σημειώσεις με αφορμή την αραβική εξέγερση (και όχι μόνο…)
I
Στο πέμπτο βιβλίο των «Πολιτικών» ο Αριστοτέλης, εξετάζοντας τις αιτίες και τις αφορμές για τα ξεσπάσματα των επαναστάσεων, κατέληξε στο παρακάτω συμπέρασμα: «Γίγνονται μεν ουν αι στάσεις ού περί μικρών αλλά εκ μικρών, στασιάζουσι δε περί μεγάλων» (προκαλούνται οι επαναστάσεις, όχι για ασήμαντα γεγονότα αλλά από μικρές αφορμές, αποβλέπουν όμως σε σπουδαία αποτελέσματα). Ακόμα κι απ’ τα πιο μικρά συμβάντα: «πολλάκις λανθάνει μετάβασις των νομίμων».
17 Δεκεμβρίου 2010. Ένας φτωχός κι ασήμαντος μικροπωλητής, ο Μωχάμεντ Μπουαζίζι, θέλησε να διαμαρτυρηθεί για τη μη ανανέωση της άδειας επαγγέλματός του. Προφανώς ούτε που φαντάστηκε μέσα στην απελπισία του πως η αυτοπυρπόλησή του στην Τύνιδα θα προκαλούσε, όχι μόνο την πτώση του γαλλοθρεμένου δικτάτορα Μπεν Αλί, αλλά κι ένα ντόμινο (κατά την παλιά αμερικάνικη ορολογία) εξεγέρσεων σ’ ολόκληρο σχεδόν τον αραβικό κόσμο.
«Και να το ξέρεις, φτωχός και αδικημένος άγριο πράγμα» έγραφε κάποτε ο κωμικός ποιητής Μένανδρος. Η καμμένη σάρκα του Μωχάμεντ Μπουαζίζι θα μπορούσε να γίνει ένα συγκινητικό θέαμα στα δελτία των ειδήσεων. Δακρυρροούσες κυράτσες της αστικής τάξης με τις φιλάνθρωπες γυναίκες των δικτατόρων (βλ. τη Μαριάννα Βαρδινογιάννη και την κολλητή της, τη γυναίκα του Μουμπάρακ) και εκλεκτά μέλη του Ιδρύματος Αρωγής του Καντάφι (σαν τον Γιωργάκη Παπανδρέου), θα μπορούσαν να μιλάνε ώρες με συμπάθεια για τους καημένους τους φτωχούς και τα βάσανά τους. Έλα όμως που η καμμένη σάρκα του Μωχάμεντ Μπουαζίζι έγινε η θρυαλλίδα για τη λαϊκή εξέγερση! Πουτάνα τύχη! Τζάμπα το λίφτινγκ…
II: Περί τύχης ο λόγος…
Πάνω από δύο χιλιετίες πριν αναπτυχθεί η χαοτική θεωρία, ο σταγειρίτης φιλόσοφος έγραφε για τις πολιτειακές μεταβολές: «συμβαίνει δ’ ενίοτε τούτο και δια τύχας». Κι ο Μαρξ συμπλήρωσε: «Δίχως την τύχη η Ιστορία θα ήτανε μαγεία». Ένα «τυχαίο» γεγονός, όπως είδαμε και στην περίπτωση του ελληνικού Δεκέμβρη, μπορεί να κινητοποιήσει βαθύτερες κοινωνικές ζυμώσεις. Έτσι, η εν υπνώσει λαϊκή δυσαρέσκεια ενεργοποιήθηκε από ένα γεγονός που σε άλλες περιστάσεις θα έμενε απαρατήρητο. Η λαϊκή δυσαρέσκεια από δύναμις μετατράπηκε σε ενέργεια.
Αμέτρητοι νεαροί έχουν δολοφονηθεί από μπάτσους. «Έτυχε» να είναι ο Αλέξης Γρηγορόπουλος αυτός που ενεργοποίησε τη δεκεμβριανή εξέγερση του 2008. Αμέτρητοι απελπισμένοι άνθρωποι έχουν αυτοπυρποληθεί για διάφορους λόγους. «Έτυχε» να είναι ο Μωχάμεντ Μπουαζίζι αυτός που ενεργοποίησε τη μεγάλη αραβική εξέγερση.
