«Μόνο μία κρίση ‒είτε είναι, είτε απλώς εκλαμβάνεται ως πραγματική‒οδηγεί σε πραγματικές αλλαγές. Όταν ξεσπάει μια κρίση, οι δράσεις που αναπτύσσονται εξαρτώνται από τις περιρρέουσες ιδέες. Πιστεύω ότι αυτή πρέπει να είναι η βασική λειτουργία μας: Να αναπτύσσουμε εναλλακτικές πολιτικές που θα αντικαταστήσουν τις υπάρχουσες, να τις διατηρούμε ζωντανές και διαθέσιμες έως ότου το πολιτικά αδύνατον καταστεί πολιτικά αναπόφευκτο».
~Μίλτον Φρίντμαν, «Καπιταλισμός και ελευθερία», 1962
Τη δεκαετία του 1950, το Οικονομικό Πανεπιστήμιο του Σικάγο δεν θεωρούταν μόνο μια πανεπιστημιακή σχολή, αλλά μια σχολή σκέψης. Ο σκοπός δεν ήταν μόνο η διδασκαλία των φοιτητών, αλλά η ισχυροποίηση της σχολής ώστε οι ιδέες της να πολεμήσουν τις ιδέες του οικονομολόγου Τζον Μέιναρντ Κέινς [1], που κυριαρχούσαν τότε, με τη μικτή οικονομία που εισήγαγε ο Κέινς μετά τη μεγάλη οικονομική κρίση του 1929.
Το 1947,ο Μίλτον Φρίντμαν και ο μέντορας του, Αυστριακός καθηγητής Φρίντριχ φον Χάγεκ, ίδρυσαν την εταιρεία του «Μον Πελερέν», μια λέσχη Οικονομολόγων της ελεύθερης αγοράς με ρητό στόχο την καταπολέμηση των ιδεών του Κέινς και του ρυθμισμένου καπιταλισμού. Το δημοφιλές βιβλίο του Φρίντμαν στα 1962, το «Capitalism and Freedom», έγινε το βασικό εγχειρίδιο της παγκόσμιας ελεύθερης αγοράς, και σ’ αυτό στηρίχτηκαν τα οικονομικά προγράμματα όλων των νεοσυντηρητικών-νεοφιλελεύθερων κυβερνήσεων και δικτατοριών στον δυτικό κόσμο από το 1970 και μετά. Ειδικότερα, οπουδήποτε είχαν την εξουσία ακροδεξιές στρατιωτικές δικτατορίες, η παρουσία του πανεπιστημίου του Σικάγο και της σχολής του Φρίντμαν ήταν πανταχού παρούσα.
Η δικτατορία της ελεύθερης αγοράς
«Τα καλά πράγματα, όπως η δημοκρατία και η προσανατολισμένη στην ελεύθερη αγορά οικονομική πολιτική δεν συμβαδίζουν πάντα».
~Στέφαν Χάγκαρντ, πολιτικός επιστήμονας και μαθητής του Φρίντμαν
Σύμφωνα με τη θεωρία του Φρίντμαν οι Κυβερνήσεις πρέπει να καταργούν όλους τους φορολογικούς και εργασιακούς κανόνες και ρυθμίσεις προς όφελος των ιδιωτικών επιχειρήσεων, χωρίς να επιχειρούν και να εγείρουν ζητήματα μονοπώλησης της αγοράς μέσα από κρατικές εταιρίες κοινής ωφελείας (π.χ. ΔΕΗ, ΟΤΕ, ΕΥΔΑΠ) , δηλαδή πρέπει να ιδιωτικοποιούν τη δημόσια περιουσία. Πρέπει να προβούν σε περικοπές κοινωνικών προγραμμάτων όπως π.χ. τα ταμεία ανεργίας και τα κοινωνικά επιδόματα σε ασθενείς οικονομικά ομάδες του πληθυσμού. Οι τιμές και οι μισθοί να καθορίζονται μόνο από την αγορά, και όχι μέσα από συνδικαλιστικό διάλογο και εγγυήσεις του κράτους για τη διαφύλαξή τους. Δεν πρέπει να υπάρχουν εγγυημένοι κατώτατοι μισθοί. Επίσης πρέπει να ιδιωτικοποιηθεί η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, τα συνταξιοδοτικά ταμεία και η δωρεάν παιδεία. Ακόμα να ιδιωτικοποιηθούν τα εθνικά πάρκα, ακόμη και τα δάση και οι παραλίες. Οτιδήποτε δηλαδή μπορεί να προσελκύσει επενδύσεις από ιδιωτικές εταιρίες με μοναδικό γνώμονα το κέρδος τους. Ειδικότερα η παιδεία, γα τον Φρίντμαν, και η έννοια του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος «βρομούσε» σοσιαλισμό. Πάντως η υπουργός παιδείας της Ελλάδας, Άννα Διαμαντοπούλου, δεν έχει σπουδάσει οικονομικά στο Σικάγο, και την κατάργηση της δωρεάν παιδείας στην Ελλάδα τη σκέφτηκε μόνη της, εξάλλου αυτή είναι σοσιαλίστρια.
Τέλος η γενικότερη άποψή του για τον ρόλο του κράτους ήταν ότι αυτό πρέπει να περιορίζεται μόνο «στην προστασία της ελευθερίας μας τόσο από τους εχθρούς εκτός των πυλών, όσο και από τους συμπολίτες μας: Στη διατήρηση του νόμου και της τάξης, στην επιβολή της εφαρμογής των ιδιωτικών συμφωνιών, στην προώθηση των ανταγωνιστικών αγορών». Με άλλα λόγια, το κράτος πρέπει μόνο να διατηρεί τη συντήρηση της αστυνομίας και του στρατού – οτιδήποτε άλλο, συμπεριλαμβανομένης της δωρεάν παιδείας, «είναι μια άδικη παρέμβαση εναντίον της ελεύθερης αγοράς». Ούτε ο υπουργός προ. πο. Χρήστος Παπουτσής, έχει σπουδάσει στο Σικάγο, αυτός, ως φοιτητής, ήταν και αγωνιστής εναντίον της κρατικής καταστολής και του αυταρχικού κράτους της δεξιάς.
