιει και σέρβιρε μόνο αυτός όλο το τραπέζι. Έπρεπε να παρακολουθεί την εξέλιξη του γλεντιού και επειδή το μεθύσι ή η ντάγκλα ήταν απαγορευμένα, έκανε ότι σερβίρει σε κάποιον αλλά δεν του γέμιζε το ποτήρι, για να καταλάβει μόνο αυτός και χωρίς να γελοιοποιηθεί στους άλλους, ότι άρχισε να ξεπερνάει τα όρια. Ακόμη τα μέλη του ζαβιγιέ τιμούσαν τις θρησκευτικές εορτές με την οργάνωση ομαδικού οργίου. Το να φιλοξενήσεις κάποιο φτωχό ταξιδιώτη ή φυγόδικο ήταν μεγάλη τιμή για τον ζαβιγιέ και περιηγητές της εποχής αναφέρουν ως και μαχαιρώματα μεταξύ των αχήδων για το ποια συνοικία-ζαβιγιές θα προλάβει να αναλάβει τους μουσαφίρηδες.
Η ιστορία των αχήδων δεν έχει μελετηθεί καθόλου από τους ιστορικούς (μόνο τα τελευταία χρόνια άρχισαν να εμφανίζονται δειλά – δειλά κάποια άρθρα) γιατί χαλάει και τις δύο θρησκευτικές αφηγήσεις. Στους χριστιανους, αυτή του βάρβαρου κατακτητή και στους μουσουλμάνους, αυτή του ήρωα μαχητή. Η γενιά του Οθμάν (Οθωμανοί) στηρίχτηκε πολύ στη δύναμη των αχήδων και των δερβίσηδων και ήταν ο κύριος λόγος που μπόρεσε να κυριαρχήσει στην περιοχή. Όταν, βέβαια, άρχισαν να οργανώνουν το κράτος τους, κυνήγησαν αλύπητα τους πρώην συμμάχους τους και η παράδοση των αχήδων πέρασε στα ισνάφια και μέσω της οθωμανικής αυτοκρατορίας, διατηρήθηκε μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα σε όλο τον ισλαμικό κόσμο.
Φουτούα σε κράτος και κεφάλαιο, σήμερα
Δεν είναι τυχαίο ότι ο σπόρος των σοσιαλιστικών ιδεών βρήκε γόνιμο έδαφος, σε όλο τον ισλαμικό κόσμο, αποκλειστικά και μόνο σε πόλεις που είχαν οργανωμένα ισνάφια με δυνατές παραδόσεις κοινοτισμού (με αγαπημένο ανάγνωσμα τον Προυντόν που εκθειάζει τις συντεχνίες) και ταυτόχρονα σε αγροτικές περιοχές με παραδόσεις συλλογικής εργασίας γύρω από τους τεκέδες των δερβίσηδων (με αγαπημένο ανάγνωσμα τον Μπακούνιν που εκθειάζει τις εξεγέρσεις).
Δεν είναι τυχαίο ότι ακριβώς στις ίδιες περιοχές τη δεκαετία του 1930, εμφανίστηκαν τα μπααθικά κόμματα (κίνημα του παναραβισμού – τα περισσότερα αναφέρουν στο καταστατικό τους την πίστη τους στη φουτούα) που με όχημα τον σοσιαλισμό, τον αντιαποικιοκρατικό αγώνα, την αυτοδιάθεση και τις αναφορές σε “νέους μαχητές” (κατώτεροι αξιωματικοί του στρατού), γεννήθηκαν τα εθνικά-σοσιαλιστικά κράτη.
