Εδώ και δεκαετίες, περιβαλλοντικές ομάδες, οικολόγοι, επιστήμονες και ψαράδες προειδοποιούν για τους κινδύνους της υπεραλίευσης από τις μηχανότρατες και την αλιεία βιομηχανικής κλίμακας. Οι συνέπειες είναι ορατές: Οι ωκεανοί αδειάζουν από ζωή, και γεμίζουν με σκουπίδια, μικροπλαστικά και αόρατες επικίνδυνες χημικές ουσίες, που τις συναντάμε στη θάλασσα, στις ακτές, ακόμα και στο πιάτο μας, είτε περιέχει ζώα είτε όχι. Μπροστά σε αυτήν την πραγματικότητα, οι ιχθυοκαλλιέργειες παρουσιάζονται από πολυεθνικές, πράσινους αναπτυξιολόγους και πολιτικούς υπηρέτες -προστάτες του κεφαλαίου ως η εναλλακτική, βιώσιμη, πράσινη λύση που θα απαλλάξει από την πίεση τους ελεύθερους θαλάσσιους πληθυσμούς και θα προσφέρει φτηνή, ασφαλή τροφή όλο το χρόνο.
Πάμε τώρα στην πραγματικότητα. Αυτή τη στιγμή, η ιχθυοκαλλιέργεια αποτελεί την ταχύτερα αναπτυσσόμενη βιομηχανία “τροφίμων” στον κόσμο, έχει εντατικοποιήσει την εκμετάλλευση των ψαριών, και έχει οδηγήσει στην ιδιωτικοποίηση των θαλασσών σε μαζική κλίμακα. Με σχεδόν δύο εκατομμύρια τόνους “παραγωγής” (λαβράκια, τσιπούρες, φαγκριά, κέφαλοι, πέστροφες, γλώσσες, σολομοί) μόνο στην ΕΕ, εταιρικούς τζίρους δισεκατομμυρίων και κυκλώματα λαθρεμπορίου όπως αυτό του χελιού των 12.500 ευρώ το κιλό που αποκαλύφθηκε πριν από δύο χρόνια, είναι ξεκάθαρο ότι τα λεφτά και τα συμφέροντα είναι πολλά. Στην Ελλάδα της μετακρισιακής ανάπτυξης όπου το 80% εξάγεται, και οι εδώ εγκατεστημένες εταιρίες λέγεται ότι απειλούνται από τις ανταγωνιστικές ιχθυοκαλλιέργειες στην Τουρκία, τα συμφέροντα ίσως να είναι ακόμα περισσότερα. Εταιρείες και ιδρύματα βιοτεχνολογίας, μετά από πολλές προσπάθειες, πέτυχαν πριν από δύο χρόνια την πρώτη έγκριση κυκλοφορίας μεταλλαγμένου σολομού, αρχικά στις αγορές του καναδά. Πρόκειται γα την ίδια στρατηγική ελέγχου της τροφής από πολυεθνικές με το πατεντάρισμα τον σπόρων, ώστε να μην τους ανήκουν μόνο συγκεκριμένοι πληθυσμοί, αλλά ολόκληρα είδη.
Αντίθετα λοιπόν με την εικόνα που προβάλλει το μάρκετινγκ των εταιρειών, οι ιχθυοκαλλιέργειες όχι μόνο δεν είναι η “πράσινη” και “βιώσιμη” λύση, αλλά αποτελούν μια βαριά βιομηχανία, αντίστοιχη αυτής της βιομηχανίας κρέατος που περιλαμβάνει την αντικειμενοποίηση, τον μαζικό εγκλεισμό, την εκτροφή, και τη σφαγή αγελάδων, πουλερικών, γουρουνιών, προβάτων. Πρόκειται για την πιο μαζική εκμετάλλευση ζώων, στη συγκεκριμένη περίπτωση ψαριών, τα οποία, αντίθετα με βολικά αφελείς αντιλήψεις, μπορούν και αντιλαμβάνονται με ποικίλους τρόπους τα ερεθίσματα γύρω τους, επικοινωνούν μεταξύ τους, συνεργάζονται και αλληλοφροντίζονται. Συμφωνώντας με την κοινή λογική, μελέτες ανατομίας και συμπεριφοράς, δείχνουν ότι τα ψάρια αισθάνονται πόνο, και προφανώς υποφέρουν όταν εγκλωβίζονται και συνωστίζονται μέσα σε δίχτυα, όταν αρρωσταίνουν, και όταν σκοτώνονται από ασφυξία.