Ο Δόκτορας της καταστροφής
«Το να είσαι μαθητής του Φρίντμαν ήταν κάτι μαγικό!»
~Γκάρι Μπέκερ, νομπελίστας οικονομολόγος της σχολής του Σικάγο
Ο Φρίντμαν δεν ήταν απλώς ένας ιδιοφυής οικονομολόγος, ούτε ένας ακόμα ματαιόδοξος ακαδημαϊκός-ερευνητής, απ’ αυτούς που καβαλάνε το καλάμι πιστεύοντας ότι η επιστήμη αρχίζει και σταματάει σ’ αυτούς. Ήταν κάτι πολύ παραπάνω.
Ήταν αποφασισμένος να κάνει κάτι που ουδείς οικονομολόγος πριν από αυτόν είχε σκεφτεί: Να δει δηλαδή τη θεωρία του να εφαρμόζεται στην πράξη, υπό πραγματικές συνθήκες, πάνω σε πραγματικές κοινωνίες, πράγμα που κινώντας γη και ουρανό κατόρθωσε να το πετύχει. Και μάλιστα όχι σε μια κοινωνία, αλλά σε πολλές. Ο Φρίντμαν δεν ήταν ένας οποιοσδήποτε καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Σικάγο. Ήταν ένας γκουρού, ένας άγιος. Δεν είχε μαθητές, αλλά πιστούς. Φοιτητές έτρεχαν στα σεμινάρια να πάρουν κάτι απ’ την αγιοσύνη του, και μετά, με τον ζήλο των νεοφώτιστων σκορπίζονταν σε διάφορα μέρη του κόσμου να τη μεταλαμπαδεύσουν. Όχι βέβαια από μόνοι τους, μιας και για τον θεάρεστο αυτό σκοπό έσπευδαν να βοηθήσουν τόσο η CIA όσο και το ίδρυμα Φορντ, παρέχοντας λίγο αργότερα αφειδώς υποτροφίες σε παιδιά απ’ τη Λατινική Αμερική και την Ασία, που ήθελαν να σπουδάσουν οικονομικά στο μέγα τέμενος του Σικάγο.
Στη δεκαετία του ’70, στη Λατινική Αμερική, όποια χούντα και να σήκωνες, θα έβρισκες από κάτω «τα παιδιά απ’ το Σικάγο», όπως τα ονόμαζαν, τοποθετημένα μάλιστα σε καίριες θέσεις: υπουργοί, υφυπουργοί, καθηγητές στα πανεπιστήμια κ.λπ. Η πιο γνωστή συνεισφορά τους ήταν στον Πινοτσέτ στη Χιλή, αλλά θα τους «αδικούσαμε» αν δεν αναφερόμασταν και στις υπηρεσίες που προσέφεραν στις χούντες της Ουρουγουάης, της Αργεντινής, και της Βραζιλίας. Οι χούντες αυτές δεν εφάρμοσαν απλώς τα οικονομικά προγράμματα του Φρίντμαν, αλλά εγκαθιδρύθηκαν ακριβώς για τον λόγο αυτό, για να τα εφαρμόσουν. Τα δε φριχτά βασανιστήρια, οι εξαφανίσεις και οι εκτελέσεις χιλιάδων ανθρώπων που αντιστέκονταν στην εξαθλίωση και τον τρόμο συνέβησαν για ένα και μόνο σκοπό. Για να μπορέσει μέσα από τη θεωρία του Φρίντμαν να λάμψει επιτέλους ο καπιταλισμός της καταστροφής, ή όπως αρέσκονταν να τον λένε η «ελευθερία της αγοράς» σε όλο της το μεγαλείο. Χιλιάδες άνθρωποι εκτελέστηκαν, βασανίστηκαν και βρέθηκαν στη φυλακή προκειμένου οι τιμές των προϊόντων να είναι ελεύθερες!
Οι θεωρίες του Φρίντμαν τού έδωσαν το Νόμπελ οικονομικών, και στη Λατινική Αμερική έδωσαν τους δικτάτορες.
Για περισσότερες από τρεις δεκαετίες ο Φρίντμαν και οι παντοδύναμοι οπαδοί του τελειοποιούσαν αυτήν ακριβώς τη στρατηγική: Την αναμονή κάποιας μείζονος κρίσης (πολιτικής ή οικονομικής) προκειμένου να εκποιήσουν τμήματα της δημόσιας σφαίρας σε ιδιώτες, ενόσω οι πολίτες ήταν ακόμα ζαλισμένοι από το σοκ, και να μονιμοποιήσουν στη συνέχεια τις «μεταρρυθμίσεις».
Το δόγμα του σοκ
«Τα πλήγματα πρέπει να επιφέρονται όλα ταυτόχρονα, ώστε, όντας λιγότερο αισθητά, να ενοχλούν λιγότερο».
