«To σπουδαιότερο έργο που πρέπει να φέρουμε εις πέρας στην ζωή μας είναι να ανατινάξουμε όλους τους υπάρχοντες θεσμούς-να τους καταστρέψουμε»
Henrik Ibsen
Κάποιοι επιζητούν μια ελευθερία την οποία δεν έχουν γνωρίσει με αποτέλεσμα μια διαφορετική νοηματοδότηση, κρίνοντας εξ ιδίων τα αλλότρια. Ψήγματα ελευθερίας βρίσκονται σε μεμονωμένες στιγμές αναζήτησης αναρχικών κοινωνικών χαρακτηριστικών και δίνουν μια ελαφρά γεύση από κάτι το πολύ μεγαλύτερο. Κάποιοι άλλοι από την άλλη πλευρά υπερθεματίζουν για μια ελευθερία η οποία κηδεμονεύεται απο αστικά κόμματα με αριστερό προφίλ και για κάποιες επιπλέον κοινωνικές παραχωρήσεις. Ας το δούμε όμως λίγο εκτενέστερα.
Η ελευθερία βρίσκεται όταν δημιουργείς περισσότερα από όσα ασπάζεσαι. Και αυτό είναι κάτι που πολλοί δεν έχουν διαπιστώσει ακόμα καθώς η μεγαλύτερη φυλακή της ανθρώπινης έκφρασης και δημιουργίας είναι η παγίδα της θεσμισμένης κανονικότητας. Είναι ένας μηχανισμός εκπαίδευσης πάνω σε αποδεκτά πλαίσια συμπεριφοράς, αντίληψης και σκέψης. Απόρροια όλης αυτής της τεχνητής αποδοχής κατευθυντήριων γραμμών είναι οι θεσμοί. Και τα κοινωνικά τους όργανα. Η οικογένεια, το σχολείο, η θρησκεία, το κράτος, οι επιχειρήσεις.
Ας δούμε όμως πως η αστική ηθική δικαιολογεί αυτούς τους θεσμούς προτάσοντας κάποιες επίπλαστες αναγκαιότητες για την ύπαρξή και την συντήρησή τους. Όπως την βιολογική αναπαραγωγή για τη σύσταση μιας οικογένειας,την παραγωγή προιόντων για τις επιχειρήσεις, τη μόρφωση για το σχολείο,την διακυβέρνηση για το κράτος και την λατρεία κάποιου θεού για την θρησκεία. Η κατα την δική μας ανάλυση την ανατροφή πειθήνιων παιδιών με πατριαρχική αντίληψη για την σύσταση οικογένειας ,την γιγάντωση του καπιταλισμού και τη μέγιστη άντληση υπεραξίας και εκμετάλλευσης των μισθωτών για τις επιχειρήσεις, την αποχαύνωση των παιδιών και την καλλιέργεια αστικών αντιλήψεων για το σχολείο, την άσκηση εξουσίας, τον εκμαυλισμό και την προστασία των αφεντικών για την άσκηση του ανηλεή καπιταλιστικού πολέμου για την ύπαρξη του κράτους και τέλος την καλλιέργεια του μεσσιανισμού και την αποδοχή κάποιας ανώτερης εξουσίας πέραν της εγκόσμιας για την λατρεία κάποιου θεού.
Πάντα επίσης υπάρχουν και οι κοινωνικές θέσεις και σχέσεις πίσω από αυτούς τους θεσμούς.Και πάντα εδράζονται σε ένα εξουσιαστικό και ιεραρχικό πλαίσιο. Αυτές οι θεσμισμένες σχέσεις λοιπόν είναι πάντα σχέσεις εξουσιαστή-εξουσιαζόμενου και μια ενδεχόμενη αμφισβήτησή τους καταλήγει σε μερική ή ολική ρήξη αυτών των σχέσεων με τις ανάλογες κυρώσεις. Αυτή η άσκηση εξουσίας είτε παίρνει την μορφή της πολιτικής εξουσίας είτε ασκείται σαν βιοεξουσία όπως την ανέλυσε ο Φουκώ. Γονιός-Παιδί, Αφεντικό-Εργάτης, Καθηγητής-Μαθητής, Κυβερνήτης-Πολίτης, Ιερέας-Πιστοί. Κάθε σχέση τέτοιας μορφής βέβαια για την συντήρησή της επιφέρει και την ανάλογη ιδεολογική και υλική καταστολή των αντιφρονούντων. Έχουμε μάθει λοιπόν να μην επαναστατούμε γιατί οι κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί δεν περιλαμβάνουν την επανάσταση σαν ρεαλιστική πράξη και την τιμωρούν όπου αυτή εμφανίζεται.
Μια πολύ ρηχή ανάλυση η οποία χρήζει πολύ βαθύτερης ανάγνωσης που όμως πάντα καταλήγει στην μακροημέρευση του καπιταλισμού και των αφεντικών και στην καταρράκωση, τον εξευτελισμό και την ισοπέδωση των εργαζομένων και δη των πολιτικά αντιφρονούντων εργαζομένων.
