Το ακόλουθο άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Eντός Eκτός τον Απρίλιο του 2019 (εφημερίδα αντιπληροφόρησης και αλληλεγγύης για τους πολιτικούς κρατούμενους) και παραθέτει ορισμένες επιπτώσεις από καίρια νομικά σημεία του νέου ποινικού κώδικα. Συγκεκριμένα ο νέος ποινικός κώδικας μαζί με τον κώδικα ποινικής δικονομίας, ισχύουν από 1η Ιουλίου και υπερψηφίστηκαν σε μια διαδικασία φαστ τρακ στο κοινοβούλιο εντός προεκλογικής περιόδου, ενώ πρόκειται για την πρώτη αναδιαμόρφωση του Π.Κ -ενός από τα βασικότερα αρχεία προστασίας του κράτους και της δημοκρατίας- μετά από 70 χρόνια. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί πως κάποια σημεία του Π.Κ. που αναγράφονται στο άρθρο,έχουν τροποποιηθεί στο τελικό νομικό έγγραφο.
Συγκεκριμένα, η σημαντική τροποποίηση έγινε στο άρθρο 336 του Π.Κ σχετικά με το βιασμό. Στην αρχική πρόταση, όπως αναφέρει και το παρόν άρθρο, ο βιασμός ορίζεται με βάση τη σωματική βία, την απειλή και την ακεραιότητα και επί αυτού χαρακτηρίζεται κλιμακωτά ως προς τη σοβαρότητα σε μία γραμμή πλημμελήματος-κακουργήματος. Ακολουθώντας ισχυρές αντιδράσεις από φεμινιστικές ομάδες, οργανώσεις, φορείς αλλά και από θεσμικά όργανα της Ευρώπης, τροποποιήθηκε ώστε να συμπεριλαμβάνει τη σημαντική προϋπόθεση της απουσίας συναίνεσης ως προς τον ορισμό του βιασμού. Έτσι με βάση την παράγραφο 5 πλέον «Όποιος επιχειρεί γενετήσια πράξη χωρίς τη συναίνεση του παθόντος τιμωρείται με ποινή κάθειρξης έως 10 έτη». Παρόλα αυτά, παραμένει θολό το πώς πρέπει να πραγματοποιείται ο βιασμός για να συνιστά «γενετήσια πράξη» και γενικότερα απουσιάζουν περαιτέρω διευκρινήσεις, αφήνοντας έτσι κενά για νομικά «παραθυράκια» κι ερμηνεία κατά το δοκούν.
Ένα μέρος του φεμινιστικού κινήματος (κατά βάση το θεσμικό κομμάτι του), μιλά για ιστορική νίκη αναγνωρίζοντας πως πρόκειται για ένα σημαντικό βήμα ως προς την κοινωνική και θεσμική κατανόηση του βιασμού και τη συνακόλουθη προστασία των γυναικών από το δικαστικό σύστημα.
Από πλευράς μας, πιστεύουμε πως πρέπει να εκτιμήσουμε τα θετικά και τα αρνητικά σημεία του νέου ποινικού κώδικα και να τα τοποθετήσουμε στη βάση της πίεσης των κινημάτων επί των κοινωνικών συσχετισμών. Γι’ αυτό το λόγο η διευρυμένη ενημέρωση και αποτίμηση τέτοιων εγγράφων αποτελούν εργαλεία για τη γενικότερη αναγνώριση της συγκυρίας που βρισκόμαστε. Το παρακάτω κείμενο ανήκει στο δικηγόρο Γ. Καρκανιά, και αναδεικνύει τα βασικά προβληματικά σημεία που θα μας απασχολήσουν, ως κίνημα, στις περιπτώσεις ποινικής καταστολής και ελέγχου.
***
Τα βασικά χαρακτηριστικά του νέου ΠΚ όσον αφορά το γενικό μέρος είναι:
– Το ανώτατο όριο της πρόσκαιρης κάθειρξης μειώνεται από τα 20 χρόνια στα 15, ενώ το ανώτατο όριο της εκτιτέας ποινής πρόσκαιρης κάθειρξης μειώνεται από τα 25 χρόνια στα 20. Ταυτόχρονα περιορίζονται τα όρια ποινών σε μεγάλο αριθμό αδικημάτων, ενώ καταργούνται τα πταίσματα.
– Η ποινή της ισόβιας κάθειρξης είτε καταργείται (όπως π.χ. στην έκρηξη του 270 παρ. γ’ και δ’ του ΠΚ) είτε προστίθεται διαζευκτικά η ποινή της πρόσκαιρης κάθειρξης (όπως π.χ. στην ανθρωποκτονία από πρόθεση, η οποία σήμερα τιμωρείται μόνο με ισόβια, ενώ στο σχέδιο προβλέπεται ισόβια ή πρόσκαιρη κάθειρξη τουλάχιστον 10 ετών).
– Καταργείται η μετατροπή ποινής φυλάκισης σε χρήμα. Η ποινή άνω των 3 ετών (η οποία πλέον δεν θα αναστέλλεται) είτε θα εκτίεται είτε θα μετατρέπεται σε παροχή κοινωφελούς εργασίας.
