Μια εκ φαντασίας συνέντευξη με τον Μάνο Χατζιδάκι
Άπατρις: Κύριε Χατζιδάκι, στις εκλογές της 6ης Μάη 2012 η Ελλάδα κατέκτησε άλλη μία παγκόσμια πρωτιά. Οι ψηφοφόροι εξέλεξαν στη βουλή ένα ξεκάθαρα νεοναζιστικό κόμμα, τη Χρυσή Αυγή, εβδομηνταεννέα χρόνια μετά την άνοδο του ναζισμού στη Γερμανία. Πιστεύετε ότι η άνοδος των νεοναζί είναι αποτέλεσμα του θυμού του ελληνικού λαού εναντίον του πολιτικού συστήματος που βύθισε στην ανέχεια και την ανεργία σχεδόν τον μισό πληθυσμό της χώρας; Ή πρόκειται για μία ιδεολογική στροφή της κοινωνίας προς τις φασιστικές ιδέες;
Μάνος Χατζιδάκις: Ο νεοναζισμός, ο φασισμός, ο ρατσισμός και κάθε αντικοινωνικό και αντιανθρώπινο φαινόμενο συμπεριφοράς δεν προέρχεται από ιδεολογία, δεν περιέχει ιδεολογία, δεν συνθέτει ιδεολογία. Είναι η μεγεθυμένη έκφραση-εκδήλωση του κτήνους που περιέχουμε μέσα μας χωρίς εμπόδιο στην ανάπτυξή του, όταν κοινωνικές ή πολιτικές συγκυρίες συντελούν, βοηθούν, ενισχύουν τη βάρβαρη και αντιανθρώπινη παρουσία του.
Ο νεοναζισμός είμαστε εσείς κι εμείς – όπως στη γνωστή παράσταση του Πιραντέλο. Είμαστε εσείς, εμείς και τα παιδιά μας. Δεχόμαστε να ‘μαστε απάνθρωποι μπρος στους φορείς του AIDS, από άγνοια, αλλά και τόσο «ανθρώπινοι» και συγκαταβατικοί μπροστά στα ανθρωποειδή ερπετά του φασισμού, πάλι από άγνοια, αλλά κι από φόβο κι από συνήθεια.
Α: Αυτή η άγνοια που λέτε οφείλεται στον στίχο που εύστοχα είχε γράψει σε ένα του ποίημα ο Τ.Σ. Έλιοτ λέγοντας ότι «το ανθρώπινο είδος δεν αντέχει και πολύ την πραγματικότητα», ή είναι αποτέλεσμα του άκρατου ατομισμού, της ανάθεσης της ζωής μας στα χέρια των πολιτικών και οικονομικών εξουσιαστών, και της ιδιώτευσης που με θρησκευτική σχεδόν λατρεία εξυψώθηκε τα προηγούμενα χρόνια της «ευημερίας» και της καταναλωτικής φρενίτιδας;
Μ.Χ.: Βιώνουμε μέρα με τη μέρα περισσότερο το τμήμα του εαυτού μας – που ή φοβάται ή δεν σκέφτεται, επιδιώκοντας όσο γίνεται περισσότερα οφέλη. Ώσπου να βρεθεί ο κατάλληλος «αρχηγός» που θα ηγηθεί αυτό το κατάπτυστο περιεχόμενό μας. Και τότε θα ‘ναι αργά για ν’ αντιδράσουμε.
Πρόσφατη περίπτωση ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Μόνο που ο πόλεμος αυτός μας δημιούργησε για ένα διάστημα μιαν αρκετά μεγάλη πλάνη, μια ψευδαίσθηση. Πιστέψαμε όλοι μας πως σ’ αυτόν τον πόλεμο η Δημοκρατία πολέμησε το φασισμό και τον νίκησε. Σκεφθείτε: η «Δημοκρατία», εμείς με τον Μεταξά κυβερνήτη και σύμμαχο τον Στάλιν, πολεμήσαμε τον ναζισμό, σαν ιδεολογία άσχετη από μας τους ίδιους. Και τον… νικήσαμε. Τι ουτοπία και τι θράσος.
Αγνοώντας πως απαλλασσόμενοι από την ευθύνη του κτηνώδους μέρους του εαυτού μας, και τοποθετώντας το σε μιαν άλλη εθνότητα υποταγμένη ολοκληρωτικά σ’ αυτό, δεν νικούσαμε κανέναν φασισμό, αλλά απλώς μιαν άλλη εθνότητα επικίνδυνη που επιθυμούσε να μας υποτάξει.
