«Δεν θέλουμε μια χώρα προλετάριων, θέλουμε μια χώρα που να αποτελείται από ιδιοκτήτες σπιτιών»
πρώτος υπουργός Κατοικίας του δικτάτορα Φράνκο, 1957
Στο πλαίσιο του καπιταλισμού, η ανάγκη για στέγη ικανοποιείται από το εμπόρευμα που λέγεται κατοικία. Οι νόμιμοι τρόποι απόκτησης κατοικίας είναι τέσσερις: α) Ιδιόκτητη κατοικία χωρίς οικονομικές υποχρεώσεις, β) Ιδιόκτητη κατοικία με οικονομικές υποχρεώσεις (στεγαστικό δάνειο), γ) Παραχωρημένη δωρεάν κατοικία και δ) Ενοικιασμένη κατοικία.
Απ’ τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ [1] προκύπτει ότι στην Ελλάδα υπάρχει υψηλό ποσοστό ιδιοκατοίκησης (σχεδόν 80%), ενώ μόλις το 20,9% των νοικοκυριών δεν καλύπτει την ανάγκη του με πάγιο και διαρκή τρόπο, αλλά αναγκάζεται να καταβάλει περιοδικό ανά μήνα αντίτιμο. Το υψηλό αυτό ποσοστό αποτελεί μια ιδιομορφία για τον ελληνικό καπιταλισμό, καθότι εξαιρεί από την αγορά ενοικίων μεγάλο κομμάτι καταναλωτών, δηλαδή μειώνει τις επαναλήψεις της διαδικασίας που γεννάει κέρδη: ζήτηση-παραγωγή-πώληση-κέρδος-κατανάλωση-λήξη προϊόντος-ζήτηση κοκ. Το ποσοστό ιδιοκατοίκησης στη Γερμανία είναι μόλις 43%, άρα 57% των νοικοκυριών είναι ενταγμένο στην αγορά των ενοικίων.
Η ιδιαιτερότητα της ελληνικής αγοράς στέγης ερμηνεύεται από τα think tanks του εγχώριου καπιταλισμού ως «θέμα ιδιοσυγκρασίας και κουλτούρας», που συνεπικουρείται από το γεγονός πως δεν υπήρχαν έως πρόσφατα «αξιόπιστες εναλλακτικές επενδυτικές επιλογές» [2]. Εμείς θεωρούμε πως η αλήθεια βρίσκεται κάπου αλλού. Η επιθυμία ενσωμάτωσης των κατώτερων τάξεων στο καπιταλιστικό μοντέλο, μέσω της διαδεδομένης μικροϊδιοκτησίας, ήταν μονόδρομος για τα ελληνικά αφεντικά, εάν λάβει κανείς υπ’ όψιν τη διάδοση των ανατρεπτικών ιδεών στη χώρα, που οδήγησαν στην κορύφωση της ταξικής σύγκρουσης την περίοδο ’46-’49. Η μετέπειτα γειτνίαση με το ανατολικό μπλοκ (με δεδομένο ότι στη συνείδηση των καταπιεσμένων δεν είχε ακόμη καταρρεύσει η εικόνα της διαχείρισης αλά ΕΣΣΔ) μόνο καθησυχαστική δεν μπορούσε να ήταν. Τα εκτεταμένα προγράμματα ανοικοδόμησης και αντιπαροχής μετέτρεψαν μεγάλα κομμάτια του πληθυσμού σε μικροαστούς, δένοντάς τους στο άρμα της απρόσκοπτης και κερδοφόρας καπιταλιστικής λειτουργίας. Μόνο οι ιδιοκτήτες σπιτιού είχαν λόγους να αντιταχθούν στους «κομμουνιστές που θα έρθουν και θα μας πάρουν τα σπίτια»…
Παράλληλα, η ιδιοκτησία σπιτιού συνδέθηκε άμεσα με την οικονομική ανάπτυξη. Η ζήτηση για κατοικία υπήρξε για χρόνια η κινητήριος δύναμη του κατασκευαστικού κλάδου, που τροφοδότησε τους θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης του ΑΕΠ. Προς αυτή την κατεύθυνση συνέβαλαν και τα λογιστήρια του καπιταλισμού, οι τράπεζες, παρέχοντας πιστώσεις με τη μορφή στεγαστικών δανείων, βάζοντας τις προϋποθέσεις για έναν κύκλο κερδοφορίας του κατασκευαστικού και τραπεζικού κεφαλαίου. Έτσι, η αγορά των στεγαστικών δανείων διογκώθηκε υπέρμετρα. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως τα υπόλοιπα των στεγαστικών δανείων το 2000 ήταν 11,2 δισεκ. ευρώ (8,2% του ΑΕΠ) και το 2011 έφθασαν τα 78 δισεκ. ευρώ (36,2% του ΑΕΠ) [3]. Η κινητήριος ρήση, που εξοικείωσε ολόκληρες γενιές με την κουλτούρα της ιδιοκτησίας και την εμπορευματοποίηση της ανάγκης για στέγη, «να φύγουμε από το νοίκι, να ξενοιάσουμε, να μην μας κουνάει κανένας», έδωσε τη σκυτάλη σε μια άλλη ρήση, που συνδέθηκε με την κερδοσκοπία επί της ανάγκης για στέγη, «να πάρω ακόμα ένα, να το νοικιάσω, με το νοίκι να πληρώνω τη δόση για άλλο στεγαστικό και τα σπίτια να τα αυγατίσω» [4]. Αν συνυπολογίσουμε και την -πάντοτε πρόθυμη να αποκαταστήσει τα τέκνα της- ελληνική αγία οικογένεια, τότε μπορούμε να καταλάβουμε γιατί τα στεγαστικά δάνεια έφτασαν τον Οκτώβριο του 2012 να αποτελούν το 69,8% του συνόλου της χρηματοδότησης των τραπεζών προς τους ιδιώτες και τα ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά ιδρύματα (κυρίως νοικοκυριά) [5]. Η καταναλωτική μανία γύρω από το εμπόρευμα στέγη και το συνεχόμενο παιχνίδι του κέρδους έμελλε κάποια στιγμή να σταματήσει. Στο «μπούκωμα» της αγοράς στέγης είχανε συμβάλει όλοι όσοι ακολουθούσαν τα καπιταλιστικά manuals, ξεχνώντας πάντοτε τις υποσημειώσεις της ιστορίας, που αρέσκεται να μας θυμίζει πως μετά την ανάπτυξη έρχεται η ύφεση.