– Παρά την κατάργηση της μετατροπής ποινής σε χρήμα, σε πολλά πλημμεληματικού χαρακτήρα αδικήματα θα επιβάλλεται μόνο χρηματική ποινή ή παροχή κοινωφελούς εργασίας.
– Επεκτείνεται ο θεσμός της κοινωφελούς εργασίας, ο κατ’ οίκον περιορισμός και η ηλεκτρονική επιτήρηση (βραχιολάκι).
– Υπάρχει ρητή πρόβλεψη για την απόλυση όσων εκτίουν περισσότερες ποινές ισόβιας κάθειρξης.
– Ενώ ο ισχύον ΠΚ προβλέπει ότι η απόλυση υπό όρο χορηγείται «οπωσδήποτε», εκτός αν κριθεί με ειδική αιτιολογία ότι είναι απολύτως αναγκαία η συνέχιση της κράτησης για να αποτραπεί η τέλεση νέων αξιόποινων πράξεων, το νέο άρθρο παραλείπει την λέξη «οπωσδήποτε». Ως εκ τούτου, τίθεται εν αμφιβόλω το αν και πότε θα βγαίνει από την φυλακή ένας κρατούμενος που δικαιούται απόλυση υπό όρους. Αξίζει επίσης να επισημανθεί ότι η εποπτεία για την τήρηση των υποχρεώσεων του υπό όρο απολυόμενου «μπορεί να ανατεθεί σε εταιρεία προστασίας αποφυλακιζομένων»…
– Γίνεται πιο εύκολη η άρση της απόλυσης του υπό όρο απολυθέντα κρατούμενου.
***
Όσον αφορά το ειδικό μέρος του ΠΚ, θα επιχειρηθεί μία παρουσίαση συγκεκριμένων διατάξεων κάποιες εκ των οποίων έχουν βρεθεί στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης, ενώ κάποιες άλλες (παραδόξως;) έχουν μέχρι στιγμής περάσει απαρατήρητες.
187Α ΠΚ Τρομοκρατικές πράξεις – Τρομοκρατική οργάνωση
Η νέα διάταξη ορίζει «Όποιος τελεί κακούργημα ή οποιοδήποτε κοινώς επικίνδυνο έγκλημα υπό συνθήκες ή με τέτοιο τρόπο ή σε τέτοια έκταση που να προκαλεί σοβαρό κίνδυνο για τη χώρα ή για διεθνή οργανισμό και με σκοπό να εκφοβίσει σοβαρά τις νόμιμες αρχές τους ή ένα πληθυσμό ή να καταστρέψει τις θεμελιώδεις πολιτικές ή οικονομικές δομές της χώρας, άλλης χώρας ή διεθνούς οργανισμού τιμωρείται…».
Αν και η αντικατάσταση της ισχύουσας διατύπωσης «που είναι δυνατό να βλάψουν σοβαρά…» με το «που προκαλεί σοβαρό κίνδυνο» είναι ένα μικρό βήμα προς τον περιορισμό της ασάφειας της εν λόγω διάταξης, το 187Α ΠΚ παραμένει εξαιρετικά ασαφές και αόριστο και άρα ανοικτό σε διασταλτικές ερμηνείες. Στο ίδιο μοτίβο παραμένει και η χρήση του θολού όρου «νόμιμες αρχές», οι οποίες δεν προσδιορίζονται.
Περαιτέρω, η διεύθυνση τρομοκρατικής οργάνωσης περιορίζεται σε επιβαρυντική περίσταση της συγκρότησης/ένταξης, ενώ στο ισχύον άρθρο ο διευθυντής τιμωρείται με κάθειρξη τουλάχιστον 10 ετών. Η ποινή για την συγκρότηση και ένταξη σε τρομοκρατική οργάνωση παραμένει στα ίδια επίπεδα, ενώ προστίθενται: η ποινικοποίηση της στρατολόγησης σε τρομοκρατική οργάνωση, της εκπαίδευσης σε όπλα ή εκρηκτικά και της δημόσιας (και μέσω διαδικτύου) απειλής με τέλεση τρομοκρατικής πράξης ή πρόκληση ή διέγερση σε διάπραξή της. Και οι τρεις αυτές περιπτώσεις τιμωρούνται πλημμεληματικά. Η τελευταία διάταξη είχε επιχειρηθεί να εισαχθεί και πριν από περίπου 2 χρόνια, αλλά αποσύρθηκε λόγω αντιδράσεων.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η αναφορά σε τρομοκρατική οργάνωση που έχει συσταθεί (ή σκοπείται να συσταθεί) για την τέλεση πλημμελημάτων, αλλά και σε μεμονωμένο τρομοκράτη ο οποίος τελεί (ή σκοπείται να τελέσει) μόνο πλημμελήματα. Αν και η αναφορά σε τρομοκρατική οργάνωση πλημμελημάτων υπάρχει και στον ισχύοντα 187Α ΠΚ, πλέον αυτή προστίθεται και στο 187Β ΠΚ, το οποίο τιμωρεί την παροχή περιουσιακών στοιχείων, κινητών ή ακινήτων, χρηματοοικονομικών μέσων κ.λπ. σε τρομοκρατική οργάνωση ή μεμονωμένο τρομοκράτη.