Ένας πόλεμος σαν τόσους άλλους από επικίνδυνους ανόητους σε άλλους ανόητους, περιστασιακά ακίνδυνους. Και φυσικά όλα τα περί «Ελευθερίας», «Δημοκρατίας», και «λίκνων πνευματικών και μη» είναι για τις απαίδευτες στήλες των εφημερίδων και τους αφελείς αναγνώστες. Ποτέ δεν θα νικήσει η Ελευθερία, αφού τη στηρίζουν και τη μεταφέρουν άνθρωποι, που εννοούν να μεταβιβάζουν τις δικές τους ευθύνες στους άλλους.
Α: Ισχύει δηλαδή αυτό που είχε πει ο Σάτρ, ότι «η κόλαση είναι οι άλλοι»;
Μ.Χ.: Ο νεοναζισμός δεν είναι οι άλλοι. Οι μισητοί δολοφόνοι, που βρίσκουν όμως κατανόηση από τις διωκτικές αρχές λόγω μιας περίεργης αλλά όχι και ανεξήγητης συγγενικής ομοιότητος. Που τους έχουν συνηθίσει οι αρχές και οι κυβερνήσεις σαν μια πολιτική προέκτασή τους ή σαν μια επιτρεπτή αντίθεση, δίχως ιδιαίτερη σημασία που να προκαλεί ανησυχία. Τελευταία διάβασα πως στην Πάτρα, απέναντι στο αστυνομικό τμήμα άνοιξε τα γραφεία του ένα νεοναζιστικό κόμμα. Καμιά ανησυχία ούτε για τους φασίστες, ούτε για τους αστυνομικούς. Ούτε φυσικά για τους περιοίκους.
Ο φασισμός στις μέρες μας φανερώνεται με δυο μορφές. Ή προκλητικός, με το πρόσχημα αντιδράσεως σε πολιτικά ή κοινωνικά γεγονότα που δεν ευνοούν την περίπτωσή τους, ή παθητικός μες στον οποίο κυριαρχεί ο φόβος για ό,τι συμβαίνει γύρω μας. Ανοχή και παθητικότητα λοιπόν. Κι έτσι εδραιώνεται η πρόκληση. Με την ανοχή των πολλών. Προτιμότερο αργός και σιωπηλός θάνατος, από την αντίδραση του ζωντανού και ευαίσθητου οργανισμού που περιέχουμε.
Δεν θέλω να επεκταθώ. Φοβάμαι πως δεν έχω τα εφόδια για μια θεωρητική ανάπτυξη, ούτε την κατάλληλη γλώσσα για τις απαιτήσεις του όλου θέματος. Όμως το θέμα με καίει. Και πριν πολλά χρόνια επιχείρησα να το αποσαφηνίσω μέσα μου. Σήμερα ξέρω πως διέβλεπα με την ευαισθησία μου τις εξελίξεις και την επανεμφάνιση του τέρατος. Και δεν εννοούσα να συνηθίσω την ολοένα αυξανόμενη παρουσία του. Πάντα εννοώ να τρομάζω.
Α: Εδώ και αρκετό καιρό οι νεοναζί της χρυσής αυγής προσπαθούν να πείσουν τον κόσμο ότι δεν είναι ναζί και φασίστες, αλλά Έλληνες εθνικιστές που υπηρετούν τα πατριωτικά ιδεώδη. Τελικά ο εθνικισμός είναι απλά η υπερβολική αγάπη ενός ανθρώπου για την πατρίδα του, που είναι έτοιμος να την υπερασπιστεί ακόμη και με τα όπλα μπροστά στον όποιο κίνδυνο;
Μ.Χ.: Ο εθνικισμός είναι κι αυτός νεοναζισμός. Τα κουρεμένα κεφάλια των στρατιωτών, έστω και παρά τη θέλησή τους, ευνοούν την έξοδο της σκέψης και της κρίσης, ώστε να υποτάσσονται και να γίνονται κατάλληλοι για την αποδοχή διαταγών και κατευθύνσεων προς κάποιο θάνατο – δικόν τους ή των άλλων. Η εμπειρία μού διδάσκει πως η αληθινή σκέψη, ο προβληματισμός οφείλει κάπου να σταματά. Δεν συμφέρει. Γι’ αυτό και σταματώ. Ο ερασιτεχνισμός μου στην επικέντρωση κι ανάπτυξη του θέματος κινδυνεύει να γίνει ευάλωτος από τους εχθρούς. Όμως οφείλω να διακηρύξω το πάθος μου για μια πραγματική κι απρόσκοπτη ανθρώπινη ελευθερία.
Ενώ τα πουλιά… Για τα πουλιά, μόνον οι δολοφόνοι, οι άθλιοι κυνηγοί αρμόζουν, με τις «ευγενικές παντός έθνους παραδόσεις». Κι είναι φορές που το κτήνος πολλαπλασιαζόμενο κάτω από συγκυρίες και με τη μορφή «λαϊκών αιτημάτων και διεκδικήσεων» σχηματίζει φαινόμενα λοιμώδους νόσου που προσβάλλει μεγάλες ανθρώπινες μάζες, και επιβάλλει θανατηφόρες επιδημίες.