Δεν είναι τυχαίο ότι την ίδια εποχή στα πλαίσια του ενδοϊμπεριαλιστικού ανταγωνισμού μεταξύ Αγγλίας και Γερμανίας, η μεν πρώτη ενίσχυσε το κίνημα ικβαντ του σεΐχη Σαούντ (η Σαουδική Αραβία, που γέννησε τον ουαχαμπιτισμό- πουριτανικό και ακραίο Ισλάμ) και η δεύτερη το εθνικοσοσιαλιστικό κοινονιστικό κίνημα Αμάλ (ελπίδα) που γέννησε τη Συρία, το Λίβανο και τη Χεζμπολά.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο καλύτερος, ως και σήμερα, μελετητής της Φουτούα, ήταν ο Φρανς Τέσνερ που στάλθηκε με προσωπική εντολή του Χίτλερ να μελετήσει τους ζαβιγιέδες σε Λίβανο και Συρία και να προτείνει τρόπους οργάνωσης της ναζιστικής νεολαίας ενάντια σε αναρχικούς και κομμουνιστές (εισηγήθηκε τη “μάχη των καπηλειών”- σε κάθε συνοικία να βάλουν εθνικοσοσιαλιστή αφεντικό στις ταβέρνες που άραζε η νεολαία και να κερνάνε τους άνεργους- κάτι που αύξησε τη δύναμη και αποδοχή του ναζιστικού κόμματος. Ο Χίτλερ συνήθιζε να λέει “κέρδισε τη νεολαία, κέρδισε και τον δρόμο και έχεις κερδίσει τον μισό πόλεμο”). Δεν είναι τυχαίο ότι τη δεκαετία του 1970 η επανεμφάνιση των αριστερών κινημάτων ενάντια στις διεφθαρμένες κυβερνήσεις των ίδιων περιοχών συνοδεύτηκε άμεσα και με την εμφάνιση των ισλαμικών κοινωνικών κινημάτων. Από τη ΦΑΤΑΧ στη Παλαιστίνη, μέχρι την Αλ Σαμπάπ στο Σουδάν, όλοι διεκδίκησαν τον τίτλο του αληθινού συνεχιστή της Φουτούα στον Ισλαμικό κόσμο.
Τελικά δεν είναι τυχαίο ότι κάθε φορά που οι κοινωνίες έκαναν ένα βήμα ενάντια στο κράτος δεν έφτανε μόνο η συντριπτική τους ήττα. Πρέπει να σβηστεί ή να διαστρεβλωθεί για πάντα από τη συλλογική μνήμη ότι κάποιοι προσπάθησαν…. Έτσι κατάφεραν η φουτούα συνειρμικά να σημαίνει σπείρα (κακοποιών), συνάφι (απατεώνων), συνδικάτο (του εγκλήματος). Οι πλούσιες αντικρατικές και εξεγερσιακές παραδόσεις των λαών να μουτζουρώνονται από ακαδημαϊκές σουπιές και να λειαίνονται στον τροχό, όπως το μαχαίρι του δήμιου.
Sinafi
Για περισσότερες πληροφορίες γύρω απ’ το ζήτημα των Φoυτούα, μπορείτε να ανατρέξετε στην Encyclopaedia of Islam, των P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs, αρχίζοντας απ’ το λήμμα Futuwwa και τις πηγές που αναφέρονται στα «see also» του λήμματος.
Βιβλιογραφία:
- Τζέραρντ Τσάλιντζερ, Ήταν η φουτούα μια μορφή ιπποτισμού; (αγγλικά) / Gerard Salinger, Was the Futūwa an Oriental Form of Chivalry?
Μελέτη για την αριστοκρατική στροφή της φουτούα μετά τη μεταρρύθμιση του χαλίφη Νασίρ (19 σελίδες) - Σπύρος Βρυώνης, Βυζαντινές Ιπποδρομιακές φατρίες και Ισλαμικές οργανώσεις της Φουτούα (αγγλικά) / Sp. Vryonis, Byzantine Circus Factions and Islamic Futuwwa Organizations (Neanial, fityan, Ahdath)
Μελέτη για το πώς οι νεανίες και οι δήμοι έδωσαν τη σκυτάλη στους φιτγιάν για τον κοινοτικό έλεγχο των πόλεων. (16 σελίδες)
Του ίδιου συγγραφέα υπάρχει από το Μορφωτικό ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης το βιβλίο για τον εξισλαμισμό της Μ. Ασίας που είναι και το μοναδικό ελληνόφωνο που έχει κεφάλαιο για τους Αχήδες και όλη τη βασική βιβλιογραφία. - Κλοντ Καέν, Λαϊκά κινήματα και αυτονομία του άστεως στη μουσουλμανική μεσαιωνική Ασία (γαλλικά) / Claude Cahen, Mouvements populaires et autonomisme urbain dans l’Asie musulmane du moyen age
- Φρανς Τέσνερ, Η συμμετοχή του σουφισμού στη διαμόρφωση των ιδεών της Φουτούα (γερμανικά) /Franz Taeschner, Der Anteil des Sufismus an der Formung des Futuwwaideals
Mελέτη για τα κοινά σούφι – φιτγιάν αλλά και τις διαφορές τους (34 σελίδες).
