Ο καπιταλισμός είναι ο πρώτος τρόπος κοινωνικής οργάνωσης που παράγει μια ιδεολογία, σύμφωνα με την οποία η ίδια αυτή οργάνωση είναι «ορθολογική». Η ιδεολογία αυτή λέγεται επιστήμη. Δεν έχει νόημα να αναφερθεί κανείς εκτενώς στο πως η επιστημονική αυθεντία αποτελεί πυλώνα νομιμοποίησης των εκάστοτε εξουσιών όλων των αποχρώσεων. Η θετικιστική έννοια μιας επιστήμης ουδέτερης και απελευθερωμένης από πολιτικές, θρησκευτικές και ηθικές προκαταλήψεις έχει αρκούντως αποδομηθεί σε φιλοσοφικό, πολιτικό, μέχρι και… επιστημονικό επίπεδο. Κι όμως, στα πλαίσια μιας δημόσια κουβέντας, ο κυρίαρχος επιστημονικός λόγος είναι ακόμα ενδεδυμένος με μια μυστικιστική αύρα αυθεντίας που υπερισχύει των υπολοίπων εκφορών λόγου. Το γεγονός αυτό ενισχύεται από εντυπωσιακά τεχνολογικά επιτεύγματα που βασίστηκαν στην επιστήμη και ταυτόχρονα ανατροφοδοτούν την ερευνητική δυνατότητα αλλά και τον μύθο της παντοδύναμης, αντικειμενικής, ουδέτερης τεχνοεπιστήμης. Η γραμμική λούπα πείραμα-ανακάλυψη-καινοτομία μονοπωλεί την αντίληψή μας για την παραγωγή επιστημονικής και τεχνολογικής γνώσης μέσα από διάφορους μηχανισμούς Θεάματος αλλά και παραγωγής βιοπολιτικής, όπως πχ τα ΜΜΕ ή το Κράτος. Το σύγχρονο πολιτικό σύστημα αναφέρεται σε διπλή ανάθεση. Αφενός έχουμε τους παραδοσιακούς μηχανισμούς της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και αφετέρου μια τυφλή εμπιστοσύνη στους ειδικούς και την ειδημοσύνη. Ο σύγχρονος καπιταλισμός μπορεί να επιβιώσει μόνο εάν οι υπήκοοι του ψηφίζουν, καταναλώνουν και εμπιστεύονται τους επαΐοντες. Καιρός λοιπόν να εισαγάγουμε λίγη πολιτική σκέψη στα άβατα της επιστήμης. Ας μολύνουμε τα αποστειρωμένα εργαστήρια με τον ιό της αμφισβήτησης και τα αδιαμφισβήτητα υγειονομικά μέτρα με το βακτήριο της αλληλεγγύης.
Την επιστημονική αυθεντία δεν τη σεβαστήκαμε ποτέ και πάντα σταθήκαμε κριτικά απέναντι στις πολιτικές αποφάσεις που στηρίχθηκαν σε επιστημονικά «δεδομένα» (να εδώ μια ετυμολογική παγίδα, η οριστική και αναντίρρητη αυταξία της έννοιας του δεδομένου): Επιτεθήκαμε στην πρωτοκαθεδρία των οικονομολόγων που ζητούσαν λιτότητα, στην βεβαιότητα των πολιτικών επιστημόνων που εξύψωσαν την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, στην κατασταλτική μανία των αρχιτεκτόνων των μεγάλων πόλεων που αντιμετωπίζουν το δομημένο περιβάλλον ως μια διαδικασία ποσοτικοποίησης του ζωτικού χώρου, όπου τα πάντα μεταφράζονται σε αριθμούς ώστε να γίνονται κατανοητά με “αντικειμενικό” τρόπο, στην καταστολή της διαφορετικότητας από τους ψυχιάτρους, στην δικτατορία της νόρμας που επέβαλλε η στατιστική κανονική κατανομή. Οργανώσαμε πρωτοβουλίες και αγώνες απέναντι στην επιστημονικά εκπορευόμενη εκμετάλλευση της γης, που νομιμοποιεί την δηλητηρίαση του περιβάλλοντος, που αφανίζει οικοσυστήματα, βασανίζει και δολοφονεί ζώα σε μεγακλίμακα, εκτοπίζει ανθρώπους (και προκαλεί φονικούς κορωνοϊούς ως απότοκο των αναγκών της καπιταλιστικής αγοράς). Πως είναι δυνατόν να παραμείνουμε σε αφασία μπροστά στις ταχύρρυθμες επιστημονικοφανείς προσεγγίσεις που προκαλούν τον ολοκληρωτικό έλεγχο των ζωών μας σε παγκόσμια σχεδόν κλίμακα; Πώς είναι δυνατόν να θεωρήσουμε ότι τα «αντικειμενικά» και «αναγκαία» μέτρα που μας επιβάλλουν είναι απλά προϊόν μιας ουδέτερης επιστημονικής διαδικασίας; Όχι, η επιστήμη έχει πολιτική και αυτό πρέπει να αναδειχθεί.