Α: Σε μια πρόσφατη δημοσκόπηση η έρευνα διαπίστωσε στις νεαρές ηλικίες από 18 έως 24 ετών ότι η χρυσή αυγή αναδείχτηκε σε δεύτερο κόμμα με ένα ποσοστό του 14%, ενώ στους νέους που ψήφιζαν για πρώτη φορά κατέγραψε ένα ποσοστό που άγγιξε το 22% . Πού οφείλεται αυτό κατά τη γνώμη σας;
Μ.Χ.: Το φάντασμα του κτήνους παρουσιάζεται ιδιαιτέρως έντονα στους νέους. Εκεί επιδρά και το marketing. Η επιρροή από τα Μ.Μ.Ε. ενός τρόπου ζωής που ευνοεί το εμπόριο. Κι όπως η εμπορία ναρκωτικών ευνοεί τη διάδοσή τους στους νέους, έτσι και η μουσική, οι ιδέες, ο χορός και όσα σχετίζονται με τον τρόπο ζωής τους έχουν δημιουργήσει βιομηχανία και τεράστια κι αφάνταστα οικονομικά ενδιαφέρονται.
Μη βρίσκοντας αντίσταση από μια στέρεη παιδεία, όλα αυτά δημιουργούν ένα κατάλληλο έδαφος για να ανθίσει ο εγωκεντρισμός, η εγωπάθεια, η κενότητα και φυσικά κάθε κτηνώδες ένστιχτο στο εσωτερικό τους. Προσέξτε τον χορό τους με τις ομοιόμορφες στρατιωτικές κινήσεις, μακρά από κάθε διάθεση επαφής και επικοινωνίας. Το τραγούδι τους με τις συνθηματικές επαναλαμβανόμενες λέξεις, η απουσία του βιβλίου και της σκέψης από τη συμπεριφορά τους και ο στόχος για μια άνετη σταδιοδρομία κέρδους και εύκολης επιτυχίας.
Α: Λέτε ότι ο πόλεμος ενάντια στον φασισμό είναι και θέμα παιδείας;
Μ.Χ.: Η μόνη αντιβίωση για την καταπολέμηση του κτήνους που περιέχουμε είναι η Παιδεία. Η αληθινή παιδεία, και όχι η ανεύθυνη εκπαίδευση και η πληροφορία χωρίς κρίση και χωρίς ανήσυχη αμφισβητούμενη συμπερασματολογία. Αυτή η παιδεία που δεν εφησυχάζει ούτε δημιουργεί αυταρέσκεια στον σπουδάζοντα, αλλά πολλαπλασιάζει τα ερωτήματα και την ανασφάλεια. Όμως μια τέτοια παιδεία δεν ευνοείται από τις πολιτικές παρατάξεις και από όλες τις κυβερνήσεις, διότι κατασκευάζει ελεύθερους και ανυπότακτους πολίτες μη χρήσιμους για το ευτελές παιχνίδι των κομμάτων και της πολιτικής. Κι αποτελεί πολιτική «παράδοση» η πεποίθηση πως τα κτήνη, με κατάλληλη τακτική και αντιμετώπιση, καθοδηγούνται, τιθασεύονται.
Και το Κακό ελλοχεύει χωρίς προφύλαξη, χωρίς ντροπή. Ο νεοναζισμός δεν είναι θεωρία, σκέψη και αναρχία. Είναι μια παράσταση. Εσείς κι εμείς.
Και πρωταγωνιστεί ο Θάνατος.
Α: Σας ευχαριστούμε πολύ
Μ.Χ.: Κι εγώ σας ευχαριστώ για την επικοινωνία. Θα ήθελα να κάνω μια έκκληση στους νέους και νέες: Να περιφρονείτε τις συνήθειες των πολλών, τη λογική του κράτους και την «ηθική» των συγγενών σας . Να αγαπάτε με πάθος τους κυνηγημένους, τους ανορθόδοξους και τους αναθεωρητές.
* Η παραπάνω «συνέντευξη» είναι ένας φανταστικός διάλογος μεταξύ του υπογράφοντος και του Μάνου Χατζιδάκι. Πρόκειται για αποδόμηση ενός κειμένου του Μ.Χ., το οποίο ο συνθέτης είχε γράψει λίγους μήνες πριν τον θάνατό του τον Φεβρουάριο του 1993, και είχε δημοσιευτεί στο πρόγραμμα αντιναζιστικής συναυλίας που είχε δώσει η Ορχήστρα των Χρωμάτων με έργα Βάιλ, Λίστ και Μπάρτον. Το ίδιο κείμενο παράλληλα είχε δημοσιευτεί και στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία.
Ευάγριος Αληθινός