Όταν όμως μιλάω για τυχαιότητα δεν εννοώ τον μεταφυσικό αχταρμά ορισμένων που υποστηρίζουν πως «οι νομοτέλειες είναι νεκρές». Δυστυχώς γι’ αυτούς, οι νευτώνιες εξισώσεις κίνησης προβλέπουν την τροχιακή κίνηση των πλανητών και των δορυφόρων τους, παρά τα τόσα χτυπήματα που δέχτηκε ο νευτώνιος ντετερμινισμός. Ο καπιταλισμός συνεχίζει να παράγει νομοτελειακά εγγενείς κρίσεις, παρά τα τόσα χτυπήματα που δέχτηκε ο μαρξιστικός ντετερμινισμός. Κι αν ο φίλος μας που εχθρεύεται τη νομοτέλεια, φάει οποιαδήποτε τροφή, νομοτελειακά θα ακολουθήσει εκείνη η χαριτωμένη διαδικασία που θα επιστρέψει την ύλη στη μητέρα φύση…
Η νομοτέλεια και η απροσδιοριστία, λοιπόν, συνυπάρχουν διαλεχτικά τόσο στη φύση, όσο και στην ανθρώπινη κοινωνία (το έλλογο και πολύπλοκο εποικοδόμημα της φύσης).[1]
III: Η δύναμις μετατράπηκε σε ενέργεια
Οι μεταφυσικοί, βλέποντας τα φαινόμενα μόνο έτσι όπως εμφανίζονται τη στιγμή της εξέτασής τους, αγνοούν τη δυναμική που βρίσκεται μέσα ς’ αυτα. Λίγες μέρες πριν ξεσπάσει η εξέγερση στην Τυνησία, οι γαλλικές μυστικές υπηρεσίες με έκθεσή τους προς την κυβέρνηση του τερατώδη νάνου Σαρκοζί, χαρακτήριζαν το καθεστώς του σοσιαλφασίστα Μπεν Αλί [2] ως το πιο σταθερό της περιοχής του Μαγκρέμπ, χωρίς την ύπαρξη κινδύνου κοινωνικών αναταραχών. Το ίδιο περίπου συνέβη και απ’ τη μεριά των ΗΠΑ, για τον έταιρο σοσιαλφασίστα Μουμπάρακ στην Αίγυπτο. Τι μας διδάσκει αυτό; Η κοινωνική / ταξική ειρήνη είναι ένας εν υπνώσει πόλεμος!
Ορισμένοι σύντροφοι τα τελευταία χρόνια έχουν κεντρικοποιήσει δυσανάλογα το πραγματικό και σημαντικό φαινόμενο της μικροαστικοποίησης του πρωτοκοσμικού προλεταριάτου. Αυτή η κεντρικοποίηση πολλές φορές δημιουργεί μια έπαρση χιλιών Λουδοβίκων (και του Λουδοβίκου των Ανωγείων συμπεριλαμβανομένου) και μια δογματική ακαμψία χιλίων Ιννοκέντιων σε ορισμένους συντρόφους που νιώθουν περήφανοι επειδή ανακαλύψανε νιφάδες χιονιού στον Βόρειο Πόλο!
Ήδη από το 1858 ο Ένγκελς σε γράμμα του προς τον Μαρξ μιλούσε για την αστικοποίηση του αγγλικού προλεταριάτου, ενώ το 1884 σε επιστολή του προς τον Καρλ Κάουτσκι έλεγε πως όσο οι προλετάριοι είναι ανώριμοι για την αυτοαπελευθέρωσή τους (δηλαδή για την αυτοκατάργησή τους!) θα βλέπουν την υπάρχουσα κοινωνική τάξη ως τη μόνη δυνατή και θα γίνονται ουρά της αστικής τάξης. Μια διαρκής κρίση όμως, που θα οξύνει την ταξική πάλη και θα αφυπνήσει την προλεταριακή συνείδηση, θα απεγκλωβίσει το προλεταριάτο απ’ την κυριαρχία των καπιταλιστικών ιδεών. Έτσι, το προλεταριάτο από ενσωματωμένη στον καπιταλισμό δύναμη θα μετατραπεί σε δύναμη ανατροπής, μέσα από την όξυνση της ταξικής πάλης.
Εδώ είναι εμφανή τα ίχνη του αισιόδοξου ντετερμινισμού που χαρακτήριζε το επαναστατικό κίνημα τον 19ο αιώνα. [3] Με την ιστορική εμπειρία που έχει συσσωρευθεί όμως, θα πρέπει να διορθώσουμε λιγάκι τον Ένγκελς. Η οικονομική κρίση πράγματι οξύνει τον κοινωνικό / ταξικό ανταγωνισμό, δίνοντας τις δυνατότητες μιας επαναστατικής αφύπνισης του προλεταριάτου, αλλά δεν δημιουργεί μια μηχανιστική κίνηση προς την κατεύθυνση της κοινωνικής επανάστασης. Ένα σημαντικό τμήμα της λαϊκής δυσαρέσκειας ενδέχεται να ριζοσπαστικοποιηθεί, όχι προς τ’ αριστερά αλλά προς τα δεξιά, όπως έγινε και με την άνοδο του φασισμού στον Μεσοπόλεμο. Ακόμα και σε περιόδους όξυνσης του ταξικού πολέμου, σημαντικό τμήμα του προλεταριάτου ενδέχεται να παραμείνει το ίδιο ανώριμο με πριν (ή και περισσότερο) και να στραφεί εναντίον των ίδιων του των ιστορικών συμφερόντων!