Παρόλα αυτά, η εκμετάλλευση, ο βασανισμός και η θανάτωση των ψαριών σπάνια αναφέρονται από τους πολέμιους της ιχθυοκαλλιέργειας. Οι λόγοι συνήθως, εξίσου πραγματικοί, είναι ότι αποτελεί ολοένα και μεγαλύτερο παράγοντα στην καταστροφή των θαλασσών και των παράκτιων οικοσυστημάτων, ό,τι προσθέτει νέες απειλές για την άγρια πανίδα και ταυτόχρονα για την ανθρώπινη υγεία. Ανάλογα με το ποιος κάνει τις μετρήσεις, κάπου μεταξύ 40 και 140 δισεκατομμύρια ψάρια σκοτώνονται παγκόσμια κάθε χρόνο σε ιχθυοκαλλιέργειες, τα περισσότερα από αυτά σαρκοφάγα. Για να τραφούν, υπολογίζεται ότι το 30% των ελεύθερων ψαριών που αλιεύονται παγκοσμίως χρησιμοποιούνται ως επεξεργασμένη τροφή σε μορφή ιχθυάλευρων και ιχθυελαίων, συμβάλλοντας στην αλλοίωση της όποιας οικολογικής ισορροπίας. Στο βυθό, κάτω από τα τεράστια κλουβιά, συσσωρεύονται λόφοι από υπολείμματα τροφών και περιττώματα, που μειώνουν το οξυγόνο στο νερό, απειλώντας τα έγκλειστα ψάρια και τους άλλους οργανισμούς που μοιράζονται το ίδιο οικοσύστημα. Τα ψάρια που καταφέρνουν να δραπετεύσουν αποτελούν με τη σειρά τους σημαντική απειλή για τους ελεύθερους πληθυσμούς, τους ανταγωνίζονται στην τροφή, τους μεταδίδουν ιούς και παράσιτα, ή διασταυρώνονται μαζί τους, αλλοιώνοντας τη γενετική τους ταυτότητα. Οι συνέπειες στο θαλάσσιο περιβάλλον, όπου ο ένας οργανισμός εξαρτάται από τον άλλον, είναι πολύπλοκες και ταξιδεύουν πάρα πολλά χιλιόμετρα.
Όπως σε οποιαδήποτε βιομηχανία μαζικής εκτροφής και εξόντωσης ζώων, για να αυξηθεί η παραγωγή, τα ψάρια συνωστίζονται σε κλουβιά προκαλώντας την αναπόφευκτη μετάδοση θανατηφόρων ασθενειών και παρασίτων. Όχι για λόγους ευζωίας, αλλά καθαρά για να μειωθεί η “φύρα”, χρησιμοποιούνται κυριολεκτικά τόνοι από αντιβιοτικά, αντιπαρασιτικά φάρμακα, και τοξικά χρώματα για τα δίχτυα. Αυτές οι επικίνδυνες ουσίες συνεχίζουν το ταξίδι τους στα νερά και στη γη, ή προστίθενται στο σώμα των ψαριών μαζί με άλλες που έχουν συλλέξει μέσω της τροφής τους (διοξίνες, PCB, βαρέα μέταλλα), φτάνοντας στα ράφια των ιχθυαγορών. Και παρόλο που δεν περιμένουμε καμία αρχή να σταθεί τελικά εμπόδιο στο κέρδος των πολυεθνικών, αναφέρουμε ότι σύμφωνα με τη δειγματοληψία επιθεωρητών περιβάλλοντος, σε δυόμισι μόλις χρόνια στα ιχθυοτροφεία της εταιρίας Διας Ιχθυοκαλλιέργειες στον Πόρο χρησιμοποιήθηκαν «συστηματικά και εκτεταμένα» 77 τόνοι της καρκινογόνου ουσίας φορμόλης. Πρόκειται για μια συνηθισμένη πρακτική, αφού σύμφωνα με καταγγελίες, τόνοι φορμόλης ρίχνονται και στη Σαγιάδα, στο Δέλτα του Καλαμά, στον Αμβρακικό, στο Δέλτα του Αχελώου, στον κόλπο Ληξουρίου, στον Μαλλιακό κόλπο και αλλού.
Όπως σε κάθε βιομηχανία, η παραγωγή και το κέρδος φέρνουν μαζί τους και σημαντικές παράπλευρες απώλειες. Οι ιχθυοκαλλιέργειες ευθύνονται για τον τραυματισμό και τη θανάτωση ζώων που μπλέκονται σε δίχτυα και παγίδες, όπως πουλιά, δελφίνια και φώκιες, που είτε πεθαίνουν παγιδευμένα, είτε σκοτώνονται από τους εργαζόμενους για να μην προκαλέσουν άλλη ζημιά. Εργαζόμενοι, κι αυτοί μικρότερα ψάρια από τα αφεντικά και τις πολυεθνικές, τρώγονται από αυτές με τη μορφή εργατικών ατυχημάτων. Δουλειά σε επικίνδυνες καιρικές συνθήκες και ατομικές βουτιές χωρίς δεύτερο άτομο, έχουν προκαλέσει το θάνατο εργαζομένων στη Χάλκη, στον Αστακό, στη Χίο, στην Εύβοια, με πιο πρόσφατο περιστατικό στη Στρογγύλη. Όλοι αναλώσιμοι στο βωμό του κέρδους.