Γιατί όμως πρέπει να γίνεται μια ακόμα βαθύτερη κριτική στους θεσμούς ;Επειδή πρόκειται για θεσμούς ,επειδή δεν είναι φυσικοί,επειδή καλύπτουν και εμποδίζουν τα φυσικά δεδομένα και τον φυσικό ρου της ιστορίας.Και κάθε σύστημα πέρα από το αναρχικό που στοχεύει στην κατάργηση των θεσμών,είναι ένας θεσμός. Η ισότητα όπως υποστήριξε και ο Ρουσσώ, υπήρχε στη φυσική κοινωνία και καταργήθηκε όταν δημιουργήθηκε ο θεσμός της εξουσίας και της ιδιοκτησίας. Είναι παράλογη λοιπόν η αντικατάσταση ενός κοινωνικού θεσμού από κάποιον άλλο είτε αυτός εκπορεύεται από την δεξιά, είτε από την αριστερά. Και όπως γράφει και ο Πεσσόα: «Είτε μια κοινωνία μπορεί να είναι φυσική, είτε είναι κατ’ουσίαν θεσμός, οπότε είναι αδύνατον να γίνει ποτέ φυσική. Αν η κοινωνία μπορεί να είναι φυσική, τότε μπορεί να είναι δυνατή και μια αναρχική ή ελεύθερη κοινωνία, επειδή μόνο αυτή θα ήταν μια κοινωνία ολωσδιόλου φυσική».
Φοβόμαστε την ελευθερία. Η ανθρώπινη επιθυμία για εξουσία και εξουσιασμό είναι τόσο μεγάλη που οι περισσότεροι δηλωνουν υπέρμαχοι αυτών των θεσμών, υπέρμαχοι αυτού του εξουσιασμού,υπέρμαχοι των καταπατητών της ελευθερίας. Αυτός ο φόβος μπροστά στην ελευθερία όπως λεγεται και το ομώνυμο βιβλίο του Έριχ Φρομ, είναι ο μοχλός ο οποίος συντηρεί αυτούς τους θεσμούς και τους διατηρεί στο διηνεκές. Είναι λοιπόν η ενεργητική προσωπική καταστολή της ανθρώπινης έκφρασης και ελευθερίας αυτή που συντηρεί το παγκόσμιο ανελευθεριακό γίγνεσθαι σε όλες τις εκφάνσεις του.
Eκτός επίσης από την κουλτούρα της κυραρχίας, οι θεσμοί δημιουργούν και την εθνική συνείδηση. Την εθνική συνείδηση που σημαίνει αίμα μεταναστών και πνιγμούς στο Αιγαίο. Η εκπαίδευση, η στρατιωτική θητεία, ο κρατικός μηχανισμός. Το πιο χαρακτηριστικό ιστορικό παράδειγμα μεθοδευμένης ενίσχυσης της εθνικής συνείδησης, μετά τον συμβιβασμό του 1867 με τον οποίο οι Ούγγροι εξασφάλισαν την αυτονομία τους και ο οποίος στη θέση της Αυστριακής Αυτοκρατορίας δημιούργησε τη δυαδική μοναρχία, την Αυστροουγγαρία, είναι η περίπτωση της Τσεχίας. Οι Τσέχοι κατοικώντας εντός των ορίων της αυτοκρατορίας, αξίωναν ίση μεταχείριση με τους Ούγγρους αλλά βρήκαν μπροστά τους την αδιάλλακτη σταση της γερμανικής μειονότητας της Βοημίας που ήταν και οικονομικά κυρίαρχη. Οι Ούγγροι επίσης διαφωνούσαν στην «τριαδική λύση», παρά το ότι ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ ευνοούσε μια τέτοια λύση. Οι Τσέχοι λοιπόν αντιδραστικά ίδρυσαν τους δικούς τους θεσμούς (τράπεζες, σχολεία, πανεπιστήμια κ.λ.π.), που λειτούργησαν ως πρόδρομοι εθνικοί θεσμοί προετοιμάζοντας την μετάβαση στο τσέχικο κράτος. Παρά το ότι είναι το πιο τρανταχτό παράδειγμα σύνδεσης θεσμών και εθνικής συνείδησης, είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίζουμε τις ιστορικές συνθήκες που πρέπει να τυγχάνουν και ανάλογης με αυτές, ανάλυσης.
Πρέπει επίσης να κοιτάξουμε εκτός από τις πηγές δημιουργίας τους και στα εργαλεία και τους μηχανισμούς οι οποίοι τους συντηρούν. Πρέπει να κοιτάξουμε στο πως αυτοί οι θεσμοί θεμελιώνονται και αναπαράγονται.Πρέπει να κοιτάξουμε στην θεσμοποίηση των θεσμών και στο ευρύτερο πλαίσιο εννοιών και λόγου (discourse όπως έλεγε ο Φουκώ) το οπόιο θεσμοθετεί στις συνειδήσεις των ατόμων την αναγκαιότητα της ύπαρξης των θεσμών. Η ανθρώπινη συμβατική σκέψη λοιπόν έχει μάθει να ενεργοποιείται σε ορισμένα ερεθίσματα και πλαίσια τα οπόια έχουν ρυθμιστεί όχι από καταβολής κόσμου αλλά με την άνθηση ορισμένων θρησκειών που οδήγησαν σε μια συγκεκριμένη πεπατημένη περί ανάθεσης των ζωών μας σε εγκόσμιους ή υπερφυσικούς εξουσιαστές, την καταβολή της μικρότερης δυνατής προσπάθειας και σκέψης και την καλλιέργεια μιας ηθελημένης δουλικότητας στο πλαίσιο της μικρότερης δυνατής συγκρότησης των ζωών μας και των κοινωνικών σχέσεων γύρω μας.