Μόλις λίγες μέρες πριν την ανακοίνωση της λήψης των έκτακτων μέτρων, καμιά δε θα πίστευε ότι μέχρι και τα αγωνιζόμενα κοινωνικά κομμάτια θα υπέκυπταν με τέτοια νωθρότητα σε αυτή την ισοπεδωτική κρατική επίθεση και ρητορεία. Αυτοκαταστολή, υποχώρηση και αναστολή δραστηριοτήτων συνθέτουν (με ελάχιστες εξαιρέσεις) τη γραμμή πλεύσης σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Παρά τη μακρόχρονη παράδοση κριτικής αντιμετώπισης και αποδόμησης των τεχνο-επιστημονικών ντετερμινισμών που στηρίζουν τους σχεδιασμούς της εξουσίας, ξαφνικά το αίμα πάγωσε μπροστά σε μια ασαφή επιστημονική παρουσίαση για τα πιθανά αποτελέσματα του νέου ιού. Ενώ σε διάφορα γεωγραφικά σημεία της πανδημίας τα αγωνιζόμενα κομμάτια πρόταξαν σχεδόν αμέσως την αλληλεγγύη, την αλληλοβοήθεια, και την αυτοοργάνωση ως τα κύρια χαρακτηριστικά μιας αντικρατικής στρατηγικής ενάντια στον φόβο, τον έλεγχο αλλά και την διάδοση του ιού, στα εγχώρια κυριάρχησε προς στιγμή η αμηχανία.
Δεν αμφισβητούμε την ύπαρξη του SARS-CoV-2 σαν άλλοι τηλεπωλητές συνομωσιολόγοι. Ο κίνδυνος υφίσταται, ζωές χάθηκαν και θα χαθούν (κι αυτό γράφεται με περίσκεψη, όχι με κυνισμό), τα συστήματα υγείας παγκοσμίως θα βρεθούν σε ασφυκτική πίεση, αυξάνοντας περαιτέρω τον κίνδυνο για όποιους τα χρειάζονται και για άλλους λόγους. Πρέπει κάποια να έχει χάσει τελείως την κριτική της προσέγγιση, όμως, για να μην βλέπει ότι η κρατική περιστολή ελευθεριών είναι απαράδεκτο να πλασάρεται ως τρόπος αντιμετώπισης. Σε ένα μήνα ο ιός θα είναι ακόμα εδώ και, ακόμα κι αν υπάρξει ύφεση της διασποράς, η απειλή και η καταστολή που τη συνοδεύει θα μας συντροφεύουν μακροχρόνια. Πόσο καιρό είναι διατεθιμένοι να «μείνουν σπίτι» αυτοί που ζητούν περισσότερα μέτρα, ρουφιανεύουν, κατηγορούν και τραβάνε σέλφι για το ίνσταγκραμ; Πόσο είμαστε πρόθυμες οι υπόλοιπες να σταθούμε αλληλέγγυες στους άρρωστους και ευάλωτους συνανθρώπους μας, στους «μιαρούς» πληθυσμούς που θα μπουν στο στόχαστρο στους επόμενους μήνες, στις χιλιάδες απολυμένων, ανέργων και απλήρωτων που θα δημιουργήσει αυτή η κατάσταση; Πόσο μπορούμε να ανεχθούμε η δημόσια συζήτηση για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα αλλά και τη λήψη μέτρων που αλλάζουν την σύγχρονη ζωή όπως την ξέρουμε να γίνονται με όρους προσωπολατρείας ή μικροκομματικής εκμετάλλευσης. Όταν οι ίδιοι οι εξουσιαστές ευτελίζουν τον επιστημονισμό ψέλνοντας τροπάρια βιοπολιτικής και παίζοντας παιχνίδια απόλυτου ελέγχου στο σώμα μιας κοινωνίας που δεν πρόλαβε ποτέ να σηκώσει κεφάλι από την προηγούμενη κρίση, οφείλουμε να προτάξουμε όλα τα εργαλεία μας, πολιτικά, ιδεολογικά, υλικά, για να αντισταθούμε της περιστολής των μηδαμινών ελευθεριών που μας έχουν απομείνει.