Αν μας δείχνει όμως κάτι η αραβική εξέγερση, είναι οι δυνάμεις που κρύβονται στα καταπιεσμένα τμήματα της κοινωνίας. Δυνάμεις που περιμένουν να βγουν απ’ τα σκοτάδια της δυνατότητας στο φως της πραγματικότητας. Η κοινωνική ειρήνη που φαίνεται σταθερή και απαραβίαστη συνθήκη, γρήγορα μπορεί να καταρρεύσει σαν χάρτινος πύργος.
Μπορεί το δυτικό προλεταριάτο στις μητροπόλεις του καπιταλισμού να μιμηθεί τη μαχητικότητα των αραβικών λαών και να μετατραπεί σε δύναμη ανατροπής; Ιδού η Ρόδος…
IV: Όταν, όμως, ιεροποιούμε μια εξέγερση τη μουμιοποιούμε…
Η αραβική εξέγερση δεν είναι μια εξέγερση που στοχεύει στην ανατροπή του καπιταλιστικού τρόπου οργάνωσης της κοινωνίας. Είναι μια επανάσταση που στοχεύει κυρίως στον εκδημοκρατισμό του πολιτικού εποικοδομήματος. Η μεσαία τάξη και τα στελέχη που αποσκίρτησαν απ’ τα καθεστώτα, μάλλον έχουν το πάνω χέρι. Δίχως να θέλω να υποτιμήσω τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις σε ολοκληρωτικά καθεστώτα, πιστεύω πως σύντομα το αραβικό προλεταριάτο θα δει πως η Αστική Δημοκρατία για την οποία έχυσε το αίμα του είναι μια συνθήκη εχθρική. Το προλεταριάτο παίζει εκτός έδρας: τάσσεται υπέρ μιας μορφής καπιταλιστικού κράτους (της Αστικής Δημοκρατίας) και εναντίον μιας άλλης μορφής (της Δικτατορίας).
V: Ο Καντάφι βομβαρδίζει τον Καντάφι;
Ο Αριστοτέλης έψεγε τους ολιγαρχικούς γιατί συγκροτώντας στρατιωτική δύναμη με ελαφρά οπλισμένους άνδρες (εν δυνάμει ταξικούς αντιπάλους των ολιγαρχικών), συγκροτούσαν μια στρατιωτική δύναμη εναντίον του εαυτού τους. Ο Μαρξ θεωρούσε πως η αστική τάξη παράγοντας το προλεταριάτο, παράγει τον ίδιο το νεκροθάφτη της. Οι αμερικάνοι και η CIA εκπαιδεύοντας τον Μπιν Λαντεν και τους μουτζαχεντίν στο Αφγανιστάν εναντίον των σοβιετικών εισβολέων, συγκρότησαν μια δύναμη εναντίον του εαυτού τους. Ο αντιιμπεριαλιστής Καντάφι αποφάσισε με την αλλαγή του μιλένιουμ να συμμετέχει στις δυτικές μπίζνες. Έτσι, δια μέσου της Libyan Investment Authority συμμετέχει στην ιταλική εταιρία Finmecanica που κατασκευάζει τις βόμβες που χρησιμοποιούνται εναντίον της Λιβύης! Ο Καντάφι βομβαρδίζει τον Καντάφι!
VI: Η σχιζοφρένεια συνεχίζεται;
Μέσα στο συνεχές κύμα των αραβικών εξεγέρσεων, ο δυτικός υπερ-ιμπεριαλισμός και οι άραβες συνεργάτες του προχώρησαν σε δύο εισβολές: Η μια για να «προστατέψουν» τους εξεγερμένους και η άλλη για να καταπνίξουν την εξέγερση. Η πρώτη στη Λιβύη, η δεύτερη στο Μπαχρέιν. Το Μπαχρέιν έχει στρατηγική σημασία για τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό: είναι το αγκυροβόλιο του πέμπτου αμερικάνικου στόλου και έδρα της Centcom (της Ναυτικής Διοίκησης των Αμερικάνικων δυνάμεων στη Μέση Ανατολή). Στην Ίσα του Μπαχρέιν οι αμερικάνοι απολαμβάνουν μια αεροπορική βάση. Οι ΗΠΑ έχουν επενδύσει πεντακόσια εκατομμύρια δολάρια για το διπλασιασμό της δυναμικότητας των εγκαταστάσεων της βάσης.