«η πρέζα της ιδιοκτησίας σου είπε που θα σε ανεβάσει, αλλά δε σου είπε που θα σε ρίξει»
σύνθημα σε τοίχο
Βάσει εμπειρικών προσεγγίσεων ένας καλοπληρωτής δανειολήπτης είναι αναγκασμένος να επιστρέψει στην τράπεζα, στο τέλος της περιόδου δανεισμού, ποσό διπλάσιας αξίας από το αρχικό δανεισθέν ποσό. Η περίοδος αυτή συνήθως κυμαίνεται από 12 έως 30 έτη. Η ψευδαίσθηση του χρήματος είχε ως αποτέλεσμα πολλοί να μη συνειδητοποιούν πως η περίοδος δανεισμού ταυτίζεται με μια περίοδο οικονομικού ζυγού, ενώ ελάχιστοι ήταν αυτοί που αντιλήφθηκαν πως το σπίτι που αποκτήθηκε με στεγαστικό δάνειο ανήκε ουσιαστικά στην τράπεζα μιας και είχε υποθηκευτεί ως εξασφάλιση του δανείου. Οι υπόλοιποι το ένιωσαν για τα καλά στο πετσί τους όταν τα κυβερνητικά χαράτσια κάναν επιδρομή κατά της ιδιοκτησίας τους ή, ακόμη χειρότερα, όταν απώλεσαν τη δυνατότητα να ανταποκρίνονται στις δόσεις των δανείων και συναντήθηκαν με την πιθανότητα κατάσχεσης. Η αδυναμία αποπληρωμής των στεγαστικών δανείων είχε στην καρδιά της τέσσερις αιτίες:
α) την πλασματική βάση του δανεικού χρήματος: οι τράπεζες δεν δανείζουν τα χρήματα που έχουν στα ταμεία τους, ο νόμος τους επιτρέπει να δανείζουν 55 μονάδες χρήματος για κάθε μία μονάδα που έχουν διαθέσιμη, (Κλασματικό Αποθεματικό Σύστημα – Fractional Reserve System)
β) τη διογκωμένη αντικειμενική αξία των ακινήτων με αυτό τον τρόπο αυξάνεται η φορολογική βάση και άρα οι φόροι που καταλήγουν στα ταμεία του κράτους. Επίσης αυξάνονταν οι αμοιβές των συμβολαιογράφων και λοιπών… καλών ανθρώπων
γ) το τεχνητό φούσκωμα της εμπορικής αξίας του ακινήτου, άρα και το τεχνητό φούσκωμα του δανείου. Με τα χρήματα που ενέκρινε μια τράπεζα δεν πληρωνόταν μόνο το σπίτι, αλλά και η μίζα του διευθυντή του υποκαταστήματος που υπέγραφε το δάνειο, η μίζα του μηχανικού-εκτιμητή, κάποια έξοδα του δανειζόμενου από δραστηριότητες άσχετες με την κατοικία κλπ.
δ) την υποτίμηση των μισθών και των γενικότερων όρων διαβίωσης: κάθε δάνειο συνάπτεται βασιζόμενο στην προσδοκία για μελλοντικά εισοδήματα. Εάν αυτά δεν έρθουν (για την ΕΛΣΤΑΤ το 2012 οι άνεργοι ανήλθαν στους 1.203.800) ή έρθουν πετσοκομμένα (490€ καθαρά κατώτερος μισθός για άνω των 25 ετών) τότε το δάνειο κινδυνεύει. Αν λάβουμε υπ’ όψιν τον επίσημο ορισμό για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, δηλαδή τα δάνεια που η αποπληρωμή τους έχει καθυστερήσει από 90 μέρες και πάνω, τότε θα δούμε πως αυτά έχουν φθάσει απ’ το 3,6% το 2005 στο 14,9% το 2011 και το 24% το β’ τρίμηνο του 2013 [6].
Επιπρόσθετα, εξαιτίας του κατασκευαστικού ντελίριου υπολογίζεται πως υπερβαίνει τις 200.000 ο αριθμός των αδιάθετων νεόδμητων και μέχρι πέντε ετών κατοικιών σε ολόκληρη τη χώρα [7]. Ο λόγος που αυτές οι κατοικίες μένουν αδιάθετες είναι τριπλός: α) δεν υπάρχει ζήτηση για να τις απορροφήσει, β) οι κατασκευαστές δε θέλουν να τις προσφέρουν στην αγορά, γνωρίζοντας πως τα χρήματα που θα αποκομίσουν θα είναι αρκετά λιγότερα από όσα υπολόγιζαν, πράγμα που θα συμπαρασύρει τις τιμές όλου του κλάδου σε κατρακύλα και γ) ακόμα κι αν υπάρχει ζήτηση για κατοικία, άρα ζήτηση για στεγαστικά δάνεια, δεν υπάρχει προσφορά στεγαστικών από τις τράπεζες την τελευταία τετραετία, κι αυτό γιατί οι τράπεζες έβλεπαν πως το «σκάσιμο» της αγοράς έρχεται, αφού υπήρχαν και αρκετές περιπτώσεις δανειοληπτών που αρνούνταν να πληρώσουν ακόμα κι απ’ την πρώτη δόση, αφού τους προστάτευε η ρύθμιση για το ακατάσχετο της κατοικίας. Η μείωση τιμών στην αγορά κατοικιών επιβεβαιώνεται και από την Τράπεζα της Ελλάδος που αναφέρει σε έκθεσή της [8] πως το 2013 οι τιμές των διαμερισμάτων υποχώρησαν κατά 10,3%, ενώ το 2012 κατά 11,7%.
