Η κατάσταση στον πλανήτη γη τις τελευταίες δεκαετίες προσομοιάζει μία παρατεταμένη συνθήκη πανικού. Ο μισός κόσμος πεθαίνει από τις πλημμύρες κι ο άλλος μισός από τη δίψα. Στη Μάνδρα Αττικής, τέλος του περασμένου Νοέμβρη, οι νεκροί από τις πλημμύρες έφτασαν τους 23, ενώ η «σεζόν των τυφώνων» για το 2017, από την αρχή του καλοκαιριού έως το τέλος του Νοεμβρίου στην Καραϊβική και τις ΗΠΑ, ήταν εντονότατη. Σημειώθηκαν τρεις καταστροφικοί τυφώνες (Χάρβεϊ, Ίρμα και Μαρία), με δύο από αυτούς να είναι έντασης 5, της υψηλότερης δηλαδή που υπάρχει. Έχει παρατηρηθεί ότι οι φτωχότερες χώρες βιώνουν την καταστροφή πολύ πιο έντονα, και επανέρχονται με πολύ πιο βραδύ ρυθμό. Και η κλιματική αλλαγή, αντίθετα με όσα ισχυρίζονται οι αρνητές της, εγγυάται ότι αυτή η καταστροφή δεν θα σταματήσει σύντομα. Σε τέτοιες στιγμές απόγνωσης, media και πολιτικοί υποκριτικά κόπτονται για το τις πταίει, και επιδίδονται σε ένα θέατρο εντυπώσεων με αποδιοπομπαίους τράγους, από μηχανής θεούς και πόντιους Πιλάτους, προσπαθώντας να αντλήσουν πολιτική υπεραξία από τον θάνατο, και να στρέψουν την κατακραυγή σε ανώδυνες οδούς.
Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο υπάρχουν λέξεις που συγκροτούν πόλους και βοηθούν χαρακτηριστικά στην ερμηνεία της πραγματικότητας. Μια τέτοια είναι η λέξη «ανάπτυξη». Είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις λέξεις αύξηση, εξέλιξη, μεγέθυνση, ωρίμανση. Υποδηλώνει πάντοτε μία ευνοϊκή αλλαγή, ένα άλμα από το κατώτερο προς το ανώτερο, από το απλό στο σύνθετο/πολύπλοκο. Εδώ και παραπάνω από μια πεντηκονταετία, η ιδεολογία της ανάπτυξης έχει ενσωματωθεί στο φαντασιακό των πληθυσμών ως ο μόνος δρόμος για την ευτυχία και την ατομική ευημερία.
Ωστόσο, η έννοια της ανάπτυξης αποτελεί μια ιδεολογική επινόηση. Και ως τέτοια ορίζει, στον αντίποδα, αυτόν που δεν μπορεί να ακολουθήσει, τον υπανάπτυκτο, τον φτωχό. Η έννοια της υπό-ανάπτυξης καθορίζεται μονάχα από τη στιγμή που τίθεται ο όρος ανάπτυξη. Οπότε με απλούς συνειρμούς οδηγούμαστε στο απόφθεγμα ότι η φτώχεια (υπανάπτυξη) άνθισε στη σκιά του πλούτου, και σε καμία περίπτωση σε κάτι αντίστροφο. Δηλαδή σε μία θεώρηση, που φαίνεται να έχει υποστηρικτές στις μέρες μας, ότι οι κοινωνίες που βλέπουμε σήμερα ως εξαθλιωμένες και λιμοκτονούσες ήταν έτσι ανέκαθεν. Εντούτοις, μας επιβάλλεται να βλέπουμε όσους αδυνατούν να ακολουθήσουν ως στατικούς και ομοιόμορφους. Από τις φαβέλες του Ρίο ντε Τζανέιρο στη Βραζιλία, δημιούργημα της έντονης και απότομης αστικοποίησης και προόδου με κύριο άξονα τις μεγαλουπόλεις, στα μέσα του περασμένου αιώνα, μέχρι τις λιμοκτονούσες μάζες της Βομβάης, η εξαθλίωση αποτελεί ξεκάθαρα την άλλη όψη του νομίσματος της προόδου.