270 και 272 ΠΚ – Έκρηξη και Κατασκευή και κατοχή εκρηκτικών υλών
Το ισχύον 270 ΠΚ που τέθηκε σε ισχύ το 1969 προβλέπει ποινές κάθειρξης για την έκρηξη και ισόβια αν από την έκρηξη προκλήθηκε σωματική βλάβη ή βλάβη σε εγκαταστάσεις κοινής ωφέλειας. Ενδεικτική είναι η διατύπωση της περίπτωσης δ’ που τιμωρεί με θανατική ποινή (η οποία έχει καταργηθεί) ή ισόβια κάθειρξη αν από την έκρηξη προήλθε θάνατος.
Η νέα διάταξη καταργεί τα ισόβια στις παραπάνω περιπτώσεις και μπορούν να επιβληθούν μόνο αν προκλήθηκε θάνατος μεγάλου αριθμού ανθρώπων. Επιπλέον, ενώ στις υπόλοιπες μορφές της η πράξη παραμένει κακούργημα, η έκρηξη από την οποία προέκυψε κοινός κίνδυνος για ξένα πράγματα μετατρέπεται σε πλημμέλημα.
Όσον αφορά την κατασκευή και κατοχή εκρηκτικών, αυτή πλέον τιμωρείται πλημμεληματικά, αντί για τις παράλογες και εξοντωτικές ποινές του ισχύοντα 272 ΠΚ οι οποίες επιβάλλονταν σωρευτικά με την ποινή της έκρηξης.
336 ΠΚ – Βιασμός
Η προτεινόμενη διάταξη είναι ιδιαίτερα προβληματική και έχει προκαλέσει αντιδράσεις, αφού περιορίζει τον βιασμό μόνο σε περιπτώσεις όπου ο εξαναγκασμός σε συνουσία γίνεται με σωματική βία ή με απειλή σοβαρού και άμεσου κινδύνου ζωής ή σωματικής ακεραιότητας. Όπως ορθά έχει επισημανθεί, ο βιασμός δεν μπορεί να εξαντλείται σε περιπτώσεις άσκησης ή απειλής άσκησης σωματικής βίας, αλλά θα πρέπει να γίνει σαφής και ορισμένη αναφορά στην έλλειψη συναίνεσης από πλευράς θύματος.
Ρατσιστικό έγκλημα
Με το νέο ΠΚ καταργείται το άρθρο 81Α το οποίο προβλέπει αυξημένες ποινές για το ρατσιστικό έγκλημα και αντί αυτού υπάρχει αναφορά στο άρθρο 79 περί δικαστικής επιμέτρησης της ποινής, αφού θα θεωρείται επιβαρυντική περίσταση η τέλεση εγκλήματος λόγω χαρακτηριστικών φυλής, χρώματος, θρησκείας, αναπηρίας, γενετήσιου προσανατολισμού, ταυτότητας ή φύλου. Ωστόσο στο νέο άρθρο 79 ΠΚ δεν υπάρχει ρητή πρόβλεψη για το μέγεθος προσαύξησης της ποινής, αφού αυτή θα εναπόκειται στην κρίση του δικαστηρίου.
***
Εν κατακλείδι, από μία πρώτη ανάγνωση παρατηρεί κανείς ότι ο νέος ΠΚ περιλαμβάνει θετικές καινοτομίες, αλλά και μεγάλες αντιφάσεις και προβληματικές διατάξεις. Η μείωση των ανωτάτων ορίων των ποινών και η –στις περισσότερες περιπτώσεις- κατάργηση της ισόβιας κάθειρξης αποτελούν προφανώς βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση, μέτρα όμως που έρχονται σε αντίθεση με την κατάργηση της μετατροπής ποινής σε χρήμα και την έκτιση πλημμεληματικών ποινών άνω των 3 ετών.
Επιπλέον, η ενίσχυση του άρθρου 187Α ΠΚ, η επέκταση του κατ’ οίκον περιορισμού, της ηλεκτρονικής επιτήρησης, η ανάθεση αρμοδιοτήτων σε εταιρείες προστασίας αποφυλακιζομένων σε συνδυασμό με προβλέψεις του ΚΠΔ για τις αυξημένες αρμοδιότητες των εισαγγελικών αρχών αποτελούν σαφείς ενδείξεις περαιτέρω αυστηροποίησης συγκεκριμένων πεδίων της ποινικής νομοθεσίας την ώρα που το υπουργείο κάνει λόγο για «εξορθολογισμό της ποινικής νομοθεσίας» και «περιορισμό του εγκλεισμού στις φυλακές».
Γ. Κακαρνιάς, δικηγόρος
