Βενεζουέλα: Πώς φτάσαμε μέχρι εδώ

Η Βενεζουέλα, ή όπως είναι επισήμως και θεσμοθετημένα το όνομα του κράτους, η Μπολιβαριανή Δημοκρατία της Βενεζουέλας, είναι άλλη μια χώρα της Λατινικής Αμερικής που από τη γέννησή της χαρακτηρίζεται από κοινωνικές αναταραχές και πραξικοπήματα. Το ίδιο μοτίβο δηλαδή, στην ιστορία που συναντάμε και στα γειτονικά της κράτη. Και όπως συνέβη στους γείτονές της, έτσι και στην περίπτωση της Βενεζουέλας δεν θα μπορούσε να λείπει η εμπλοκή των Η.Π.Α. Σήμερα, την εποχή Μαδούρο, οι Αμερικανοί υπουργοί δηλώνουν ανοιχτά στα Μ.Μ.Ε. ότι θα «βοηθήσουν» στρατιωτικά τη Βενεζουέλα αν χρειαστεί, για την εξουδετέρωση του Μαδούρο. Μια βοήθεια που η Η.Π.Α. όπως γνωρίζουμε, μοιράζει απλόχερα μαζί με ελευθερία όχι μόνο στους πολίτες του δικού της κράτους, αλλά και σε άλλα όπως τα Βιετνάμ, Ιράκ, Αφγανιστάν, Συρία, Υεμένη. Ωστόσο, ας μην πιάσουμε ολόκληρη τη λίστα με χώρες που έχουν δεχθεί εισβολή από το κράτος των Η.Π.Α. γιατί θα ξεφύγουμε κατά πολύ, κι ας μείνουμε σε αυτές που βρίσκονται κοντά στα σύνορά της. Παλιότερα θα λέγαμε ότι η εμπλοκή της με άλλες χώρες -και όταν λέμε εμπλοκή εννοούμε την ανατροπή καθεστώτων και τις ενορχηστρώσεις πραξικοπημάτων (είναι υπεύθυνη για τουλάχιστον 50 πραξικοπήματα στην Λατινική Αμερική)- γινόταν με πιο έμμεσο τρόπο, και με την βοήθεια κυρίως μυστικών υπηρεσιών (C.I. A.), ενώ σήμερα το ζητωκραυγάζουν στις ειδήσεις. Ιστορικά, όπως φαίνεται από την πορεία των λατινικών χωρών, την τελευταία λέξη την έχουν οι Η.Π.Α. Προσπαθώντας να κάνω μια πρόβλεψη για το μέλλον της Βενεζουέλας, αυτό που βλέπω είναι η πτώση του Μαδούρο, και την προεδρεία να την αναλαμβάνει ο Χουάν Γκουαϊδό με την πλήρη στήριξη των Η.Π.Α., με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται. Φυσικά, η εργατική τάξη είναι αυτή που για ακόμη μία φορά θα βιώσει στο πετσί της τις πολιτικές αλλαγές που επιβάλλουν οι από πάνω και κανένας Μαδούρο, Γκουαϊδό ή Τραμπ.

Αφήνοντας τις προβλέψεις και το μέλλον, ας ρίξουμε μια ματιά στο παρελθόν αυτής της χώρας, και ας δούμε πώς φτάσαμε σε αυτή την κατάσταση που τόσο πολύ ταράζει τα Μ.Μ.Ε, ξεκινώντας απ’ τις αρχές του 19ου αιώνα και τη γέννηση του κράτους της Βενεζουέλας. Την περίοδο εκείνη διεξάγεται ο πόλεμος ανάμεσα σε Γαλλία και Ισπανία, και τα περισσότερα κράτη της Λατινικής Αμερικής, υπάγονται στην κυριότητα της ισπανικής κυριαρχίας. Στις 5 Ιούλη του 1811, για πρώτη φορά το κράτος της Βενεζουέλας ανακηρύσσεται ως ανεξάρτητο από τον Φρανσίσκο ντε Μιράντα, μια αποτυχημένη προσπάθεια που θα επαναληφθεί και στις 7 Αυγούστου του 1813, που ανακηρύσσει για δεύτερη φορά την ανεξαρτησία της ως χώρα. Τα χρόνια εκείνα κάνει την εμφάνισή του ο γνωστός ηγέτης διάφορων κινημάτων ανεξαρτησίας, Σιμόν Μπολιβάρ, ο οποίος μαζί με εκατοντάδες κόσμου απελευθερώνουν εδάφη της Λατινικής Αμερικής από τον ισπανικό ζυγό. Έτσι, στις 7 Δεκεμβρίου του 1821 ο Μπολιβάρ ανακηρύσσει την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Μεγάλης Κολομβίας, που περιελάμβανε τη Βενεζουέλα, την Κολομβία, τον Παναμά και τον Ισημερινό (Εκουαδόρ). Το 1854 καταργείται και η δουλεία στην Βενεζουέλα, αλλά το 1859 διεξάγεται ο εμφύλιος πόλεμος γνωστός ως «Ομοσπονδιακός πόλεμος».