Κάθε φορά που η αναπτυξιακή ιδεολογία υφίσταται έντονη κριτική με βάση τα αρνητικά της αποτελέσματα, το περίγραμμά της διαστέλλεται ώστε να συμπεριλάβει άγνωστες μέχρι εκείνη τη στιγμή ποιότητες. Έτσι της έχουν προσδοθεί κατά καιρούς διάφορα κοσμητικά επίθετα όπως «εναλλακτική», «δίκαιη», «ήπια», «βιώσιμη- αειφόρος». Με τους όρους αυτούς επιχειρήθηκε να γίνει «συμβατή με την περιβαλλοντική προστασία», να πάψει να αναλώνει τους φυσικούς πόρους, να γίνει διαρκής, βιώσιμη και αειφόρος, ανεξάρτητα από γεωγραφικούς, κοινωνικούς, κλιματικούς και άλλους περιορισμούς. Στην πραγματικότητα, η ανάπτυξη είναι και σήμερα αυτό που ήταν πάντοτε: Συσσώρευση και αύξηση του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Βέβαια, λαμβάνεται πλέον υπ’ όψιν και η οικολογική διάσταση η οποία μεταφράζεται με τις εξής λέξεις: «Δεν υπάρχει ανάπτυξη χωρίς βιωσιμότητα, και δεν υπάρχει βιωσιμότητα χωρίς ανάπτυξη». Η βιώσιμη ανάπτυξη είναι λοιπόν μια ιδιοφυής έννοια. Καταφέρνει να υποσχεθεί καταστροφή του περιβάλλοντος, και ταυτόχρονα θεραπεία των κακών της παραδοσιακής ανάπτυξης. Η βελτιστοποίηση της καταστροφής αποτελεί τον μοναδικό τρόπο να γίνει η ανάπτυξη βιώσιμη. Όλοι επιχειρούν να βρουν αυτό το βέλτιστο σημείο μέχρι το οποίο η καταστροφή της φύσης είναι επιτρεπτή.
Σήμερα, ο όρος βιώσιμη ανάπτυξη δεν διακυβεύει την ουσία της αναπτυξιακής λογικής, απλώς την εμπλουτίζει. Ο πράσινος καπιταλισμός, συνδυάζοντας καινοτομία και αφομοίωση των οικολογικών αιτημάτων, και προσθέτοντας στην ανάπτυξη κοσμητικά επίθετα, μοιάζει ο αδιαμφισβήτητος νικητής. Κυβερνήσεις, συνδικάτα, επιστημονικό και βιομηχανικό λόμπι υιοθετούν το οικολογικό λεξιλόγιο, και ενώ η βιομηχανία έβλεπε μέχρι τώρα το περιβάλλον ως ένα ενοχλητικό εμπόδιο για την πραγμάτωση κερδών, σήμερα αντιλαμβάνεται ότι μπορεί να αποτελέσει τον κινητήριο μοχλό μιας νέας τεχνολογικής επανάστασης. Υβριδικά πράσινα αυτοκίνητα, ανανεώσιμες πήγες ενέργειας, πράσινη τεχνολογία, έξυπνες οικολογικές συσκευές, και η οικολογική βιομηχανία στην Ε.Ε. αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς. Ταυτόχρονα, η αφομοίωση των οικολογικών αιτημάτων προχωράει με πλέον μοντέρνες εκδοχές. Οι μεγαλύτερες εταιρείες «πρασινίζουν» την επικοινωνιακή τους πολιτική, οι πωλήσεις βιολογικών προϊόντων γνωρίζουν αλματώδη αύξηση και ο οικοτουρισμός γίνεται η νέα βαριά, αλλά και έξυπνη βιομηχανία των δυτικών μεσογειακών χωρών.