~Νικολό Μακιαβέλι, «Ο Ηγεμόνας», 1513
Μια ένοπλη σύρραξη ανάμεσα σε κράτη ή έθνη μάς προκαλεί φρίκη. Όμως ο οικονομικός πόλεμος δεν είναι καλύτερος από μία ένοπλη σύρραξη. Είναι σαν μία χειρουργική επέμβαση. Ένας οικονομικός πόλεμος είναι ένα παρατεταμένο βασανιστήριο, και οι καταστροφές του δεν είναι λιγότερο τρομακτικές από αυτές που προκαλούνται από τον καθ’ αυτό ένοπλο πόλεμο. Το «δόγμα του σοκ» είναι ένας τέτοιος πόλεμος, και είναι η μέθοδος που εφαρμόζουν οι αγορές για να επιβληθούν διεθνώς. Για να προελάσουν οι ελεύθερες αγορές χρειάζεται κάποια κοινωνία να έχει υποστεί ένα δυνατό «σοκ», από μια φυσική καταστροφή (τσουνάμι στην Ασία, τυφώνας στη Νέα Ορλεάνη), από μια εναλλαγή εξουσίας (πτώση «κομμουνισμού» στην Ανατολική Ευρώπη ή το απαρτχάϊντ στη Ν. Αφρική), μια χρηματιστηριακή κρίση, μια χρεοκοπία κράτους προ των πυλών (Αργεντινή 2001, Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία 2011), έναν υπερπληθωρισμό (π.χ. της τάξεως του14.000% όπως στη Βολιβία). Πριν η σοκαρισμένη κοινωνία προλάβει να συνειδητοποιήσει τι της έχει συμβεί, και να σκεφτεί πώς να αντιμετωπίσει την κατάσταση, έρχονται οι «σωτήρες» να τη σώσουν. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (Δ.Ν.Τ.), η Παγκόσμια Τράπεζα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (Π.Ο.Ε.), είναι οι τρεις βασικοί θεσμοί που προσπαθούν να επιβάλλουν ακαριαία τις αλλαγές που προωθούν οι ελεύθερες αγορές, και στη δική μας περίπτωση οι «τρείς σωματοφύλακες» συμπληρώνονται και από τον «Ντ’Αρτανιάν» Ευρωπαϊκη Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.). Η δε τριπλή συνταγή δια στόματος Φρίντμαν, όπως έγραψα και πιο πάνω, είναι οι ιδιωτικοποιήσεις κρατικών επιχειρήσεων ή αλλιώς αποκρατικοποιήσεις, περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες, δηλαδή σε μισθούς, συντάξεις, επιδόματα ανεργίας, υγειονομική περίθαλψη, κρατική απορύθμιση. Οι συνέπειες είναι οδυνηρές για τους λαούς της γης: Αποδυνάμωση του δημόσιου χαρακτήρα των εθνικών κρατών τους και απώλεια κυριαρχικών δικαιωμάτων, μεταβίβαση του δημόσιου πλούτου τους σε μια δράκα ιδιωτών (πανίσχυρων επιχειρηματιών και πολιτικών με δυσδιάκριτες διαχωριστικές γραμμές μεταξύ τους), χάσμα ζάμπλουτων-πάμπτωχων με πλήρη εξαφάνιση της μεσαίας τάξης, θρησκευτικός φονταμενταλισμός, άνοδος ρατσιστικών εθνικιστικών και φασιστικών ιδεών, συρρίκνωση ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων του ανθρώπου, απεριόριστες δαπάνες για την ασφάλεια, διάχυση του φόβου και τρομοκρατίας στις κοινωνίες, και σκληρή καταστολή σε όσους αντιστέκονται στο «σοκ».
Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει δικτάτορες στο παρελθόν, αλλά και «δημοκρατικούς» πολιτικούς σήμερα να μιλάνε με ιατρικούς όρους όταν θέλουν να περιγράψουν μια άσχημη οικονομική ή πολιτική κατάσταση; Μην σας κάνει εντύπωση αυτό, κάνεις τους δεν ήθελε να γίνει γιατρός όταν μεγαλώσει. Η χρησιμοποίηση ανίατων ασθενειών όπως π.χ. του καρκίνου στον πολιτικό λόγο, ενθαρρύνει τη μοιρολατρία και αιτιολογεί τη λήψη αυστηρών έως απάνθρωπων μέτρων, ενώ ενισχύει σημαντικά τη διάδοση της ιδέας ότι η «ασθένεια» είναι αναγκαστικά μοιραία. Η έννοια της ασθένειας δεν είναι ποτέ αθώα.
Η ψυχιατρική στην υπηρεσία της οικονομίας ‒ Η χρησιμότητα του ηλεκτροσόκ
«Το μυαλό τους μοιάζει με λευκή σελίδα πάνω στην οποία μπορούμε να γράψουμε ό,τι θέλουμε».
~Δρ. Σίριλ Κένεντυ και Δρ. Ντέιβιντ Άνσελ
για τα πλεονεκτήματα της θεραπείας με ηλεκτροσόκ, 1948
Η μέθοδος του «σοκ» πρωτοεμφανίστηκε με τη μορφή του ηλεκτροσόκ για άτομα ψυχικά ασθενή στη δεκαετία του 1950. Ο Γιούεν Κάμερον, καθηγητής ψυχιατρικής στο πανεπιστήμιο Μακγκίλ των ΗΠΑ, στη συνέχεια, χρηματοδοτούμενος από τη CIA εφάρμοσε τα ηλεκτροσόκ για τις έρευνές του πάνω στην πλύση εγκεφάλου. Ήταν η εποχή του Ψυχρού πολέμου, και η CIA ήθελε να βρει τρόπους να ελέγχει τη σκέψη των αντιπάλων της κομμουνιστών, που συνελάμβανε, μέσα στα πλαίσια των ανακριτικών μεθόδων. Οι μέθοδοι όμως που εφάρμοζε ο Κάμερον ήταν καθαρά βασανιστήρια. Μάλιστα για του λόγου το αληθές, πολλά άτομα, που υπέστησαν τη θεραπεία-σοκ του, κατέθεσαν μήνυση αργότερα εναντίον του, και τα δικαστήρια έκριναν ότι δικαιούνταν χρηματική αποζημίωση για όσα υπέστησαν, την οποία και έλαβαν.