Αξίζει να επισημάνουμε πως οι τιμές των ενοικίων δεν κατρακύλησαν με τους ίδιους ρυθμούς με τις τιμές των κατοικιών. Οπότε θα μπορούσε ένας αναλυτής του κεφαλαίου να προτείνει: «ένας νέος κύκλος καπιταλιστικής κερδοφορίας θα μπορούσε να ανοίξει εάν αυξανόταν το ποσοστό των νοικοκυριών που καλύπτει την ανάγκη του για στέγη με ενοικιασμένη κατοικία. Έτσι, θα συνέχιζε ο δυνητικός αναλυτής μας, θα ισοσκελίζαμε τις ζημιές που έχει ήδη δημιουργήσει ο κύκλος των στεγαστικών δανείων που τώρα πια έφτασε στο τέλος του…». Σενάριο συνωμοσιολογίας; Όχι βέβαια! Το προσωπικό του καπιταλισμού δεν χρειάζεται να τα κάνει αυτά καλυπτόμενο από μυστικότητα. Ανακοινώνει τα μελλοντικά του βήματα στα συνέδρια, τα φόρα, τις εκθέσεις, τις αναλύσεις και τα άρθρα του. Το ότι εμείς δεν τους παρακολουθούμε, είναι μια άλλη υπόθεση…
«ένας κύκλος κλείνει, ένας κύκλος ανοίγει»
λαϊκή θυμοσοφία
Η σημερινή καπιταλιστική κρίση διαφέρει από οικονομικές κρίσεις που η ανθρωπότητα γνώρισε στο παρελθόν. Η βασική της διαφορά έγκειται στο ότι δεν αντιμετωπίζεται έλλειψη αγαθών, αλλά υπερπροσφορά. Τα συσσωρευμένα προϊόντα (και δεν αναφερόμαστε μόνο στα καταναλωτικά) μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες ολόκληρης της ανθρωπότητας, ακόμα και με πολύ λιγότερες ώρες εργασίας. Όμως, αυτά τα προϊόντα είναι «ελαττωματικά»: δεν μπορούν να πουληθούν, δεν μπορούν να απορροφηθούν από την αγορά. Νομίζουμε πως οι περίπου 200.000 αδιάθετες κατοικίες μαρτυρούν του λόγου το αληθές. Αλλά ο καπιταλισμός δεν μπορεί να ανασάνει δίχως κερδοφορία. Η κερδοφορία θα πρέπει να επιτυγχάνεται πάση θυσία. Θα μπορούσαν τα αφεντικά του τραπεζικού και κατασκευαστικού κλάδου να ποντάρουν σε ένα σεισμό, σε μια φυσική καταστροφή ή σε ένα πόλεμο που θα έβγαζε μερικές χιλιάδες κατοικίες άχρηστες, ώστε να μπορέσουν να πουλήσουν τις αδιάθετες ή και να κατασκευάσουν νέες; Σίγουρα ναι! Η ιστορία της τάξης τους έχει αποδείξει το πόσο αδίστακτοι είναι όταν κυνηγούν το κέρδος. Αλλά, κατά την άποψη μας, αυτό που οργανώνεται είναι η εγκατάλειψη της αγοράς των στεγαστικών με την ταυτόχρονη επέκταση της αγοράς των ενοικίων. Για αυτό και ο μεταπολεμικός φτωχός που έγινε ιδιοκτήτης, θα μετατραπεί τώρα σε νοικάρη, για χάρη ενός νέου κύκλου συσσώρευσης και καπιταλιστικής κερδοφορίας.
Στις 31 Δεκεμβρίου του 2014 τελειώνει η περίοδος προστασίας της κύριας κατοικίας, αντικειμενικής αξίας έως 200.000€, από κατασχέσεις και πλειστηριασμό, λόγω αδυναμίας αποπληρωμής στεγαστικών δανείων. Το «πάγωμα» αυτό των πλειστηριασμών αποφασίστηκε διότι η αγορά δεν ήταν έτοιμη να διαχειριστεί τον μεγάλο όγκο σπιτιών που θα βγαίνανε σε πλειστηριασμό και που θα γκρέμιζαν τις τιμές. Η επέκταση του «παγώματος» έως τις 31 Δεκεμβρίου 2014 ήταν απαραίτητη και είναι πιθανό αυτός ο χρόνος να μην επαρκεί και να δοθεί νέα παράταση [9]. Οι γελοίες αναφορές των ΜΜΕ για «κυβέρνηση που προστατεύει τους δανειολήπτες από τα γεράκια της Τρόικα» και «πρωθυπουργό που χτυπάει το χέρι στο τραπέζι», μόνο ως προπαγάνδα για υποτελείς μπορεί να γίνει αντιληπτή. Στο μεσοδιάστημα γίναμε μάρτυρες εξελίξεων και ανακατατάξεων που αποδεικνύουν πως τα αφεντικά ετοιμάζονται για την αλλαγή στο μοντέλο κατοικίας, ώστε να επιτευχθεί η ελάχιστη δυνατή ζημιά από το φούσκωμα του κλάδου των στεγαστικών. Παρακάτω αναφέρουμε όσα υπέπεσαν στην αντίληψή μας. Μένει να αποδειχτεί εάν το ξημέρωμα της 1ης Ιανουαρίου 2015 θα βρει τα αφεντικά πανέτοιμα…
Τα τελευταία 2 χρόνια έχει συντελεστεί μια κοσμογονία στον τραπεζικό κλάδο της χώρας. Μετά από αλλεπάλληλες συγχωνεύσεις, εξαγορές, διαχωρισμούς τραπεζών σε «καλή και κακή», αυξήσεις μετοχικών κεφαλαίων, κουρέματα και ανακεφαλαιοποιήσεις φτάνουμε σήμερα να υπάρχουν 4 συστημικές ιδιωτικές τράπεζες: Εθνική, Alpha, Eurobank, Πειραιώς. Καθόλου τυχαία οι 4 αυτές τράπεζες ήταν και οι τράπεζες που διέθεταν εκτεταμένο δίκτυο υποκαταστημάτων στα Βαλκάνια. Η συγκεντροποίηση και ο εξορθολογισμός του τραπεζικού συστήματος θα αποδειχτούν απαραίτητα στοιχεία για να καταφέρει να απορροφήσει το τραπεζικό σύστημα τους κλυδωνισμούς που θα επιφέρει η δεδομένη χασούρα κατά την αλλαγή του μοντέλου κατοικίας.