Οφείλουμε να στρέψουμε το βλέμμα μας στο μέλλον και όχι στο βραχυπρόθεσμο και τρομολαγνικό παρόν, πριν να είναι πολύ αργά. Να αποδομήσουμε κριτικά την άσκηση πολιτικής που στηρίζεται σε «επιστημονικά δεδομένα». Το επίκεντρο της σκέψης μας -και είναι αυτό ακριβώς που μας διαφοροποιεί- πρέπει πάντα να είναι το κοινωνικό επίδικο. Ο SARS-CoV-2 πρώτα και κύρια μολύνει την κοινωνία, την αλληλεγγύη και τα συλλογικά προτάγματα, χτίζοντας ένα μέλλον ατομισμού, καταστολής και ολοκληρωτικού ελέγχου. Η αντιμετώπιση της πανδημίας δεν είναι ζήτημα επιστημονικό, αλλά καθαρά πολιτικό. Καλά θα κάνουμε να προστατευτούμε από τον κορωνοϊό όσο μπορούμε καλύτερα και κυρίως να προστατέψουμε αυτούς που περισσότερο κινδυνεύουν από την εξάπλωσή του. Την ίδια στιγμή δεν πρέπει να ξεχνάμε τα συντριπτικά πλήγματα του καπιταλισμού στον πλανήτη. Κάθε τρία δευτερόλεπτα ένα παιδί πεθαίνει στον πλανήτη μας από ασιτία. Να θυμόμαστε πάντα ότι κανένα κράτος δεν παίρνει μέτρα γι’ αυτό. Αντίθετα παίρνει μέτρα για να εξασφαλίσει ότι θα συνεχίσει να συμβαίνει.
Πριν 102 χρόνια η ισπανική γρίπη προκάλεσε εκατομμύρια θανάτους σε όλη τη γη. Καμιά δεν θέλει να επαναληφθεί αυτό. Όσο διαρκούσε η εξάπλωση της γρίπης, οι μπολσεβίκοι ανέτρεψαν οριστικά το τσαρικό καθεστώς, οι ισπανοί αναρχικοί ανέλαβαν την πρωτοκαθεδρία του εκεί εργατικού κινήματος, οι σπαρτακιστές εξεγέρθηκαν στο Βερολίνο, ο Μάχνο έλεγξε μέρος της Ουκρανίας, οι αναρχικοί εργάτες του Μπουένος Άιρες ξεσηκώθηκαν… Όταν αποδεχόμαστε οικειοθελώς την περιστολή των ελευθεριών μας καθιστούμε βέβαιο ότι τίποτα παρόμοιο δεν θα επαναληφθεί. Όπως κάποτε δήλωσε ο πατέρας του νεοφιλελεύθερου ιδεολογήματος Μίλτον Φρίντμαν: «Μόνο μια κρίση, πραγματική ή όχι, παράγει αληθινή αλλαγή». Ας μεταστρέψουμε τις ιδέες τους σε οχήματα για την ολοκληρωτική τους ανατροπή! Και μια καλή αφετηρία για να κλονίσεις τον καπιταλισμό είναι να αμφισβητήσεις την επιστημονική ιδεολογία που τροφοδοτεί τον μύθο της ορθολογικότητάς του…
_gil & Emil
