Το Gattaca είναι ένα δυστοπικό νουάρ, γυρισμένο το 1997, που κάνει κριτική στη βιοτεχνολογία, στη γενετική μηχανική και στη «θετική ευγονική». Κάθε κριτική για την ταινία είθισται να ξεκινάει με κάποια κοινοτυπία για το πόσο κοντά βρίσκεται η πραγματικότητα στο ζοφερό μέλλον που περιέγραφε το Gattaca. Μήπως όμως σήμερα κομμάτια από το ζοφερό μέλλον που περιέγραφε η ταινία αποτελούν το παρόν, ή ακόμα χειροτέρα το πρόσφατο παρελθόν; Στην εποχή που γυρίστηκε η ταινία, η βιοτεχνολογία και η γενετική μηχανική ήταν οι αναπτυσσόμενες εφαρμοσμένες επιστήμες που είχαν γεννηθεί την τελευταία εικοσαετία, μετά την ανακάλυψη του DNA· μαζί τους είχε γεννηθεί και η κριτική που σήμερα ονομάζεται βιοηθική, στην οποία αφιερώνεται και η ταινία. Πλέον οι εφαρμοσμένες αυτές επιστήμες έχουν περάσει στην ανθρώπινη καθημερινότητα, ενώ η βιοηθική θεωρείται στην καλύτερη περίπτωση μπανάλ.
H ταινία ξεκινάει συστήνοντάς μας το διαστημικό κέντρο της Gattaca, και τον Jerome, που είναι η άλλη όψη του Vincent. Σε ένα flash back μαθαίνουμε πώς ξεκίνησαν όλα: Οι γονείς του Vincent, αφού κάνουν σεξ σε ένα αυτοκίνητο Ριβιέρα στο Ντιτρόιτ, καταλήγουν στο μαιευτήριο. Μετά τη γέννα, το παιδί υποβάλλεται σε γονιδιακό έλεγχο, του οποίου τα αποτελέσματα ανακοινώνουν στους γονείς – περιλαμβάνουν πιθανότητες για κατάθλιψη, αλκοολισμό, διάσπαση προσοχής, καρδιακές διαταραχές μέχρι και το προσδόκιμο ζωής του. Τότε το παιδί ξεκινάει και αφηγείται «από μικρός έβλεπα τον εαυτό μου όπως και οι άλλοι. Χρονίως ασθενή. Κάθε γρατζουνιά στο γόνατο, κάθε συνάχι, ήταν θανάσιμη απειλή». Μια άλλη φωνή ακούγεται να λέει πως «η ασφάλεια δεν το καλύπτει». Πρόκειται για μια ιδιαίτερα προφητική σκηνή, καθώς οι ασφάλειες υγείας στις Η.Π.Α. στο σήμερα μπορεί να μην σε καλύψουν αν καπνίζεις, ή αν δεν αθλείσαι αρκετά, καθ’ ότι έχεις περισσότερες πιθανότητες να νοσήσεις.
Ο Jerome θέλει να πάει στα άστρα, παρ’ όλα αυτά τα γονίδιά του τον κρατάνε στη γη, καθώς κάνεις δεν θα μπει στη διαδικασία να τον εκπαιδεύσει, αφού έχει γεννηθεί με φυσικό τοκετό και έχει όλες τις γονιδιακές πιθανότητες να αποτύχει. «Είναι παράνομο να κάνουν διακρίσεις αλλά κάνεις δεν παίρνει τον νόμο στα σοβαρά».Στον κόσμο του Gattaca μπορείς να παραγγείλεις για το παιδί σου γονιδιακές βελτιώσεις στον τοπικό γενετιστή της γειτονίας. Ο Jerome όμως θα αποφασίσει να κλέψει την γενετική ταυτότητα Vincent, ώστε να επιτύχει την πολυπόθητη ανέλιξη στην τάξη των γενετικά άρτιων. Παρεμπιπτόντως, όταν η παραγωγή για την προώθηση της ταινίας έβαλε αγγελία στη Washington Post ότι το GATTACA είναι εταιρεία γενετικής που θα τους πρόσφερε τα τέλεια παιδιά, άρχισαν να δέχονται χιλιάδες τηλεφωνήματα.
Κάθε μέρα καθαριστές σαρώνουν τον σταθμό της Gattaca, καθιστώντας τον λευκό πανί για τα σημάδια του DNA. Ο πρωταγωνιστής –για μην αποκαλυφθεί η ταυτότητά του– πρέπει να προσέχει κάθε βήξιμο, κάθε άγγιγμα, κάθε τρίχα από τα μαλλιά του, και κάθε φιλί – συμπεριφορά η οποία για διαφορετικούς λογούς βρίσκεται σήμερα στην καθημερινότητά μας. Αυτή δεν είναι και η μονή λεπτομέρεια στην ταινία, που δημιουργεί συνειρμούς από τη μεταπανδημική δυστοπική πραγματικότητα: Τα πιστοποιητικά DNA αποτελούν το βασικό διαβατήριο στον κόσμο του Gattaca, και το αντίστοιχο QR code –μια σταγόνα αίμα, μια τρίχα από τα μαλλιά, λίγα ούρα– το κουβαλάς παντού μαζί σου.
Το σκηνικό στο οποίο συμβαίνουν όλα τα παραπάνω θα μπορούσε να συμπυκνωθεί στη σκηνή οπού η Irene καλεί τον πρωταγωνιστή μας, να δουν μια ρομαντική ανατολή ηλίου, που ξεπροβάλει σιγά σιγά σε χιλιάδες περιστρεφόμενα φωτοβολταϊκά πάνελ. Ο χαμηλός προϋπολογισμός της ταινίας επέβαλε την αριστουργηματική σκηνογραφία. Το σκηνικό χτίζεται με υλικά από τον φουτουρισμό του ’60, η μοντέρνα αρχιτεκτονική κυριαρχεί – αρχιτεκτονική που υποσχόταν την επίλυση των προβλημάτων της στέγασης με την εξέλιξη της τεχνολογίας στον 20ο αιώνα. Κατασκευάζοντας εντυπωσιακά κτίρια με εμφανείς, λιτές και ξεκάθαρες φόρμες, χωρίς περιττές διακοσμήσεις, αλλά αδυνατώντας να επιτύχει τους στόχους της, επάξια συνθέτει το ιδανικό δυστοπικό σκηνικό, το οποίο ολοκληρώνεται από έναν βιρτουόζο πιανίστα με 12 δάχτυλα.
Στις 24 Οκτωβρίου 1997, η Hollywood Reporter, έγραφε για το Gattaca «στο εγγύς μέλλον, οι φυλετικές, σεξουαλικές και κοινωνικές διακρίσεις θα εξαλειφθούν – αυτά είναι τα καλά νέα.
»Στο εγγύς μέλλον, η γενετική αξιολόγηση θα κυριαρχήσει – αυτά είναι τα κακά νέα σε αυτήν την προειδοποιητική ματιά σε μια μελλοντική στιγμή, που ο γενετικός σας κώδικας θα είναι το βιογραφικό σας».
Στο 2022 οι φυλετικές, σεξουαλικές, κοινωνικές διακρίσεις παραμένουν, και παρ’ ότι η γενετική αξιολόγησή δεν έχει κυριαρχήσει, η βιοπολιτική, ο έλεγχος και οι διαχωρισμοί συνθέτουν την πραγματικότητα.
Το αν τελικά ξέφυγε ο Jerome από αυτήν μας βρίσκει παγερά αδιάφορους, αφού το διάστημα δεν μας χωράει όλους και όλες…
Foreign_voice