Με το Νόμο 4141/2013 «Επενδυτικά εργαλεία ανάπτυξης, παροχή πιστώσεων και άλλες διατάξεις», που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της κυβέρνησης στις 05-04-2013, άνοιξε ο δρόμος στις Ανώνυμες Εταιρίες Επένδυσης Ακίνητης Περιουσίας (ΑΕΕΑΠ) να μπορούν πλέον να επενδύσουν σε οικιστικά ακίνητα, τουριστική κατοικία, σε υπό ανέγερση ακίνητα και σε οικόπεδα με οικοδομική άδεια. Μέχρι αυτό τον νόμο μπορούσαν να επενδύσουν μόνο σε καταστήματα, γραφεία, αποθηκευτικούς χώρους, εμπορικά κέντρα κ.ά. Υπό το θεσμικό πλαίσιο των ΑΕΕΑΠ λειτουργούσαν έως τις πρόσφατες συγχωνεύσεις τραπεζών οι εταιρίες Trastor (συμφερόντων Τράπεζας Πειραιώς), Eurobank Properties, MIG Real Estate (με το 35% των μετοχών της να μεταβιβάζονται τον Αυγουστο του 2014 στην Εθνική Πανγαία), Intercontinental (συμφερόντων αμερικανικής real estate εταιρίας) και η Εθνική Πανγαία (συμφερόντων Εθνικής Τράπεζας), με τις τρεις πρώτες από αυτές να είναι εισηγμένες στο Χρηματιστήριο Αθηνών. Μετά την απορρόφηση της MIG από την Πειραιώς, αλλά και τις αλλαγές στη νομοθεσία που επιβάλλουν την εισαγωγή όλων των ΑΕΕΑΠ στο χρηματιστήριο, βλέπουμε πως οι 3 από τις 4 συστημικές τράπεζες διαθέτουν τις δικές του real estate εταιρίες, έτοιμες –θα λέγαμε εμείς- να απορροφήσουν όλες τις κατοικίες που πρόκειται να βγουν σε πλειστηριασμό, και δεν θα πιάνουν τις επιθυμητές τιμές πώλησης.
Μεσούσης της κρίσης ακούστηκαν σενάρια, αλλά υπήρξαν και αντίστοιχα προγράμματα τραπεζών, που θα μετέτρεπαν τη δόση του στεγαστικού δανείου σε ενοίκιο. Η λογική είναι απλή: η κατοικία περνάει στην κατοχή της τράπεζας και ο κατά φαντασία ιδιοκτήτης μετατρέπεται από δανειολήπτης σε νοικάρης, με τον νοικάρη να έχει προτεραιότητα να ξαναγοράσει το ακίνητο μετά την πάροδο της περιόδου μίσθωσης. Η πρακτική αυτή ονομάζεται στη γλώσσα του real estate πώληση και επαναμίσθωση (sales and lease back) και επιτρέπει στις τράπεζες να υπολογίζουν σε μελλοντικές ροές εισοδημάτων, να αυξάνουν την ακίνητή τους περιουσία, να περιορίζουν τις οικονομικές ζημιές από μια πιθανή μη εύρεση αγοραστή που θα ήταν διατεθειμένος να δώσει το επιθυμητό αντίτιμο για την κατασχεμένη οικία [10] και να περιορίζουν τις κοινωνικές επιπτώσεις από τις κατασχέσεις και τις εξώσεις. Το μοντέλο sales and lease back εφαρμόστηκε πρόσφατα από το ελληνικό κράτος και δείχνει το μέλλον σχετικά με τις κατοικίες. Όπως μας ενημερώνει η Εφημερίδα των Συντακτών στο φύλλο της 21ης Οκτωβρίου 2013, το ελληνικό δημόσιο πούλησε μέσω του ΤΑΙΠΕΔ 28 ακίνητα που στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες στην Πανγαία (14 ακίνητα με αντίτιμο 115,5 εκ.€) και στην Eurobank Properties (14 ακίνητα με αντίτιμο 141,8 εκ.€), με την υποχρέωση να τα νοικιάσει από αυτές για 20-25 έτη. Οι 2 εταιρίες υποχρεούνται να αναβαθμίσουν τα κτίρια με επενδύσεις που θα αγγίζουν τα 100 εκ.€, ενώ αναμένεται να εισπράξουν από το ελληνικό δημόσιο περίπου 600εκ.€ για τα χρόνια της μίσθωσης…
Με το άρθρο 19 του Νόμου 4055/2012 «Δίκαιη δίκη και εύλογη διάρκεια αυτής», που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της κυβέρνησης στις 12-03-2012, προβλέπεται –σε απλά ελληνικά- πως εάν κάποιος θελήσει να «παγώσει» την απόφαση κατάσχεσης που εξέδωσε ένα δικαστήριο εις βάρος του, τότε η περίπτωσή του πρέπει να συζητηθεί στο ακροατήριο εντός 60 ημερών. Μέχρι αυτό το νόμο, με τις καθυστερήσεις που χαρακτηρίζουν τα ελληνικά δικαστήρια, μπορούσε κανείς να διατηρήσει το σπίτι του ως και δυο χρόνια, χωρίς να μπορεί να του το πάρει η τράπεζα. Η επιτάχυνση της δικαιοσύνης δουλεύει προφανώς υπέρ των τραπεζών.
Ο φόρος μεταβίβασης ακινήτου, που επιβαρύνει τον αγοραστή, μειώθηκε το 2014 από 10% στο 3%. Ταυτόχρονα, τα πρώτα δείγματα από την εισαγωγή του Ενιαίου Φόρου Ιδιοκτησίας Ακινήτων (ΕΝΦΙΑ), κάνουν κάτι παραπάνω από σαφές, πως η μικρή ιδιοκτησία επιβαρύνεται δυσανάλογα σε σχέση με τη μεγάλη ιδιοκτησία. Κατά την περίοδο αυτή που η φορολογία, τα χαράτσια και οι χαμηλοί μισθοί κάνουν δύσκολη τη διατήρηση ενός σπιτιού ή την ανταπόκριση στις δανειακές υποχρεώσεις προς τις τράπεζες, αρκετοί θα είναι αυτοί που θα τρέξουν να «ξεφορτωθούν» τα ακίνητά τους. Οι αγοραστές (ΑΕΕΑΠ, εγχώριες και ξένες) με το ζεστό χρήμα στο χέρι θα επωφελούνται τόσο από τον χαμηλό φόρο μεταβίβασης, όσο κι από τον συμφέρων προς αυτές ΕΝΦΙΑ, για τις πάμπολλες αγοραπωλησίες ακινήτων που ήδη έχουνε ξεκινήσει με γοργό ρυθμό.