Οι άνθρωποι λοιπόν του σήμερα δεν έχουν μάθει να δρουν και να πράττουν έξω απο αυτά τα θεσμισμένα πλαίσια αποδεκτών συμπεριφορών και αντιλήψεων γιατί ποτέ δεν διανοήθηκαν ότι αυτά τα πλαίσια είναι θεσμισμένα και όχι φυσικά. Υπάρχουν αμέτρητα κοινωνικά πειράματα που μαρτυρούν αυτή την κατευθυνόμενη συμπεριφορά όπως αυτό του διάσημου βιολιστή Joshua Bell όπου ινκόγκνιτο παίζει βιολί σαν πλανόδιος μουσικός στον σταθμό του μετρό της Ουάσινγκτον και μόνο 6 άτομα στάθηκαν να τον ακούσουν ,από τα χιλιάδες που πέρασαν μέσα στα 45 λεπτά που κράτησε το πείραμα. Για την ιστορία, 2 μέρες πριν αυτό το πείραμα ο Joshua Bell επαιξε στο Μέγαρο της Βοστώνης κάνοντας sold out με μέση τιμή εισητηρίου γύρω στα 100 δολλάρια.
Ή τον διεθνού φήμης street artist Banksy όπου στο Central Park της Νέας Υόρκης πουλούσε έναντι 60 δολλαρίων τους πίνακές του και κατάφερε να προσελκύσει μόνο 4 άτομα βγάζοντας 420 δολλάρια ενώ κάποια χρόνια πριν αυτό το πείραμα είχε πουλήσει 2 έργα του γύρω στα 2.500.000 δολλάρια. Η αναγραφή των πειραμάτων είναι ενδεικτική και γίνεται μόνο για την κατανόηση του μηχανιστικού πλαισίου το οποίο ορίζει τις συμβατικές κατα πλειοψηφία σκέψεις του 21ου αιώνα. Γιατί όταν ο καπιταλισμός βρισκόταν σε περιόδους άνθησης και πετούσε κανένα ξεροκόματο παραπάνω οι περισσότεροι σιωπούσαν για το πώς ο καπιταλισμός λειτουργεί και πατάει επι πτωμάτων για την ευημερία λίγων ενώ τώρα εν καιρώ κρίσης οι ίδιοι στρέφονται σε αριστερά κόμματα και εντοπίζουν το πρόβλημα στο περίβλημά του και όχι στο κέντρο του που είναι οι θεσμοί. Ίσως τελικά ο Όργουελ να έσφαλε όταν μίλησε για το καθεστώς της Διπλής σκέψης και τελικά να πρόκειται για μια μονής κατεύθυνσης σκέψη που λειτουργεί υπερ της κοσμικής εξουσιολαγνείας.
Μια ελεύθερη κοινωνία λοιπόν μπορεί να φαντάζει ουτοπία αλλά αυτή η πορεία προς την ελευθερία είναι αυτή που μπορεί να εισάγει έναν ρεαλισμό στις αρετές και τις αξίες τις οποίες προπαγανδίζουν οι αναρχικοί. Ακόμα και αν στην πραγματικότητα μια ρεαλιστική στόχευση είναι αδύνατη γιατί η θεσμοθετημένη αντίληψη περι ρεαλισμού λειτουργεί καταστροφικά όντας μέρος του εξουσιαστικού πλαισίου που αναλύσαμε παραπάνω, αναγάγοντας σαν μονες αρετές την επαγγελματική ανέλιξη και την ανάβαση στις ιεραρχικές σκάλες του κεφαλαίου, αυτή η πορεία της λεκτικής και πρακτικής αμφισβήτησης κάθε θεσμού, κάθε θεσμοθετημένης αντίληψης που αντιβαίνει στην ολοκληρωτική καταστροφή τους, κάθε υπόστασης που στοχεύει στην ανελευθερία και στην καθυπόταξη των πολλών από τους λίγους, είναι αυτή που έχει αξία στις καρδίες μας και δίνει αξία και νόημα στα προτάγματά μας.Η ελεύθερη κοινωνία λοιπόν βρίσκεται στο τώρα και όχι σε μια απροσδιόριστη στιγμή στο μέλλον,συναντάται και παίρνει μορφή στις σκέψεις μας, στις σχέσεις μας και στις δράσεις μας που βασίζονται στην αντιεξουσία ,στην αυτοοργάνωση και στην καταστροφή κάθε φορέα κύησης ανελεύθερων στάσεων και αντιλήψεων.
ValueValuer