Ας μεταφερθούμε όμως στις εγχώριες αναπτυξιακές λογικές. Στην διχασμένη μετεμφυλιακή Ελλάδα, με σκοπό να εξασφαλιστεί η κοινωνική συνοχή, επινοείται το σχέδιο της αντιπαροχής για τον καπιταλιστικό δρόμο ανάπτυξης της χώρας: Η ιδεολογία της ανάπτυξης, η ενίσχυση της μικροϊδιοκτησίας και η εμφάνιση των πρώτων καταναλωτικών αγαθών προσέδωσαν ένα όραμα στον πληθυσμό. Αποτέλεσαν το εργαλείο του κράτους ώστε να διαχειριστεί την οργή, τις φοβίες και τις ανασφάλειες ενός λαού με ανοιχτές τις πληγές του εμφυλίου, ενός λαού με αντιφρονούντες ακόμα αιχμαλώτους σε ξερονήσια. Η επιλογή της άναρχης αυθαίρετης ανάπτυξης των μετεμφυλιακών πόλεων ήταν σαφώς το πιο πετυχημένο κρατικό μέσο διαχείρισης των κοινωνικών συγκρούσεων-ταραχών. Η βαθιά δυσπιστία απέναντι στο κράτος, και η κοινωνική αποδοχή της παραβατικότητας ενίσχυσε την ατομική πρωτοβουλία, και ο κατασκευαστικός τομέας μέσω της ανοχής της παρανομίας έγινε η κινητήριος δύναμη του ελληνικού καπιταλισμού. Έτσι λοιπόν φτάνει το 1969 η Ελλάδα να κατέχει μία από τις πρώτες θέσεις στην κατασκευή σπιτιών στον «καπιταλιστικό κόσμο», χωρίς φυσικά να υπάρχει καμία περιβαλλοντική πολιτική. Βιάζοντας το αστικό τοπίο αυξάνονται οι συντελεστές δόμησης, οι καλύψεις των οικοπέδων, τα ύψη των κτιρίων, χωρίς να υπάρχει καμία μέριμνα για κοινόχρηστους χώρους· χτίζονται τα ρέματα, καταπατούνται οι παραλίες, μολύνεται και υποβαθμίζεται το χερσαίο και θαλάσσιο περιβάλλον της χώρας.
Εδώ και μία εικοσαετία περίπου καταστρώνεται το νομικό οπλοστάσιο της λεγόμενης αειφόρου ανάπτυξης, που θεσμοποιεί μια άνευ προηγουμένου καταστροφή και λεηλασία του φυσικού περιβάλλοντος, στο όνομα της βιωσιμότητας των φυσικών πόρων για τις μελλοντικές γενεές. Συγχρόνως, εδώ και δεκαετίες μεγάλα έργα τρυπάνε βουνά, μετακινούνε ποτάμια, και χτίζουν τσιμεντένια τείχη εντός και εκτός πόλεων. Η «δημιουργική» καταστροφή του περιβάλλοντος συνεχίζεται με τον «πράσινο πυρετό» να αναζωογονεί τον καπιταλισμό.
Δεν αρκεί καμία αειφόρος ανάπτυξη ώστε να διασωθεί το φυσικό περιβάλλον, όσο ο καπιταλιστικός τρόπος ζωής είναι εγκαθιδρυμένος στις ζωές και τις συνειδήσεις των κατοίκων. Οι κοινωνίες, χωρίς σχέσεις αλληλεγγύης, αμοιβαιότητας και μοιράσματος, αυτοκαταστρέφονται συλλογικά, μολυσμένες και τυφλωμένες από το φαντασιακό της ανάπτυξης.