Ακολουθούν πολλές δεκαετίες βουτηγμένες στην πολιτική κρίση και στα στρατιωτικά καθεστώτα. Ένα από αυτά είναι το καθεστώς του στρατηγού Χουάν Βιθέντε Γκόμεζ, ο οποίος κατείχε την εξουσία από το 1908 έως το 1935. Μέσα στα χρόνια, αυτά και πιο συγκεκριμένα στις αρχές του Α’ παγκοσμίου πολέμου, το 1914, η Βενεζουέλα ανακαλύπτει εντός των συνόρων της ότι διατηρεί αποθέματα πετρελαίου, και σιγά σιγά από μια αγροτική χώρα εξελίσσεται σε μια από τις μεγαλύτερες χώρες σε αποθέματα πετρελαίου. Αυτό σήμαινε ότι το κράτος εκτοξεύθηκε οικονομικά, και άρχισαν οι καλές σχέσεις και οι διαπραγματεύσεις για το πετρέλαιο με άλλα κράτη όπως αυτά των Η.Π.Α., Βρετανία και Δανία. Άλλωστε, σχεδόν όλο το πετρέλαιο της Βρετανίας και των «συμμάχων» για τον πόλεμο (Α’ Π.Π.) ερχόταν από τη Βενεζουέλα. Ο Χ.Β. Γκόμεζ, κατέχοντας για πολλά χρόνια ακόμη την εξουσία, διατήρησε για καιρό αυτές τις καλές σχέσεις με τις άλλες χώρες, γεγονός που έκανε και τον ίδιο προσωπικά ακόμα πιο πλούσιο. Καθόλου έκπληξη δεν αποτελεί, εξάλλου, η φήμη που κυκλοφορούσε ότι ο Γκόμεζ υπήρξε ο πιο πλούσιος άντρας της νότιας Αμερικής. Σε συνδυασμό με το γεγονός ότι είχε υπό τον έλεγχό του τα «αφεντικά», ή αλλιώς «τα μεγάλα κεφάλια», όπως ίσως θα λέγαμε περισσότερο σήμερα, καθώς επίσης και την καθολική εκκλησία, καθιστούσαν τον Γκόμεζ δύσκολο αντίπαλο. Ωστόσο το 1935 πεθαίνει. Ακολουθεί μία περίοδος που η ηγεσία της Βενεζουέλας προσπαθεί να πάρει μία πιο δημοκρατική στροφή, με πιο σημαντικό γεγονός το «Πρόγραμμα του Φεβρουαρίου» του Κοντρέρας, με το οποίο επέτρεψε την ίδρυση διάφορων πολιτικών οργανώσεων -όχι κομμουνιστικών φυσικά- δίνοντας ώθηση στον πολιτικό διάλογο και μερική ανοχή στις λαϊκές κινητοποιήσεις.