Ταυτόχρονα το ελληνικό δημόσιο δίνει τον τόνο σχετικά με τις κατασχέσεις σπιτιών από τις τράπεζες, κατάσχοντας ήδη κατοικίες χωρίς προσχήματα. Στο άρθρο με τίτλο «Η μεγάλη επιδρομή της Εφορίας» που δημοσιεύτηκε στην έντυπη έκδοση της Εφημερίδας των Συντακτών στις 24/11/13, μαθαίνουμε πως τα δικαστικά τμήματα των εφοριών της χώρας δήμευσαν από φορολογούμενους με οφειλές πάνω από 100.000 ευρώ προς το Δημόσιο 13.597 ακίνητα. Πρόκειται για προγράμματα πλειστηριασμού κατοικιών που αφορούν το διάστημα από τον Ιανουάριο μέχρι και τον Οκτώβριο του 2013, δηλαδή περίπου 56 ακίνητα την ημέρα στη διάρκεια αυτού του διαστήματος. Στις 24 Σεπτεμβρίου 2014 το ελληνικό δημόσιο λάνσαρε τον ιστότοπο www.publicrevenue.gr, από όπου θα μπορούν να γίνονται ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί κατασχεμένων από το δημόσιο ακινήτων. Σε μια επικείμενη απελευθέρωση των πλειστηριασμών προς όφελος των τραπεζών, ας μην εκπλαγούμε εάν δούμε τον Μπάμπη Παπαδημητρίου στο ΣΚΑΪ ή τον Πάγκαλο στον Πρετεντέρη, να μας λένε κυνικά: «μα οι τράπεζες δεν κάνουν τίποτα το διαφορετικό από ό,τι κάνει έως τώρα το δημόσιο, οπότε γιατί τόση φασαρία;».
Συμπερασματικά θεωρούμε ότι πλέον πληρούνται οι προϋποθέσεις για να γίνει η μετάβαση από το μοντέλο «ατομικός ιδιοκτήτης κατοικίας» στο μοντέλο «ενοικιαστής κατοικίας από εταιρία real estate». Αυτό απαιτούν τα αφεντικά του τραπεζικού και κατασκευαστικού κλάδου και καμία σχέση δεν έχει με τις υποτιθέμενες πιέσεις που δέχεται η κυβέρνηση από την Τρόικα. Αυτό απαιτεί η κερδοφορία του εγχώριου καπιταλισμού. Η απελευθέρωση των πλειστηριασμών της πρώτης κατοικίας εκτιμούμε ότι σύντομα θα είναι γεγονός. Ένας νέος κύκλος κερδοφορίας θα ανοίξει (αγορά ενοικίων), παίρνοντας τη σκυτάλη από τον παλιό κύκλο (αγορά στεγαστικών δανείων). Για να αποφύγουν την ξέφρενη πτώση στις τιμές των ακινήτων, εκτιμούμε ότι, οι τράπεζες θα πωλούν την κατοικία που κατέσχεσαν στη δικιά τους συμφερόντων real estate εταιρία, στην περίπτωση που δεν βρίσκεται άλλος πιο συμφέρων αγοραστής. Εναλλακτικά, οι τράπεζες θα απειλούν τους ιδιοκτήτες με κατάσχεση και αυτοί θα υποχωρούν στη «συμβιβαστική λύση» της μετατροπής του δανείου σε ενοίκιο. Η τράπεζα δεν θα εγγράφει ζημιές, και η real estate θα αυξάνει το σύνολο των ακινήτων της και των πελατών της, με αποτέλεσμα να ισχυροποιούνται και οι δυο στο χρηματιστήριο. Επίσης οι τράπεζες δεν θα εμφανίζουν στο ενεργητικό τους ένα «κόκκινο» δάνειο και έτσι θα βελτιώνουν το δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας, πιάνοντας έτσι τα στάνταρ που θέτει η Βασιλεία 2. Πολύ πιθανά οι real estate εταιρίες να δανείζονται χρήματα από τις μητρικές τράπεζες για να αγοράζουν τα κατασχεθέντα σπίτια, ρίχνοντας περισσότερο νερό στον μύλο της δημιουργίας πλασματικού-λογιστικού χρήματος. Σε κάθε περίπτωση θα επωφεληθούν από τη μείωση του φόρου μεταβίβασης για τις κατοικίες που θα κατέχουν και θα νοικιάζουν πίσω.
Ο μέχρι πρότινος ιδιοκτήτης (κατά φαντασία, κατά την άποψή μας, γιατί το ακίνητο με τον ένα ή άλλο τρόπο ανήκει πάντοτε στην τράπεζα μέχρι να αποπληρωθεί το δάνειο) θα έχει προσφέρει επί έτη το αντίτιμο της εργασίας του (μισθό) για να δημιουργήσει ένα τεράστιο χαρτοφυλάκιο κατοικιών για λογαριασμό του κεφαλαίου, που δεν θα ήταν σε θέση να δημιουργήσει το ίδιο, οποιοδήποτε φαραωνικό οικιστικό σχέδιο κι αν είχε εκπονήσει. Τις κατοικίες αυτές θα τις παραδώσει σε καλή κατάσταση, μιας και πολύ πιθανά θα συνεχίσει ο ίδιος να ζει μέσα. Ο ιδιοκτήτης που είχε προσδώσει στοιχεία lifestyle, υπερκατανάλωσης και μικρο-επιχειρηματικότητας στην κατοικία, θα αντιμετωπίσει το φάσμα της κοινωνικής και ταξικής μετάπτωσης, αλλά πολύ πιθανά –για κάποιους από αυτούς- το θέαμα και η προπαγάνδα θα συνεχίσει να τους τοποθετεί στο στρατόπεδο των καπιταλιστικών ιδεών και πρακτικών [11]. Ο ιδιοκτήτης θα αντιληφθεί (;) πως η καπιταλιστική υπόσχεση για ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι δεν θα ισοδυναμεί με την καταστροφή της βασικής καπιταλιστικής σχέσης «πληρώνεις για να ζεις και ζεις για να πληρώνεις».