Στόχος της θεραπείας-σοκ του Κάμερον ήταν να σβήσει από το μυαλό του ασθενούς κάθε μνήμη, καθιστώντας τον νου του «tabula rasa», άγραφτο χαρτί, λευκή σελίδα, κι εκεί πάνω να οικοδομήσει μια νέα προσωπικότητα. Για να το πετύχει αυτό χρησιμοποίησε τις εξής μεθόδους: Ηλεκτροσόκ, 2 την ημέρα επί 30 μέρες. Αποστέρηση των αισθήσεων, απομονώνοντάς τους μέσα σε σκοτεινούς θαλάμους φορώντας τους αδιαφανή γυαλιά, ωτασπίδες, και με δεμένα χέρια μέσα σε κουτιά για να μην αγγίζουν τίποτα. Χορήγηση ψυχοτρόπων ουσιών, πολύωρος ύπνος, 22ώρες το 24ωρο, συνεχώς αναμμένα φώτα σε δωμάτια χωρίς παράθυρα. Έτσι θα έσβηναν την αντίληψη του χώρου, χρόνου, της μνήμης από το μυαλό τους, θα κατέλυαν τις άμυνες τους και τη βούληση για αντίσταση, και θα αποσπούσαν τη συναίνεσή τους και τη συνεργασία τους, κατά την ανάκρισή τους.
Το πρώτο κράτος του σοκ
«Αν υιοθετήσετε την προσέγγιση του σοκ, πρέπει να ενεργήσετε σύντομα, πολλαπλά και ακαριαία».
~Μίλτον Φρίντμαν σε επιστολή του προς τον στρατηγό Πινοτσέτ, 21/04/1975
Ο Φρίντμαν, αν και ποτέ δεν το παραδέχτηκε επίσημα, είδε στη μέθοδο του ηλεκτροσόκ και των βασανιστηρίων τον τρόπο που μπορούσε να εφαρμόσει την θεωρία του, και το πρώτο πειραματικό εργαστήριό του άκουγε στο όνομα Χιλή. Στις δεκαετίες του’50 και ’60 η θεωρία του δεν είχε ζήτηση, όταν όμως η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανησύχησε από τις εθνικοποιήσεις των ορυχείων στη Χιλή, στις οποίες προέβη ο νεοεκλεγείς σοσιαλιστής πρόεδρός της, Αλιέντε, και φοβούμενη μήπως το μοντέλο αυτό αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση και σ’ άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής, που βρισκόταν στο υπογάστριο των ΗΠΑ, αποφάσισε την ανατροπή του Αλιέντε και τον μετασχηματισμό της οικονομίας της Χιλής. Απευθύνονται στον Φρίντμαν, ο οποίος τους συμβουλεύει ότι όλα πρέπει να γίνουν πολύ γρήγορα, πριν ο κόσμος προλάβει να αντιδράσει. Ο λαός πρέπει να υποστεί πρώτα ένα δυνατό ψυχολογικό και σωματικό σοκ (ένα βίαιο πραξικόπημα που θα ανατρέψει τον εκλεγμένο πρόεδρό τους) κι αμέσως μετά, ένα δεύτερο οικονομικό σοκ με ιδιωτικοποιήσεις κρατικών εταιρειών, περικοπές μισθών και περίθαλψης. Μόνο έτσι μπορεί να περάσουν οι αλλαγές υπέρ της απελευθέρωσης των αγορών. Ο Φρίντμαν, με τις θεραπείες-σοκ που προτείνει, αναδεικνύεται ο δεύτερος δόκτορας του σοκ μετά τον ψυχίατρο Κάμερον, που ονειρεύεται να διαγράψει τα πάντα στην οικονομία και τη συλλογική συνείδηση, και ‘κει πάνω στη «λευκή σελίδα» της να οικοδομηθεί μια νέα οικονομία και μια νέα κοινωνία! Και αν όλα αυτά περί «λευκών σελίδων» και «νέων κοινωνιών» σας θυμίζουν έναν άλλο παράφρονα από το παρελθόν με τετράγωνο μουστάκι, δεν κάνετε λάθος.
Μέσα σε 4 μέρες 3.200 άτομα εκτελέστηκαν, 80.000 φυλακίστηκαν, και 200.000 εγκατέλειψαν τη χώρα για πολιτικούς λόγους. Στα δυο μεγαλύτερα ποδοσφαιρικά γήπεδα της πρωτεύουσας συγκέντρωσαν 13.500 άτομα. Κουκουλοφόροι καταδότες περιφέρονταν στις κερκίδες υποδεικνύοντας τους υπονομευτές του νέου καθεστώτος, τους οποίους οδηγούσαν στα αποδυτήρια για να τους βασανίσουν και να τους εκτελέσουν. Ήταν ένα σωματικό και ψυχολογικό σοκ για τους Χιλιανούς, για να μπορέσουν στη συνέχεια τα «Παιδιά του Σικάγο» να εφαρμόσουν τη θεραπεία-οικονομικό σοκ, και να επαναφέρουν τη Χιλή στον «σωστό» δρόμο των ελεύθερων αγορών, μακριά απ’ τα «μιάσματα» των κρατικοποιήσεων του εθνικού της πλούτου.
Η τριπλή συνταγή του Φρίντμαν τίθεται σε εφαρμογή. Οι αλλαγές πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί μέσα σε ένα εξάμηνο, διότι μετά ο κόσμος θα αρχίσει να αντιδρά. Ιδιωτικοποιείται μεγάλο μέρος του εθνικού πλούτου της Χιλής, περικόπτονται κοινωνικές δαπάνες, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού οδηγείται στην εξαθλίωση. Δέκα χρόνια μετά, το 1982, η οικονομία της Χιλής κατέρρευσε παρά το διαφημιζόμενο «οικονομικό θαύμα» που είχαν δημιουργήσει οι ελεύθερες αγορές. Αιτία της κατάρρευσης ήταν οι λεγόμενοι «πιράνχας», ιδιοκτήτες χρηματοοικονομικών εταιρειών που, δρώντας ανεξέλεγκτα, είχαν αγοράσει περιουσιακά στοιχεία της χώρας με δανεικά χρήματα, δημιουργώντας ένα τεράστιο χρέος 14δις δολάρια.