Και για να κλείσουμε όπως αρχίσαμε, υπάρχουν λέξεις που συγκροτούν πόλους αμφιλεγόμενης ιδεολογικής κατεύθυνσης, λέξεις-χρήσιμα εργαλεία στα χέρια κρατούντων και υποτελών, μία τέτοια είναι και η λέξη ανάπτυξη. Το δίλημμα άγρια ανάπτυξη ή αειφόρος-βιώσιμη ανάπτυξη δεν υπάρχει. Είτε το θέλουμε είτε όχι, δεν μπορούμε να κάνουμε την ανάπτυξη κάτι διαφορετικό από αυτό που υπήρξε πάντα: Η βιοπολιτική διαχείριση του γυμνού πλανήτη. Το δίκαιο της αειφόρου ανάπτυξης κρατικοποιεί τη φύση, και εγκολπώνει εντός του όλους τους έμβιους οργανισμούς, καθιστώντας αειφόρα μονάχα την κυρίαρχη εξουσία.
Μall στην Ακαδημία Πλάτωνος
Η περιοχή
Υπεγράφη τον Ιανουάριο συμφωνία για την ανέγερση του mall στην Ακαδημία Πλάτωνος. Η συγκεκριμένη περιοχή, εκτός από τους διάφορους επίσημους χαρακτηρισμούς ανά εποχές (ενδεικτικά, μέχρι πριν τις υπογραφές η περιοχή κηρύσσεται αρχαιολογικός χώρος το 1965, και άλσος λίγα χρόνια μετά) είναι από τις λίγες που μπορεί να χαρακτηριστεί ως γειτονιά, και μάλιστα ζωντανή σε μια Αθήνα πυκνή. Το άλσος διαδέχονται κτίρια λίγων ορόφων, και η παρουσία του πάρκου έχει μεγάλη σημασία ως ένας μεγάλος ανοιχτός πράσινος χώρος, γεγονός σπάνιο για τη σημερινή Αθήνα. Ενώ έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον λόγω της ιδιαίτερης αρχαιολογικής του σημασίας, πολλά από τα αρχαία διατηρούνται σε αποθήκες ή περίκλειστα, για τα μάτια μονάχα επιστημόνων.
Σύριζα και λοιποί επέμεναν για τις καταστροφικές συνέπειες που θα είχε η ανέγερση ενός πολυκαταστήματος στην περιοχή, αλλά όλα αυτά έως την ανάληψη εξουσίας. Η συζήτηση που ηγέρθη το 2010, μετά από αποτροπή ανέγερσης 5όροφου κτιρίου γραφείων σε οικόπεδο γύρω από το πάρκο, είχε να κάνει με ανάδειξη των αρχαιολογικών ευρημάτων, δημιουργία Μουσείου Πόλεως Αθηνών σε ολόκληρη την περιοχή κλπ. Μειώθηκε ο συντελεστής δόμησης και επαναοριοθετήθηκαν τα σύνορα του άλσους. Ωστόσο, ξεχνώντας τα περί πολιτισμικής αξίας, αποφασίζεται η ανέγερση πολυκαταστήματος μαζικής «ψυχαγωγίας» 55.000 τ.μ. (!) σε οικόπεδο κοντά στα σύνορα. Αδιαφορώντας λοιπόν για κατοίκους, πολεοδομικούς κανονισμούς, ουσιαστική αναγκαιότητα, οι κραταίοι και οι κεφαλαιοκράτες βρήκαν άλλον ένα τρόπο κερδοφορίας. Εργασίες επί εργασιών, τόνοι τσιμέντου, κυκλοφοριακές ρυθμίσεις σε έναν πολυσύχναστο κόμβο θα συνθέσουν το μωσαϊκό για τον πλουτισμό -για άλλη μια φορά- μίας μεγάλης κατασκευαστικής εταιρείας.
Το έργο
Η ανέγερση σχεδιάζεται να γίνει στο παλιό εργοστάσιο Μουζάκη, στην συμβολή των οδών Λένορμαν και Κηφισού. Το συγκεκριμένο κτίριο θεωρούταν βιομηχανικό μνημείο, αλλά χωρίς να έχει χαρακτηριστεί επίσημα ως τέτοιο δεν αποτέλεσε εμπόδιο. Νωρίτερα, το οικόπεδο εντασσόταν στην περιοχή που ήταν χαρακτηρισμένη ως ΒΙΟΠΑ (Βιομηχανικό Πάρκο)1. Εν μέσω μίας νυκτός, το οικόπεδο άλλαξε χαρακτηρισμό χρήσης γης μέσα στο πολεοδομικό σχέδιο, και συνέχισε η κατεδάφιση του εργοστασίου, που είχε σταματήσει χρόνια νωρίτερα μετά από παρέμβαση της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων Αττικής.