Στα πλαίσια της μετάβασης στο νέο μοντέλο είναι δεδομένο ότι δεν θα γίνουν όλα αρμονικά και ειρηνικά. Όλο αυτό είναι μια διαδικασία βίαιης αναδιανομής του πλούτου προς όφελος των αφεντικών. Αυτό που απασχολεί περισσότερο τα καπιταλιστικά επιτελεία δεν είναι οι άστεγοι και οι φτωχοί [12], ούτε αυτοί που θα πεθάνουν απ’ το κρύο και την ασιτία, αλλά οι οικονομικοί δείκτες και η αποφυγή κοινωνικής έντασης που θα βάλει σε μπελάδες τα τεραστίων διαστάσεων σχέδια δομικής αναπροσαρμογής. Για τους απόκληρους και τους πλεονάζοντες δεν θα υπάρξει καμία μέριμνα που να ξεπερνά τα όρια της φιλανθρωπία τύπου ΣΚΑΪ και Εκκλησίας, ενώ το μενού θα συμπεριλαμβάνει και ποινικοποίηση της φτώχειας, κατ’ αντιστοιχία των πρακτικών που ήδη έχουν ακολουθήσει άλλα ευρωπαϊκά κράτη [13]. Εκτός και αν…
«τι να κάνουμε σύντροφοι;»
διαχρονική απορία ανθρώπων που αγωνίζονται
για την αταξική κοινωνία
Έχοντας ζήσει σε ενοίκιο αντιλαμβανόμαστε ότι ο λογαριασμός που είχε τα έξοδα από τη μία και το μισθό από την άλλη δεν μας έβγαινε ποτέ. Αν για να νοικιάσεις μια αξιοπρεπή κατοικία χρειάζεται στην καλύτερη των περιπτώσεων 200€ μηνιαίως, και περίπου άλλα 100€ για πάγια έξοδα (ηλεκτρικό, ύδρευση, θέρμανση, κοινόχρηστα), και θεωρώντας δεδομένο πως ο μισθός μας δεν ξεπερνά τον βασικό των 490€, τότε καταλήγουμε πως η δαπάνη για στέγη αντιστοιχεί περίπου στο 60% των εισοδημάτων μας. Το δυσβάσταχτο αυτό βάρος ισοδυναμεί πρακτικά με το 60% του εργάσιμου χρόνου μας να πηγαίνει στα έξοδα στέγασης. Η συνθήκη αυτή αντικατοπτρίζει την κατάσταση μεγάλου κομματιού της ελληνικής κοινωνίας και δεν περιορίζεται στη νεανική εργένικη φιγούρα της περίπτωσής μας. Έχοντας παράλληλα τη βιωματική εμπειρία του οικονομικού ζυγού που επέφερε σε κοντινούς μας η απόκτηση ενός σπιτιού με δάνειο, σε συνάρτηση με τις θεωρητικές μας καταβολές, έπρεπε να ψάξουμε αλλού για μια λύση. Όχι μια όποια λύση.
Για εμάς η λύση δεν μπορεί να βρεθεί στην επιστροφή στην οικογενειακή εστία, αλλά ούτε και στη δουλειά έως τα βαθιά γεράματα για να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις των ιδιοκτητών ή των τραπεζών. Από μια άλλη οπτική γωνία, δεν μπορούμε ούτε να δούμε λύση στο ζήτημα των κατασχέσεων μέσα από την υποταγή στις προσταγές του κεφαλαίου, στο σφίξιμο των δοντιών «για να περάσει και αυτή η μπόρα», στη μοιρολατρία και την ηττοπάθεια του «αφού δεν μπορούμε να κάνουμε αλλιώς», στο «να βάλουμε πλάτη να βγει η χώρα από την κρίση», στην ελπίδα πως «μια αριστερή κυβέρνηση θα μας σώσει» ή πως «θα γυρίσει η τύχη μας η ρημάδα», στον διαγκωνισμό για το ποιος θα πάρει καλύτερη σειρά στην ουρά για τα συσσίτια της Εκκλησίας, του Δήμου, της Χρυσής Αυγής ή για τις φιλανθρωπίες της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών, των Τραπεζών ή του ΣΚΑΪ. Φυσικά και δεν μπορούμε να δούμε λύση στην ατομική καβάτζα, στον αναχωρητισμό ή ακόμα χειρότερα στην αυτοκτονία. Χωρίς να παραγνωρίζουμε ότι οι εκβιασμοί του συστήματος είναι αδυσώπητοι, δεν θέλουμε να μέμψουμε όσους και όσες έπεσαν στην ανάγκη της φιλανθρωπίας των εκμεταλλευτών μας. Ειδικά όσους/ες αυτοκτόνησαν ή πέθαναν από κακουχίες, τους μετράμε ως δικές μας απώλειες στον κοινωνικό-ταξικό πόλεμο που μαίνεται. Θαρρούμε πως δεν πέταξαν ταυτόχρονα στα σκουπίδια τον αξιακό τους κώδικα και την αξιοπρέπειά τους. Έστω και ένας να υπάρχει, δεν πρέπει να τον τσουβαλιάσουμε. Άλλωστε είμαστε και εμείς μισθωτοί σκλάβοι αυτής της μηχανής που πολεμάμε, με τις μικρές ή μεγάλες μας αντιφάσεις.
Για εμάς η λύση μπορεί να βρεθεί στις συλλογικές κινηματικές απαντήσεις που έχουν χαρακτήρα σύγκρουσης με την υπάρχουσα κοινωνικο-πολιτικο-οικονομική συνθήκη, και αμφισβητούν τα θεμέλια αυτού του κόσμου. Θεωρούμε πως η κατάληψη στέγης πληροί αυτές τις προϋποθέσεις για τους παρακάτω λόγους:
- αμφισβητεί την ατομική ιδιοκτησία, θεωρώντας πως οι παραγωγοί του κοινωνικού πλούτου πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αυτόν συνολικά και συλλογικά
- είναι ριζοσπαστική, αφού πραγματώνει τα 2 αδιαχώριστα στοιχεία της ριζοσπαστικότητας α) θέληση για αντίσταση και β) θέληση για δημιουργία και αλλαγή της ζωής, και όλα αυτά με άμεσο (όχι σε έναν μετεπαναστατικό παράδεισο) πρακτικό αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής, στη μείωση των ωρών εργασίας κλπ.