Δέκα χρόνια αργότερα όμως, ο στρατός αποκτά για άλλη μια φορά πρωταγωνιστικό ρόλο στο πολιτικό σκηνικό της Βενεζουέλας, και με νέο πραξικόπημα το 1945 την εξουσία αναλαμβάνει ο Ρόμουλο Μπετανκούρτ, ηγέτης του επανιδρυθέντος σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, ‘‘Accion Democratia (AD)’’. Ωστόσο, ο Μπετανκούρτ δεν κατάφερε να διατηρήσει για πολύ την προεδρεία της χώρας, και τον Δεκέμβριο του 1947 διεξάγονται εκλογές, οι οποίες θεωρούνται οι πρώτες τίμιες εκλογές στην ιστορία της. Έτσι, στις 15 Φεβρουαρίου του 1948 ο Ρόμουλο Γκαλιέγκος (Ρόμουλο Άνχελ δεν Μάντε Καρμέλο Γκαλιέγκος Φρέιρε) με ποσοστό 74,3% των ψήφων αναλαμβάνει καθήκοντα προέδρου. Διατήρησε την προεδρεία για περίπου εννιά μήνες, οπότε και ανατράπηκε στις 24 Νοεμβρίου του 1948 από νέο πραξικόπημα, αρχηγοί του οποίου ήταν τρεις αξιωματικοί του στρατού, ο Μάρκος Πέρες Χιμένες, ο Λουίς Φελίπε Λοβέρα και ο Κάρλος Ντελγκάδο Τσάλμπο.

Από το 1948 μέχρι και τα τέλη του 1952 όπου πρόεδρος γίνεται ο Μάρκος Πέρες Χιμένες, η χώρα βρίσκεται υπό κατοχή στρατιωτικής χούντας. Η δικτατορία του Χιμένες χαρακτηρίζεται από ακραία πολιτική διαφθορά, πολύ μεγάλη αστυνομική καταστολή και τεράστια ποσοστά ανεργίας. Τον Ιανουάριο του 1958, μετά από αρκετές εξεγέρσεις του λαού έχουμε νέο πραξικόπημα και ο Χιμένες πέφτει από την εξουσία και φυγαδεύεται στις Η.Π.Α. (φημολογείται πως πήρε μαζί του 200 δισεκατομμύρια δολάρια). Τη χρονιά αυτή, μετά την απομάκρυνση του Χιμένες, υπογράφεται στην πόλη Πόντο Φίχο από αντιπροσώπους των τριών μεγάλων πολιτικών κομμάτων (το σοσιαλδημοκρατικό Accion Democratia, το χριστιανοδημοκρατικό COPEI και το κεντροαριστερό κόμμα U.R.D.) ένα ιδιότυπο «κοινωνικό συμβόλαιο» (Puntofijo Pact), που σκοπό είχε τη διεξαγωγή δημοκρατικών εκλογών και τη διατήρηση της δημοκρατίας στη χώρα. Με τη γραπτή και υπογεγραμμένη αυτή συνθήκη τα τρία κόμματα θα σεβόντουσαν τα αποτελέσματα των εκλογών, και μαζί θα πολεμούσαν την όποια επικείμενη δικτατορία. Όμως, τα αποτελέσματα της συνθήκης αυτής για τον κόσμο από τα κάτω, συνάμα σήμαιναν τη διατήρηση της υποτέλειας στις Η.Π.Α. και την εφαρμογή αντικοινωνικών πολιτικών με «δημοκρατικό» μανδύα. Στις εκλογές νικητής βγαίνει το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα με πρόεδρο τον Ρόμουλο Μπετανκούρτ.

Τον Νοέμβριο του 1961 η Βενεζουέλα διακόπτει τις διπλωματικές της σχέσεις με την Κούβα, τη χρονιά δηλαδή που το νησί ανακηρύχθηκε σε σοσιαλιστική δημοκρατία, και το καλοκαίρι του επόμενου χρόνου, το 1962 (τη χρονιά που οι ΗΠΑ επιβάλλουν εμπορικό και οικονομικό εμπάρκγο στην Κούβα), διαδραματίζονται βίαιες και αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ κυβερνητικών στρατευμάτων και αριστερών ομαδοποιήσεων. Παρόλα αυτά ήδη από τις αρχές της επόμενης δεκαετίας (1970) η χώρα γνωρίζει τεράστια οικονομική ανάπτυξη λόγω του πετρελαίου, καθώς σε διεθνές επίπεδο η τιμή του πετρελαίου αυξάνεται, ενώ το 1973 σκάει η πετρελαϊκή κρίση. Αυτό δεν θα κρατήσει για πολύ, και ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ‘80 οι τιμές του μαύρου χρυσού -όπως αλλιώς συνηθίζεται να λέγεται το πετρέλαιο- πέφτουν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, από μεριάς κυβέρνησης, πολιτικές οικονομικής λιτότητας. Η κοινωνία, να το θέσουμε με έναν πιο γενικό όρο, αποδιοργανώνεται, και λαμβάνουν χώρα ποικίλες αναταραχές.