Μήπως όλα αυτά σας φαίνονται ίδια με όσα γίνονται αυτήν την περίοδο στην Ελλάδα; Δεν απατάστε, η Ελλάδα είναι το πρώτο πειραματικό εργαστήριο των «παιδιών του Σικάγο» για τον 21ο αιώνα, και ένα από τα πρώτα όπου οι θεωρίες του Φρίντμαν προσπαθούν να δοκιμαστούν μέσα από εκλεγμένες δημοκρατικές κυβερνήσεις. Αν αυτές δε, φέρουν και το προσωνύμιο του σοσιαλισμού στο πρόγραμμά τους, τόσο το καλύτερο για την οργουελική νέα γλώσσα που έχει επιβάλει η κυριαρχία.
Για την ιστορία, οι «θεραπείες του σοκ» μετά τις λατινοαμερικάνικες χούντες συνεχίστηκαν μετά την κατάρρευση του ανύπαρκτου σοσιαλισμού στην Ανατολική Ευρώπη, κυρίως στη Ρωσία και την Πολωνία, τη Νότια Αφρική, τη Νοτιοανατολική Ασία μετά την κατάρρευση της λεγόμενης οικονομικής «ασιατικής τίγρης», αλλά και στην «κομμουνιστική Κίνα» των πάμφθηνων προϊόντων και σχεδόν τσάμπα εργατικών χεριών. Όσο δε για τις πανίσχυρες ΗΠΑ, το δόγμα του σοκ ήρθε ένα πρωινό της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Και ποία η ειρωνεία, την ίδια ακριβώς μέρα που 28 χρόνια πριν ο Πινοτσέτ ανέτρεπε στη Χιλή τον Αλίεντε!
Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας γεννήθηκε
«Μετά την 11η Σεπτεμβρίου θεωρώ ότι η συνετή χρήση βίας θα μπορούσε να έχει θεραπευτικά αποτελέσματα».
~Ρίτσαρντ Κοέν, αρθρογράφος της Washington Post
Έχουμε μπει στη νέα χιλιετία, και στην πολιτική εξουσία των ΗΠΑ κυριαρχούν ο Μπους ο νεότερος, κι η παρέα του ο Ράμσφελντ κι ο Τσέϊνι. Η θεραπεία-σοκ εφαρμόζεται τώρα στις ΗΠΑ! Οι Δίδυμοι Πύργοι, όπου έδρευε το Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου, δέχονται επίθεση από τρομοκράτες. Ήταν 11 Σεπτεμβρίου 2001. Ήταν ένα σοκ για τους Αμερικανούς και για την παγκόσμια κοινή γνώμη. Η αμερικάνικη οικονομία βρίσκεται σε ύφεση κι ανακαλύπτεται μια καινούργια κερδοφόρος αγορά, αυτή της βιομηχανίας των προϊόντων ασφάλειας, των προηγμένων τεχνολογικών συστημάτων (κάμερες, βιομετρικές ταυτότητες, εικονικά τείχη) που θα προστατεύουν από τον εχθρό. Κι ο εχθρός «κατασκευάζεται»· είναι ο τρομοκράτης.
Ο τρομοκράτης δεν είναι ο τύπος του εχθρού που τον ξέρουμε, κι από τον οποίο προσπαθούμε να προφυλαχτούμε. Ο τρομοκράτης είναι ο άγνωστος εχθρός ο οποίος μέσα από το στόμα του ίδιου του Μπούς «μπορεί να χτυπήσει οπουδήποτε». Η διαιώνιση του φόβου μέσα στην κοινωνία είναι απαραίτητη για να μπορεί να δουλεύει η βιομηχανία της ασφάλειας, και τα άτομα συχνά προκαλούνται να καταδίδουν συμπολίτες τους ως τρομοκράτες, όταν μάλιστα αμείβονται γι’ αυτό! Αποτέλεσμα για την κοινωνία: αλλάζουν κι οι αξίες του πολιτισμού της! Και αν όλα αυτά σας θυμίζουν τις παραινέσεις της Ελληνικής αντιτρομοκρατικής υπηρεσίας για άντληση πληροφοριών σχετικά με τους εγχώριους «τρομοκράτες» ακόμη και ανώνυμα, ο παρασημοφορημένος πρώην υπουργός προ.πο., ο Μιχαλάκης ο Χρυσοχοϊδης, δεν φταίει σε τίποτα και όλα είναι μια σατανική σύμπτωση!