- αφαιρεί από το εμπόρευμα κατοικία την ανταλλακτική και φετιχιστική του διάσταση, δεν θέλουμε να είμαστε κάτοχοι αλλά χρήστες, βάση των αναγκών μας μετατρέποντας την κατοικία σε σύμβολο ενάντια στην κατανάλωση από σύμβολο lifestyle και υπερκατανάλωσης
- εισάγει μια νέα αντίληψη για το τι είναι κοινωνικά χρήσιμο και τι κοινωνικά άχρηστο, πηγαίνοντας κόντρα στον καπιταλιστικό κανόνα που επιβάλει ότι: «χρήσιμο είναι οτιδήποτε μπορεί να αξιοποιηθεί για να αποφέρει κέρδος»
- επιτίθεται στην καπιταλιστική λειτουργία της «δημιουργικής καταστροφής» και τεχνητής έλλειψης, μειώνει έτσι την κατανάλωση ανθρώπινου κόπου, υλικών, αναλώσιμων, μειώνει την απόσπαση πρώτων υλών από το φυσικό περιβάλλον κ.ά., αφού χρησιμοποιεί υπάρχοντα αγαθά που σαν κοινωνία έχουμε ήδη παράξει και επαρκούν για να καλύψουμε τις ανάγκες μας (σπίτια εν προκειμένω)
- προωθεί τη συλλογική ζωή, την αλληλεγγύη, την αλληλοβοήθεια, χτυπώντας την εξατομίκευση
Ούτε ανακαλύπτουμε τον τροχό, ούτε προτείνουμε κάτι πρωτοποριακό. Η πρακτική των καταλήψεων στέγης μετρά πάνω από 50 χρόνια στην κινηματική ιστορία της κεντρικής Ευρώπης, και σχεδόν 30 χρόνια στην εγχώρια ριζοσπαστική σκηνή. Θεωρούμε πως σήμερα πρέπει να επανοικειοποιηθεί και να επανανοηματοδοτηθεί ως πρακτική από τους αγωνιζόμενους. Οφείλουμε ήδη από χτες να έχουμε χτίσει τις κοινότητες αντίστασης και αγώνα που –με σαφή αντικαπιταλιστική και συγκρουσιακή διάθεση- θα προχωρήσουν στην κατάληψη των προς κατάσχεση κατοικιών [14], θα σταματήσουν δυναμικά εξώσεις και πλειστηριασμούς [15], θα αρνηθούν την αποπληρωμή χρεών σε τραπεζίτες και δημόσιο, θα δώσουν ζωή σε άδεια κτίρια που είτε ρημάζουν είτε παραμένουν τεχνητά αδιάθετα από τις κατασκευαστικές και real estate εταιρίες, θα προχωρήσουν σε επανασυνδέσεις ρεύματος και νερού, θα υπερασπιστούν τις κινηματικές πρακτικές από τον κίνδυνο της αφομοίωσης (εναλλακτισμός, εμπόρευμα, θεσμοί, ΜΚΟ, ναρκωτικά κ.ά.).
Αυτό να κάνουμε.
Σημειώσεις:
[1] «Συνθήκες Διαβίωσης στην Ελλάδα – 06/09/2013 [2] «Τα ποσοστά ιδιοκατοίκησης στην Ελλάδα είναι παρόμοια με τις χώρες της Ανατολικής και Νότιας Ευρώπης, για διαφορετικούς όμως λόγους. Στην Ανατολική Ευρώπη τα υψηλά ποσοστά ιδιοκατοίκησης είναι κληρονομιά των πρώην κομμουνιστικών καθεστώτων (εργατικές κατοικίες κλπ.), ενώ στη Νότια Ευρώπη τα υψηλά ποσοστά ιδιοκατοίκησης είναι θέμα ιδιοσυγκρασίας και κουλτούρας, αλλά εξαρτώνται και από έναν άλλο σημαντικό παράγοντα. Ιστορικά, τα ακίνητα θεωρούνται στην Ελλάδα ως μια ασφαλής επένδυση, που παρέχει προστασία από τον πληθωρισμό και τις διάφορες πολιτικές και οικονομικές κρίσεις. Συγχρόνως, τουλάχιστον μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990, δεν υπήρχαν επαρκώς ανεπτυγμένες χρηματοοικονομικές αγορές ώστε να υπάρχουν αξιόπιστες εναλλακτικές επενδυτικές επιλογές».~Τράπεζα της Ελλάδος, «Η αγορά ακινήτων στην πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση», Δεκέμβριος 2012, σελ. 58-59 [3] Τράπεζα της Ελλάδος, «Η αγορά ακινήτων στην πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση», Δεκέμβριος 2012, σελ. 55 [4] Αντίληψη ευρέως διαδεδομένη σε πόλεις με μεγάλο αριθμό φοιτητών, όπως τα Ιωάννινα, όπου οι φοιτητές γίνονται αντιληπτοί από τους ιδιοκτήτες ως η κότα με τα χρυσά αυγά. [5] ο.π. Σελ. 117 [6] πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος [7] http://www.elem.tee.gr/eidhseis/genika/1767-ethnikh-trapeza-200-xil-ta-apoulhta-nea-diamerismata, 19-02-2013 [8] Νομισματική Πολιτική 2013-2014 (Κεφάλαιο III, Ενότητα 1.2, Σελ.49-52), Ιούνιος 2014. [9] «Επισημαίνεται ότι στη σχετική διατήρηση του αυξημένου αποθέματος των προσφερόμενων για πώληση κατοικιών (περίπου 160-180 χιλ. σήμερα) έχουν συμβάλει τόσο η απαγόρευση (αρχικά έως το τέλος του 2012 και στη συνέχεια έως το τέλος του 2013) των πλειστηριασμών των κατοικιών που αποτελούν την πρώτη κατοικία νοικοκυριών (αντικειμενικής αξίας έως 200 χιλιάδες ευρώ) όσο και η απροθυμία των ίδιων των εμπορικών τραπεζών να εκπλειστηριάσουν τα ακίνητα που αποτελούν εξασφαλίσεις επισφαλών δανείων στην παρούσα φάση της έντονης ύφεσης, παρά τη σημαντική αύξηση των επισφαλών δανείων. Παράγοντες της αγοράς ακινήτων εκτιμούν ότι η απαγόρευση αυτή ίσως θα πρέπει να παραταθεί, καθώς τυχόν διάθεση μέσω πλειστηριασμών μεγάλου αριθμού ακινήτων στην παρούσα φάση της έντονης ύφεσης και του μειωμένου ενδιαφέροντος των νοικοκυριών και των επενδυτών (λόγω της αβεβαιότητας και της περιορισμένης ρευστότητας που χαρακτηρίζουν την αγορά) θα επιτείνει την κρίση στην κτηματαγορά και θα δυσχεράνει ακόμη περισσότερο την ανάκαμψή της».