Μέσα στην δεκαετία αυτή (1980) κάνει την εμφάνιση στη χώρα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (Δ.Ν.Τ.). Το 1988 ο Πέρες εκλέγεται πανηγυρικά για δεύτερη φορά πρόεδρος, κι ύστερα από διαβουλεύσεις με το Δ.Ν.Τ. θέλει να εφαρμόσει ένα πρόγραμμα μακροοικονομικής προσαρμογής στη χώρα. Αυτό το πακέτο του Δ.Ν.Τ. μοιάζει σε ορισμένα σημεία με αυτό που θα εφαρμοστεί αρκετά χρόνια αργότερα και στην Ελλάδα, καθώς αφορά το εξωτερικό χρέος και εμπόριο της χώρας, τη φορολογία, το χρηματοπιστωτικό σύστημα και τις δημόσιες υπηρεσίες. Το πρόγραμμα αυτό που επιβάλλει το Δ.Ν.Τ. στη χώρα, έχει ως στόχο για τα επόμενα τρία χρόνια που θα ακολουθούσαν το κράτος της Βενεζουέλας να βάλει στο ταμείο του 4,5 δισεκατομμύρια δολάρια. Σαν να μην φτάνουν όλα αυτά, τον Φλεβάρη του 1989, το υπουργείο Ενέργειας ανακοινώνει την αύξηση κατά 30% του φυσικού αερίου, και ταυτόχρονα ανακοινώνονται αυξήσεις στις τιμές των εισιτηρίων των αστικών συγκοινωνιών, που προβλεπόταν να διπλασιαστούν μετά το πέρας του πρώτου εξαμήνου του ίδιου έτους. Τα φτωχότερα στρώματα πλήττονται σε ακραίο βαθμό από τις νεοφιλελεύθερες αυτές τακτικές και την ίδια χρονιά διαδραματίζεται στη Βενεζουέλα μία από τις μεγαλύτερες κοινωνικές αναταραχές που έχει γνωρίσει η χώρα, και που κορυφώνονται με την εξέγερση του ‘‘Εl Caracazo’’ όπως και έμεινε γνωστό.

Το ‘‘Εl Caracazo’’ (η μεγάλη -εννοείται, εξέγερση- στο Καράκας, την πρωτεύουσα της χώρας) έχει ως αποτέλεσμα τη ριζοσπαστικοποίηση, ας πούμε, ενός κομματιού του εθνικού στρατού, με συνέπεια το 1992 να έχουμε δύο νέα αποτυχημένα πραξικοπήματα, στο ένα εκ των οποίων συμμετέχουν χαμηλόβαθμοι στρατιωτικοί με αρχηγό τον μετέπειτα πρόεδρο της χώρας, Ούγκο Τσάβες. Μετά την αποτυχία αυτή, ο Τσάβες συλλαμβάνεται και φυλακίζεται μέχρι το 1998 που αποφυλακίζεται. Μετά την απελευθέρωσή του ηγείται του μετώπου «Πατριωτικός Πόλος», που συγκροτείται από το κόμμα «Κίνημα για την Πέμπτη Δημοκρατία (M.V.R.)»,το κόμμα «Πατρίδα για Όλους» και το «Κίνημα για το Σοσιαλισμό», με κεντρικό σύνθημα «Για μία ειρηνική και δημοκρατική επανάσταση». Στις εκλογές της 6 Δεκέμβρη ο Τσάβες βγαίνει νικητής με ποσοστό 56,2%.