Καταλυτικό ρόλο σ’ αυτήν τη Νέα Οικονομία της καταστροφής έπαιξαν ο Υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, Ράμσφελντ, κι ο αντιπρόεδρος, Τσέϊνι. Ο Ράμσφελντ, θαυμαστής του Φρίντμαν από τον καιρό που φοιτούσε στη Σχολή του Σικάγο, είχε διατελέσει αξιωματούχος επί κυβερνήσεων Νίξον και Φορντ, και τα τελευταία 20 χρόνια ήταν μέλος ή επικεφαλής των διοικητικών συμβουλίων πολυεθνικών εταιρειών, όπως αυτών που παρασκεύαζαν την ασπαρτάμη ή το φάρμακο Tamiflu για τη γρίπη των πτηνών, ασθένεια που είχε τρομοκρατήσει τον πλανήτη, ή φάρμακα για το AIDS. Ο Ράμσφελντ έβλεπε μια τεράστια αγορά να αναπτύσσεται στην προοπτική ενός δυσοίωνου μέλλοντος γύρω από τις επιδημίες, ενώ ο Τσέϊνι στην προοπτική ενός δυσοίωνου μέλλοντος με πολέμους. Ο Τσέϊνι και η σύζυγός του, Λιν, ήταν ένα πανίσχυρο ζευγάρι που οικοδόμησαν την τεράστια περιουσία τους ποντάροντας ο ένας στους πολέμους που διεξήγαγαν οι ΗΠΑ στο εξωτερικό, μέσα από τις δραστηριότητες της εταιρείας του Halliburton (που ανέλαβε την ανοικοδόμηση του Ιράκ), ενώ η σύζυγος βοηθώντας την Lockheed (πολεμική αεροπορική βιομηχανία) στην ηλεκτρονική συλλογή δεδομένων, για να αναλάβει τη διεύθυνση των κρατικών υπηρεσιών των ΗΠΑ.
Η Ελλάδα του ΠΑ-ΣΟΚ
«Η Ελλάδα θυσιάστηκε για να σωθεί η ευρωζώνη. Και για να γίνει, σας εκπαιδεύουν να αισθάνεστε ένοχοι γι’ αυτό που είστε. Έχουν ήδη διαγνώσει ότι είστε άρρωστοι».
~Ναόμι Κλάιν, δημοσιογράφος σε πρόσφατη συνέντευξή της σε ελληνικό μέσο
Είναι γνωστό ότι η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και ο πρωθυπουργός Γ.Α.Π. είναι αντιεξουσιαστές (όπως είχε δηλώσει όταν ανέλαβε την εξουσία). Δεν γνωρίζαμε όμως ότι το έλεγε σοβαρά. Η απόδειξη όμως ήρθε στις 11/07/2011 όταν διάβασα σε άρθρο του Γ. Βότση στην «Ελευθεροτυπία» ότι μήνες πριν τον τελευταίο ανασχηματισμό σε συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου, όλοι οι υπουργοί βρήκαν μπροστά τους φωτοτυπημένο το εξώφυλλο του βιβλίου της Ναόμι Κλάιν «το δόγμα του σοκ», και άκουσαν την πρωθυπουργική παρότρυνση να το μελετήσουν προσεκτικά, γιατί είναι «εξαιρετικά ενδιαφέρον». Όντως το βιβλίο είναι ένα από τα καλύτερα βιβλία που έχουν γραφτεί για τη θεωρία του Φρίντμαν, και πώς αυτή έγινε πράξη σε πολλές χώρες του πλανήτη με τα γνωστά καταστρεπτικά αποτελέσματα για τους λαούς τους.
Από τα ως τώρα έργα της κυβέρνησης στη fast track φτωχοποίηση του λαού οι υπουργοί αποδείχτηκαν πολύ καλοί αναγνώστες. Καλύτερος όλων φυσικά ο αντιπρόεδρος, και γνωστό παχύδερμο, Θ. Πάγκαλος, ο οποίος με το γνωστό «μαζί τα φάγαμε» ακολούθησε κατά γράμμα τις εντολές των «παιδιών του Σικάγο», και προσπάθησε να δημιουργήσει ενοχές στον ελληνικό λαό για την κατάρρευση της οικονομίας, απενοχοποιώντας την οικονομική και πολιτική ελίτ του τόπου από τις ευθύνες της, και φορτώνοντας τες αποκλειστικά στις πλάτες των μισθωτών και συνταξιούχων. Η πραγματικότητα όμως μας δείχνει άλλα. Τα περισσότερα χρήματα της διάσωσης δόθηκαν στις τράπεζες, συνεχίζοντας να κερδίζουν χρήματα ενώ το κράτος μπήκε εγγυητής των χρεών τους. Στη πραγματικότητα, αυτό που έγινε ήταν μία ξεκάθαρη ληστεία του λαού προκειμένου να σωθεί το τραπεζικό λόμπι. Σε κάθε χώρα όπου εφαρμόστηκαν οι πολιτικές της «Σχολής του Σικάγο» τα τελευταία τριάντα χρόνια, αυτό που προέκυψε ήταν μια κρατική συμμαχία ανάμεσα σε μια δράκα πανίσχυρων εταιρειών, και σε μια τάξη πλουσίων πολιτικών, με τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στις δύο ομάδες να είναι εξαιρετικά δυσδιάκριτες και διαρκώς μετακινούμενες.