Είναι ολοφάνερο: άσχημο περιβάλλον για εξέγερση! 4000 στρατιώτες της «Ασπίδας της Ερήμου» απ’ τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, με τις ευλογίες των δυτικών εκδημοκρατιστών της υφηλίου, εισβάλλανε στο Μπαχρέιν για να καταστείλουν την εξέγερση εναντίον της σουνιτικής δυναστείας των Αλ Χαλίφα.
Και τι σύμπτωση! Η φιλοδυτική Σαουδική Αραβία είναι μια ολοκληρωτική θεοκρατική δικτατορία, της ουαχαμπίτικης εκδοχής του Ισλάμ (μιας εκδοχής που ασπάζονται οι Ταλιμπάν και ο Μπιν Λάντεν!).
Όχι δεν είναι σχιζοφρένεια, είναι ο καπιταλισμός…
Σημειώσεις
[1] Ακριβώς επειδή η ανθρώπινη κοινωνία είναι ένα έλλογο εποικοδόμημα της φύσης δεν λειτουργεί αυστηρά ντετερμινιστικά. Όπως έλεγε ο Καστοριάδης: «το ιστορικό ον ξεπερνά το έμβιο ον αφού μπορεί να δώσει νέες απαντήσεις στις “ίδιες” καταστάσεις ή να πλάσει νέες καταστάσεις». Αυτό όμως δεν αποκλείει την ύπαρξη της νομοτέλειας: νομοτελειακά η μεγάλη φτώχεια και εξαθλίωση γεννούν εγκληματικότητα, νομοτελειακά ο καπιταλισμός γεννά κρίσεις, νομοτελειακά η μισθωτή εργασία παράγει υπεραξία, και σύμφωνα με την αναρχική θεώρηση μια επανάσταση που διατηρεί τις ιεραρχικές δομές νομοτελειακά παράγει μια επαναστατική ελίτ που οδηγεί στη δικτατορική εκτροπή. [2] Τόσο ο Μπεν Αλί, όσο και ο Μουμπάρακ ήταν εκλεκτά μέλη της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, με πρόεδρο τον Γιωργάκη Παπανδρέου, ενώ ήταν γνωστές οι παλιές καλές σχέσεις της οικογένειας Καντάφι με την οικογένεια Παπανδρέου. Ταυτόχρονα, ο «σοσιαλιστής του 21ου αιώνα» Τσάβες χαρακτηρίζει ως «μεγάλο ανθρωπιστή» τον σφαγέα της Συρίας Αλ Άσαντ. Ναι, είναι ο ίδιος ο αντιιμπεριαλιστής Τσάβες που έχει παραδώσει τρεις κομμουνιστές αντικαθεστωτικούς στη φασιστική κυβέρνηση της Κολομβίας. Τόσο σοσιαλισμό έχουμε να δούμε απ’ τον εθνικοσοσιαλισμό! [3] Ο αισιόδοξος ντετερμινισμός δεν αφορά μονάχα τους Μαρξ και Ενγκελς. Όλες οι τάσεις του επαναστατικού κινήματος του 19ου αιώνα ήταν πεπεισμένες για το αναπόφευκτη της Κοινωνικής Επανάστασης. Μέσα ς’ αυτούς κι ο αναρχικός Κροπότκιν και φυσικά ο Μπακούνιν, ο οποίος διακατεχόταν από μια πρωτόγονη μορφή εσχατολογίας.Υ.Γ. Μια μέρα μετά την ολοκλήρωση του κειμένου έσκασε ακόμα μια άσχημη είδηση για τη Σοσιαλιστική Διεθνή: Οι αμερικανικές αρχές συνέλαβαν τον επικεφαλής του ΔΝΤ Ντομινικ Στρος Καν για σεξουαλική παρενόχληση, απόπειρα βιασμού και ομηρία 32χρονης εργαζόμενης σε ξενοδοχείο! Όπως λέει κι ο Γούντι Άλεν σε μια ταινία του: «ξέρεις τι ηθική έχουν οι πολιτικοί; ένα βήμα πριν τους παιδεραστές».
Πολύκαρπος Γεωργιάδης
Φυλακές Κέρκυρας
Μάης 2011