Οι περιβαλλοντικές και οι υγειονομικές συνέπειες, και συχνά το συμφέρον της ανταγωνιστικής τουριστικής βιομηχανίας έχουν προκαλέσει τις αντιδράσεις κατοίκων στην εγκατάσταση μονάδων ιχθυοκαλλιέργειας στον Πόρο, στο Πόρτο Γερμενό, στη Δεσφίνα, στη Σαλαμίνα, στην Εύβοια, στην Κάλυμνο, στον Αμβρακικό, στην Κέρκυρα, στη Λευκάδα, στο Μύτικα, στον Κάλαμο, στην Κάστο. Στην περίπτωση της Σιθωνίας, μετά από 30 περίπου χρόνια διαμαρτυριών, καταγγελιών και νομικών αντιπαραθέσεων, αυτό που κατάφεραν οι κάτοικοι είναι να μεταφερθούν οι ιχθυοκλωβοί 200 μέτρα μακρύτερα από την αρχική τους θέση. Δεν έχουμε απέναντί μας απλώς μια εταιρεία. Ίσως η πιο ξεκάθαρη ένδειξη του ποιους έχουμε να πολεμήσουμε, είναι η δημοσιοποίηση της συνεργασίας εταιρειών ιχθυοκαλλιέργειας, κεφαλαίου, πολιτικών, εκπαιδευτικών, και δικαστικών από τον πρώην εργαζόμενο του Ομίλου Andromeda, που πλέον ανήκει στα κολοσσιαία funds Amerra Capital και Mubadala. Όπως είναι φυσικό, τέτοιες κινήσεις ακολουθούνται από απειλές και προσπάθειες οικονομικής εξόντωσης με σκοπό την παραδειγματική φίμωσή τους. Αντίστοιχα, η Andromeda έχει δεχτεί επισκέψεις, πρωί και νύχτα, με ξεμπρόστιασμα, συνθήματα, χρώματα και σπασίματα, σε Αθήνα και Πάτρα.
Όπως σε πολλούς αγώνες που αφορούν περιβάλλον και μη ανθρώπινα ζώα, ΜΚΟ και περιβαλλοντικές ομάδες, επηρεάζοντας και τη γνώμη των κατοίκων, ελπίζουν σε λύσεις “ορθής πρακτικής” και βιώσιμης λειτουργίας, που αφορούν μικρότερες μονάδες, πιο ασφαλείς, όχι εδώ αλλά παραπέρα. Όμως ο καπιταλισμός και η ολοένα μεγαλύτερη συσσώρευση κερδών δεν συμβαδίζουν με το “μικρό”, οι κερδοφόρες ιχθυοκαλλιέργειες δεν μπορούν να μην είναι βλαβερές, και το ζήτημα δεν εξαφανίζεται όταν μεταφέρεται αλλού, αφού αφορά την ευρύτερη σχέση μας με τον πλανήτη και τα άλλα έμβια όντα που ζουν σε αυτόν. Σε ένα σύστημα όπου γη, άνθρωποι και άλλα ζώα θεωρούνται αναλώσιμοι πόροι, η αντικειμενοποίηση, η εκμετάλλευση, η εξουσιαστική λογική, η επιβολή αυτού που μπορεί σε όσα θεωρεί κατώτερα, είτε με τη μορφή της άμεσης βίας είτε με τη μορφή της κατανάλωσης, είναι αυτά ακριβώς που εχθρευόμαστε. Αυτή η αντίληψη της πραγματικότητας, μας διαχωρίζει κάθετα από πολιτικάντικα ημίμετρα ηπιότερης εκμετάλλευσης και καταστροφής, και προφανώς μας βάζει απέναντι από συμμαχίες του είδους “ας ενωθούμε όλοι μαζί να προστατέψουμε τις ελληνικές μας θάλασσες από τις ξένες εταιρείες”. Κι αυτό γιατί τα περιβαλλοντικά ζητήματα στην πραγματικότητα δεν είναι ποτέ μόνο περιβαλλοντικά, ούτε μονοθεματικά, αλλά μέρος του ευρύτερου αγώνα για την ολική απελευθέρωση όλων τα έμβιων όντων και της γης.
Αλληλεγγύη σε όσους αγωνίζονται ενάντια στη λεηλασία της φύσης. Μέχρι να είμαστε ολ@ ελεύθερ@
Μ.