Αυτό ήταν το πρώτο σοκ που δέχθηκαν οι πληθυσμοί των περιοχών αυτών. Δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι τους πρόδωσαν και έλεγαν ψέματα οι δικές τους κυβερνήσεις. Το δεύτερο σοκ (όπως αποδείχθηκε το 2006) και το σχέδιο του νεοφιλελευθερισμού δεν ήταν ούτε των κυβερνήσεων, ούτε καν του Δ.Ν.Τ. Ολόκληρο το πρόγραμμα της θεραπείας-σοκ που επιβλήθηκε ως τις αρχές του 1990, απλά εκπονήθηκε κρυφά από την JP Morgan και τη Citibank, τους δύο μεγάλους ιδιώτες πιστωτές. Είχαν δηλαδή επιβάλει ένα ειδικό και οδυνηρό πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων, χωρίς καν να πυροδοτήσουν μια εθνική εξέγερση. Πώς τα κατάφεραν; Χρόνια μετά ο Καβάγιο, ο πρωτεργάτης της θεραπείας σοκ στην Αργεντινή θα έδινε ο ίδιος την εξήγηση: Οι περίοδοι μεγάλων προβλημάτων (υπερπληθωρισμός στις συγκεκριμένες χώρες, το χρέος σήμερα για μας) είναι τρομακτικές για τους ανθρώπους. Δημιουργείται πανικός, φόβος, αβεβαιότητα για το αύριο. Γι’ αυτό τον λόγο ζητούν από την κυβέρνηση (την οποία μάλιστα αρχικά εμπιστεύονται) να κάνει κάτι γρήγορα. Αν η κυβέρνηση παρουσιάσει κάποιο πρόγραμμα (και δεν υπάρχει άλλη πρόταση πειστική από άλλα κόμματα) ο πληθυσμός είναι καταρχάς έτοιμος να αποδεχθεί δραστικές αλλαγές προκειμένου να εξαλειφθεί το έντονο πρόβλημα της στιγμής, περιμένοντας ότι θα επανέλθει η φυσιολογική κατάσταση των πραγμάτων. Εκείνο δηλαδή που χρησιμοποίησαν οι ηγέτες της περιόδου ήταν μια ψυχολογική παρά οικονομική τεχνική. Όπως πολύ καλά κατάλαβαν οι βετεράνοι της ιδιωτικοποίησης, οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι σε περιόδους κρίσης –είτε αυτή αφορά την κατάρρευση της οικονομίας, είτε μια τρομοκρατική επίθεση, είτε ένα φυσικό φαινόμενο καταστροφής– να εκχωρήσουν ένα πολύ μεγάλο μέρος της εξουσίας σε όποιον διατείνεται ότι διαθέτει μια μαγική θεραπεία. Με αυτό τον τρόπο δηλαδή, υπό την επίδραση του σοκ, με υποσχέσεις για προσωρινές θυσίες που θα τις διαδέχονταν μελλοντικές καλύτερες μέρες και ψέματα, κατάφερε η σταυροφορία που είχε ξεκινήσει ο Φρίντμαν να επιβιώσει κατά τη διάρκεια της μετάβασης στη δημοκρατία, να επεκταθεί σε άλλες χώρες, και να φτάσει και σε μας σήμερα. Και ω! Τι έκπληξη! Θα ξαναβρούμε τον Καβάγιο (αυτόν τον αστέρα της οικονομικής καταστροφής) στις μέρες μας να στεγάζεται ως οικονομικός σύμβουλος του πρωθυπουργού, Γ. Παπανδρέου, στην «ομάδα των 30», μια διεθνή συμβουλευτική επιτροπή για τραπεζικά θέματα.
Η ΕΛ.ΑΣ. διαβάζει Φρίντμαν
«Ανώτατος άρχοντας είναι αυτός που αποφασίζει πότε υπάρχει κατάσταση έκτακτης ανάγκης».
~Καρλ Σμιτ, ναζιστής νομικός, 1936
Δεν υπάρχει ανθρώπινος τρόπος να κυβερνώνται οι άνθρωποι χωρίς τη θέλησή τους. Όπως δεν υπάρχει ήπιος κι ευγενικός τρόπος να θέσεις μια χώρα υπό κατοχή παρά τη θέληση των κατοίκων της, έτσι δεν υπάρχει και ειρηνικός τρόπος να στερήσεις από εκατομμύρια ανθρώπους όσα χρειάζονται για να ζουν με αξιοπρέπεια. Η ληστεία, είτε μιας έκτασης γης, είτε ενός τρόπου ζωής, απαιτεί άσκηση βίας, ή τουλάχιστον την πειστική απειλή ότι θα ασκηθεί βία. Κατά αυτή την έννοια, οι οικονομικές κρίσεις είναι ταυτόχρονα και περίοδοι αναστολής της δημοκρατίας, κατά τη διάρκεια των οποίων δεν υφίσταται η ανάγκη για συγκατάθεση και συναίνεση του λαού.
Στις 29 Ιουνίου ψηφίστηκε στη Βουλή το Μεσοπρόθεσμο το οποίο ήρθε να σφραγίσει στην Ελλάδα το δόγμα που εμπνεύστηκε ο Φρίντμαν και η παρέα του. Η ψήφιση συνοδεύτηκε από την πρωτοφανή αστυνομική βία στους ειρηνικούς διαδηλωτές, από τη γενικευμένη επίθεση δυνάμεων καταστολής. Ένα 48ωρο χημικών που έκοψε την ανάσα στο κέντρο της πόλης και προκάλεσε σοκ και δέος. Τα βίντεο και οι φωτογραφίες που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο είναι ενδεικτικά.Οι εικόνες των «Ρόμποκοπ» που με μεγάλη ταχύτητα κατεβαίνουν τον πεζόδρομο της Μητροπόλεως με τις μηχανές τους, και πετούν κρότου-λάμψης στα τραπέζια των σουβλατζίδικων, πάνω στους ανθρώπους, προκάλεσαν σοκ. Η αστυνομία γνωρίζει ότι βρισκόμαστε στην ψηφιακή εποχή, ότι οι αυθαιρεσίες της θα καταγράφονταν και θα έκαναν τον γύρο της χώρας, θα έμπαιναν σε κάθε σπίτι. Αυτό ακριβώς επεδίωκε άλλωστε: Να καταγραφούν οι εικόνες στις συνειδήσεις των πολιτών, να γίνει κατανοητό ότι το κοινωνικό συμβόλαιο της Μεταπολίτευσης έσπασε, όποιος αντιδρά στη συνταγή είτε θα τρομοκρατηθεί για να το βουλώσει είτε θα εξοντωθεί και θα το βουλώσει.