Με τον ερχομό της νέας χιλιετίας και πιο συγκεκριμένα το 2002, τα δύο μεγάλα κόμματα της χώρας –AD και COPEI– μαζί με το Fedecamaras (την εργοδοτική ομοσπονδία), θα ενώσουν τις δυνάμεις τους και θα προβούν σε νέο πραξικόπημα κατά του προέδρου Τσάβες. Αυτό όμως αποτυγχάνει, και ο Τσάβες θα διατηρήσει για χρόνια ακόμα την πολιτική του εξουσία. Οι νεκροί στο αποτυχημένο αυτό πραξικόπημα θα ξεπεράσουν τους εκατό. Η κίνηση αυτή, ωστόσο, όχι μόνο δεν θα καταφέρει να ρίξει από την προεδρεία τον Τσάβες, αλλά αντιθέτως, κατάφερε να ενδυναμώσει την κυβέρνηση. Έπειτα, μέχρι και το 2010 τέθηκε σε εφαρμογή το γνωστό στην Βενεζουέλα ‘‘Missions’’, που κατάφερε να θέσει εν δράσει 28 αποστολές (missions) που στόχο είχαν την εξάλειψη του αναλφαβητισμού, την παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και την ικανοποίηση βασικών αναγκών του πληθυσμού. Ο Τσάβες διατήρησε την προεδρεία της Βενεζουέλας μέχρι και το 2013 όπου και πέθανε από βαριά αρρώστια.

Την προεδρεία αναλαμβάνει ο Νικολά Μαδούρο. Πιστός Τσαβικός, όπως λένε, ο οποίος προσπάθησε να συνεχίσει τις «αποστολές» (missons) του προηγούμενου προέδρου, χωρίς όμως να έχει την πολιτική ωριμότητα για να διατηρήσει τις όποιες ισορροπίες μπορούσε να κρατήσει ο Τσάβες. Έτσι, κάθε αντίδραση του λαού, είτε προερχόταν από την αντιπολίτευση είτε από πιο κοντινά ή μακρινά του στρατόπεδα, την αντιμετώπιζε με ισχυρή βία, διατηρώντας όμως τη στήριξη μεγάλου μέρους του λαού, ίσως με πιο κριτική στάση, αφού επανεξελέγη πρόεδρος στις 20 Μαΐου 2018. Σε τέτοιο κλίμα εμφανίστηκε ο αρχηγός της αντιπολίτευσης, Χουάν Γκουαϊδό, και στις 23 Ιανουαρίου 2019 αυτοανακηρύχθηκε πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης, και μεταβατικός πρόεδρος της χώρας μέχρι να ξαναγίνουν εκλογές. Το γεγονός αυτό έφερε τρομερές εντάσεις στο εσωτερικό της χώρας, με τεράστιες διαδηλώσεις κατά του Μαδούρο αλλά και υπέρ αυτού. Δεν θέλουμε όμως να τοποθετηθούμε για τα σημερινά γεγονότα, παρά μόνο να δώσουμε μια σύνοψη της ιστορικής διαδρομής της Βενεζουέλας, για να κατανοήσουμε, τουλάχιστον, τα πολιτικά και οικονομικά παιχνίδια που παίζονται σε βάρος των ανθρώπων της, και να δούμε με μια πιο κριτική ματιά τον καταιγισμό των επιλεκτικών ειδήσεων που μας πλασάρουν τα ελληνόφωνα μέσα ενημέρωσης. Σίγουρα πάντως, δεν πιστεύουμε ότι καμία κυβέρνηση και κανένας φερόμενος ως ηγέτης μπορεί να κάνει καλό στον λαό. Μόνο οι άνθρωποι που μαζί θα αντιληφθούν τη δύναμή τους και θα κάνουν το θαρραλέο βήμα προς την αυτοοργάνωση με στόχο την αταξική κοινωνία μπορούν να φέρουν μια αποφασιστική αλλαγή στη ζωή τους.

Περισσότερες πληροφορίες για:

πετρελαϊκή κρίση 1973:

https://www.academia.edu/35487224/%CE%A0%CE%B5%CF%84%CF%81%CE%B5%CE%BB%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CE%AE_%CE%9A%CF%81%CE%AF%CF%83%CE%B7_1973
http://www.europedia.moussis.eu/books/Book_2/6/19/01/01/?lang=gr&all=1&s=1&e=10

2) εξέγερση του ‘‘El Caracazo’’:

μαύρη τουλίπα, gagas