Το σχεδιαζόμενο κτίριο είναι ένα μεγαθήριο. Ένα σχέδιο που αντιμετωπίζει τον αρχαιολογικό χώρο ως την πίσω αυλή του πολυκαταστήματος, κρίνοντας μεταξύ άλλων και από τον τίτλο του έργου: “Academy Gardens” (=κήποι της Ακαδημίας), μη διστάζοντας να εμπορευματοποιήσει το όνομα της περιοχής. Από τα βασικά επιχειρήματα ενάντια στην ανέγερση είναι ότι θα αλλοιωθεί ο χαρακτήρας της κατοικίας που έχει η περιοχή, μέσω των κυκλοφοριακών ρυθμίσεων, της προσέλκυσης δραστηριοτήτων μαζικής ψυχαγωγίας και εμπορίου και εκτός του πολυκαταστήματος, και φυσικά από την ανέγερση του μεγαθηρίου. Παράλληλα, δεν ανταποκρίνεται με τίποτα στις πραγματικές ανάγκες των κατοίκων. Θα δημιουργηθούν θέσεις εργασίας, αλλά τι εργασίας; Χαμηλοί μισθοί, ελαστική εργασία, δουλειά τις Κυριακές, είναι λίγα από όσα θα δούμε στα εργασιακά του πολυκαταστήματος, ενώ οι ντόπιοι δεν θα μπορούν καν να πλησιάσουν τα πολυτελή μαγαζιά του.
Η εταιρεία
Ποιος πλουτίζει όμως από το έργο; Θα εκπονηθεί από την εταιρία Artume, που συντάχθηκε για το συγκεκριμένο έργο. Ακόμα, για να απολαμβάνει ιδιαίτερης φορολογικής μεταχείρισης, όντας θυγατρική της Macquaire Global Property Advisors (η οποία στη συνέχεια εξαγοράστηκε από τη BlackRock, έναν από τους μεγαλύτερους επενδυτικούς ομίλους στον κόσμο2) είχε εμπλακεί στο σκάνδαλο φοροδιαφυγής Luxleaks.3 Αποτέλεσμα η Artume να μην πληρώνει φόρο ακίνητης περιουσίας στην Ελλάδα για την έκταση που έχει αγοράσει από το 2008, και να χρωστάει ακόμα φόρους εκατομμυρίων.
Εύλογα λοιπόν γεννιέται το ερώτημα: Ποια η αναγκαιότητα για ένα πολυκατάστημα στην περιοχή; Το σίγουρο είναι πως ευνοεί το χρήμα, ευνοεί την πολυσυζητημένη ανάπτυξη και μάλιστα με τις πλάτες των μέχρι χθες υποτιθέμενων πολέμιών της.
Τσιμέντο στο Ελληνικό
«τη μάχη για να μετατραπεί το Ελληνικό σε Μητροπολιτικό Πάρκο, ανοιχτό σε όλους και όλες τους πολίτες του ευρύτερου πολεοδομικού συγκροτήματος, δεν πρόκειται να την εγκαταλείψουμε».
Α. Τσίπρας, 28/2/2014
(https://www.youtube.com/watch?v=N39Mcu98Rvo)
Το έργο
Παρά τις διαβεβαιώσεις του κυβερνώντος κόμματος μέχρι πριν την ανάληψη εξουσίας, τον Ιούνιο του 2016 υπεγράφη σύμβαση παραχώρησης του Ελληνικού με την Lamda Developments (συμφερόντων Λιάτση). Με ευνοϊκές διατάξεις για την εταιρεία, οι Συριζαίοι εν μία νυκτί, για άλλη μια φορά, σταμάτησαν να αντιμετωπίζουν το συγκεκριμένο έργο ως ξεπούλημα, βλέποντάς το πλέον ως επένδυση.