Ας κάνουμε την αρχή (του τέλους της φαυλότητας) και ας αδράξουμε την ευκαιρία
Η εφημερίδα που διαβάζετε αυτή τη στιγμή πρωτοκυκλοφόρησε τον Μάρτη του 2009. Στο πρώτο μας σημείωμα στο editorial της γράφαμε:
«Δεν διεκδικούμε κάποιου είδους γνώση, ούτε έχουμε κάποιο “μαγικό ραβδί” ώστε με έναν τρόπο μαγικό να αλλάξουμε τον κόσμο. Αντίθετα πιστεύουμε ότι όλοι οι άνθρωποι μαζί μπορούν αν συμβάλουν με όσες δυνάμεις έχει ο καθένας μας να αλλάξουμε πολλά στις ζωές μας, από τα μικρά καθημερινά μέχρι την ολική ανατροπή ενός σάπιου και πολυκαιρισμένου συστήματος, το οποίο συγκέντρωσε την πολιτική και θεσμική εξουσία σε χέρια λίγων με τη σιωπηρή ανοχή των πολλών.
»Πέρα από το οικονομικό κραχ και την κατάρρευση του νεοφιλελευθερισμού, στον ελλαδικό χώρο είχαμε την τύχη να γευτούμε από πρώτο χέρι στον δικό μας Δεκέμβρη το μέλλον που έρχεται. Τρομακτικός για κάποιους, ελπιδοφόρος για πολλούς.
Φυσικά αν κάποιος είχε την ψευδαίσθηση ότι τελικά ήταν τόσο εύκολο να αλλάξουν άμεσα οι κοινωνικοί συσχετισμοί έπειτα από τον Δεκέμβρη, σίγουρα θα απογοητεύτηκε. Από την άλλη πλευρά όμως αποδείχτηκε ότι τίποτα δεν έχει τελειώσει καθώς δεν υπογράψαμε κανενός είδους συμφωνητικό η δήλωση υποταγής με την κρατική και πολιτική εξουσία, και όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά. Αυτό που έχει γίνει πια απαίτηση είναι να σταθούμε στο ύψος των περιστάσεων. Ο πήχης έχει ανέβει ψηλά, και οφείλουμε να βγούμε από το καβούκι μας και να διαχύσουμε σε όλη την κοινωνία τα ελευθεριακά προτάγματα τα οποία μας ενώνουν».
Η ιστορία όλων των επαναστάσεων που έγιναν στα περασμένα μάς δείχνει ότι τα μεγάλα λαϊκά κινήματα δεν είναι καθόλου ένα αυθαίρετο και ενσυνείδητο δημιούργημα των λεγόμενων «αρχηγών» ή των «κομμάτων», καθώς φαντάζονται οι κυρίαρχοι και οι επίσημοι αστοί ιστοριογράφοι, αλλά είναι αυθόρμητα κοινωνικά φαινόμενα, γεννημένα από μια δύναμη φυσική, που πηγάζουν από τον ταξικό χαρακτήρα της σύγχρονης κοινωνίας. Τι επιτέλους ζητούν και αξιώνουν οι απλοί και ζωντανοί άνθρωποι; ‒ «Δεν επιθυμώ την ταπείνωση και τον εξευτελισμό, θέλω να με υπολογίζουν και να με σέβονται».
Ποτέ η παραδοσιακή πολιτική δεν είχε φθαρεί όσο έχει φθαρεί στις μέρες μας, ποτέ οι εκπρόσωποί της δεν έγιναν τόσο αναξιόπιστοι και τόσο καταγέλαστοι. Στο χέρι και κυρίως στη θέληση όλων μας είναι από εδώ και πέρα ό,τι νέο θα προκύπτει να μην προέρχεται από αυτούς. Πρέπει πια να γίνει όχι απλά μόνο κατανοητό, αλλά κτήμα μας, ότι η γραμμή της πραγματικής ζωής περνά από τη ριζική καταστροφή των εμπορευματικών σχέσεων, την υποκειμενική αφθονία, την εξαφάνιση των οικονομικών ταξικών διαφορών, και το τέλος του κράτους. Γιατί σε διαφορετική περίπτωση, ο κίνδυνος δεν είναι ότι μπορούμε να ξυπνήσουμε ένα πρωί και να βρεθούμε σ’ ένα φασιστικό κόσμο. Ο κίνδυνος είναι ότι πέσαμε στο κρεβάτι την προηγούμενη νύχτα, σ’ έναν κόσμο που είχε γίνει φασιστικός, χωρίς να το πάρουμε είδηση.
Ευάγριος Αληθινός
[1] Ο Τζον Μέιναρντ Κέινς (John Maynard Keynes, 05/06/1883 – 21/04/1946) ήταν Άγγλος οικονομολόγος, μαθηματικός, καθηγητής πανεπιστημίου, συγγραφέας και ανώτατος κρατικός υπάλληλος. Δημιούργησε, με τα έργα του και τους οπαδούς του, τη λεγόμενη κεϋνσιανή σχολή στην οικονομική επιστήμη. Το κύριο μέρος της θεωρίας του απέναντι στις οικονομικές κρίσεις ήταν η αναδιανομή μέρους των κερδών του κεφαλαίου στις κατώτερες τάξεις, με τη μορφή κοινωνικών και άλλων παροχών, προκειμένου να αποφεύγεται η κοινωνική δυσαρέσκεια και οι αναταραχές, η άνοδος των δημοσίων δαπανών υπέρ των ανέργων με τη δημιουργία θέσεων εργασίας, η αποτροπή της αύξησης στη φορολογία κ.λπ.*Για τη συγγραφή του κειμένου χρησιμοποιήθηκαν εκτενή αποσπάσματα από το βιβλίο της Ναόμι Κλάιν «Το δόγμα του Σοκ ‒Η άνοδος του καπιταλισμού της καταστροφής» (εκδόσεις Λιβάνη), το οποίο όχι απλά προτείνεται, αλλά πιστεύω ότι πρέπει να το διαβάσει κάθε άνθρωπος σήμερα προκειμένου να κατανοήσει μέσα από έναν απλό λόγο το τι πραγματικά συμβαίνει, και πώς προκύπτουν οι οικονομικές κρίσεις.