~Τράπεζα της Ελλάδος, «Η αγορά ακινήτων στην πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση», Δεκέμβριος 2012, σελ. 99 [10] «Ωστόσο, η διόρθωση των τιμών δεν είναι ευπρόσδεκτη από την πλευρά των παλαιότερων αγοραστών κατοικιών, που έχουν χρηματοδοτήσει την αγορά της κατοικίας τους με ενυπόθηκα δάνεια, καθώς το περιουσιακό στοιχείο που είχαν αγοράσει με δανεισμό θα έχει πλέον μικρότερη αξία σε σχέση με το ύψος του δανείου, το οποίο οι εν λόγω αγοραστές δεν έχουν εξ ολοκλήρου αποπληρώσει (γνωστότερο στη βιβλιογραφία ως φαινόμενο ‘‘negative equity’’). Επιπλέον, σε περίπτωση διόρθωσης των τιμών οι τράπεζες θα δουν την αξία των εμπράγματων εξασφαλίσεων των ενυπόθηκων δανείων που έχουν χορηγήσει να υποχωρεί, το οποίο σημαίνει ότι, σε ενδεχόμενη χρεοκοπία των δανειοληπτών, οι τράπεζες θα πρέπει να εγγράψουν ζημία στους ισολογισμούς τους».
~Τράπεζα της Ελλάδος, «Η αγορά ακινήτων στην πρόσφατη χρηματοοικονομική κρίση», Δεκέμβριος 2012, σελ. 143-144 [11] Τι πιο τραγικό από το παρακάτω πραγματικό σενάριο: Ο ιδιοκτήτης σπιτιού προς κατάσχεση να έχει ταυτόχρονα και μετοχές της τράπεζας από την οποία πήρε το δάνειο. Η κερδοφορία της τράπεζας να επιβάλει τις κατασχέσεις για να διατηρηθεί ψηλά η μετοχή, και ο μέτοχος που περιμένει υψηλό ετήσιο μέρισμα να γίνεται θύμα της ίδιας του της ταύτισης με την τραπεζική μηχανή… [12] Σύμφωνα με την εφημερίδα Αυγή της Κυριακής, σε άρθρο-συνέντευξη με στελέχη της ΜΚΟ «Κλίμακα», που δημοσιεύτηκε στις 15-01-2012, γίνεται λόγος για εκτιμήσεις που ανεβάζουν τον αριθμό των αστέγων σε περίπου 20.000. Έκτοτε σίγουρα έχουν προστεθεί και άλλοι, παρόλο που δεν έχουμε πρόσβαση σε δημοσιεύματα, αφού το ΕΣΡ απαγόρευσε τη μετάδοση εικόνων-στοιχείων για αστέγους, άπορους και αυτόχειρες… [13] Με νόμο της τοπικής κυβέρνησης η αστεγία στη Μαδρίτη τιμωρείται με πρόστιμο 750 ευρώ. Η πρωτοπόρος Ουγγαρία, ήδη από το 2010, έλαβε μέτρα ενάντια στην ορατή φτώχεια, νομοθετώντας -μεταξύ άλλων- την απαγόρευση επαιτείας και ύπνου στο δρόμο στις αστικές τουριστικές περιοχές, χωρίς όμως να γίνεται σαφής αναφορά στις περιοχές αυτές. Μένει λοιπόν στην αστυνομία να καθορίζει κατά περίπτωση… Η επανάληψη της παράνομης πράξης μπορεί να οδηγήσει και σε φυλάκιση… [14] Στην Ισπανία των χιλιάδων εξώσεων και των χιλιάδων αυτοκτονιών έχει αναπτυχθεί το τελευταίο διάστημα ένα μεγάλο κίνημα υπεράσπισης των κατοικιών. Χωρίς να θέλουμε να το κρίνουμε, οφείλουμε να επισημάνουμε πως ένα βασικό επιχείρημα που αναδύθηκε εκεί –το οποίο κινητοποίησε κόσμο χωρίς πρότερη αγωνιστική κουλτούρα να εμπλακεί στον αγώνα- είναι το εξής: «από τη στιγμή που υπάρχουν τράπεζες που ανακεφαλαιοποιήθηκαν και διασώθηκαν με χρήματα του προϋπολογισμού, τότε η περιουσία αυτών των τραπεζών ανήκει σε εμάς τους φορολογούμενους που τροφοδοτούμε τον κρατικό προϋπολογισμό. Άρα δικαιούμαστε να καταλαμβάνουμε τα σπίτια που ανήκουν σε αυτές τις τράπεζες, αφού είναι κατ’ ουσίαν δικά μας». Υπενθυμίζουμε ότι στα μέρη μας ανακεφαλαιοποιήθηκαν το σύνολο των ελληνικών τραπεζών (πλην των συνεταιριστικών) με χρήματα του κρατικού προϋπολογισμού, μέσω του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. [15] Στις 10 Οκτώβρη 2013 στη Μυτιλήνη απετράπη κατάσχεση κατοικίας 60τμ πολυτέκνου, για χρέη 2200 ευρώ προς το Δημόσιο, ύστερα από μεγάλη κινητοποίηση έξω από την τοπική ΔΟΥ.
κατάληψη στέγης Σαχίνη 3, Γιάννινα