Το κατατεθειμένο σχέδιο γενικής διάταξης (masterplan) αφορά την πλήρη ανάπλαση του παραλιακού μετώπου. Ωστόσο, οι ρητορικές περί ανάπτυξης χτυπάνε την πόρτα για άλλη μια φορά. Η λεγόμενη ανάπλαση, ανάπτυξη, αναβάθμιση περιλαμβάνει ξενοδοχειακές μονάδες 7 αστέρων για πρώτη φορά στον ελλαδικό χώρο (και αναρωτιόμασταν τι έλειπε), άλλα 4 πολυτελή ξενοδοχεία, ουρανοξύστη για λουξ κατοικίες, εκατοντάδες άλλες κατοικίες, επιχειρηματικό πάρκο, συνεδριακό κέντρο, γήπεδο γκολφ και καζίνο. Πρακτικά, θα δημιουργηθεί μία μικρή πόλη μέσα στην πόλη. Επιπροσθέτως, ο βασικός προβληματισμός έγκειται στην ιδιωτικοποίηση του χώρου, ο οποίος θα υπάρχει για τις επιθυμίες της εταιρείας, και στην περίπτωση που περιφραχθεί, ουσιαστικά θα αποκοπεί πλήρως η επαφή με τη θάλασσα των υπόλοιπων γειτονιών. Εκτός από την προσπελασιμότητα του παράκτιου μετώπου, η θέα πια προς τη θάλασσα από τους γύρω χώρους θα είναι διακοπτόμενη αφού θα υψωθούν (και) ουρανοξύστες!
Τα βασικά αντεπιχειρήματα προέρχονται από κατοίκους και ακαδημαϊκούς, οι οποίοι έχουν καταθέσει πρόταση Μητροπολιτικού Πάρκου χωρίς να ιδιωτικοποιηθεί κανένα κομμάτι της έκτασης. Μετά από παρεμβάσεις διαφόρων θεσμών αυξήθηκαν οι χώροι πρασίνου, αλλά παραμένουν τα σχέδια για τα υπόλοιπα. Όλα αυτά μετά από πολλά πάρε-δώσε συμφωνιών και υποτιθέμενων διαφωνιών.
Σύντομα θα δούμε να πέφτουν τα τσιμέντα χωρίς να έχει «υψωθεί» κανένα τείχος. Ίσως τότε θα είναι αναπόφευκτη η συνειδητοποίηση ότι η μόνη πιθανότητα παύσεως του έργου είναι η πλήρης ρήξη με το υπάρχον σχέδιο και ένα σύγχρονο και δυναμικό…reclaim the street4
Βελζεβούλ και Βηλφεγώρ
Υποσημειώσεις:
- https://akadimia-platonos.com/2016/12/22 το-ιστορικό-της-υπόθεσης-μουζάκη/
- Παρόλο που το άρθρο είναι παλιό, και όσα αναφέρει για την ανέγερση δεν ισχύουν πια, παρατίθεται η πηγή για τις εταιρίες: http://www.insider.gr/epiheiriseis/real-estate/64076/blackrock-stamata-ependysi-300-ekat-stin-athina-alla-psifizei-ellada
- http://www.tanea.gr/news/economy/article/5178140/luxleaks-to-sxedio-gia-to-emporiko-kentro-sthn-akadhmia-platwnos/
- κίνημα στο Λονδίνο του ’90 ενάντια στην κατασκευή δρόμων με σύνθημα: «Οι δρόμοι μας είναι τόσο γεμάτοι από καπιταλισμό όσο και από αμάξια, και μάλιστα η μόλυνση που προέρχεται από τον καπιταλισμό είναι πολύ πιο ύπουλη»
Πηγές:
-Sarajevo, περιοδική ανασκόπηση της καπιταλιστικής κρίσης σαν αυτό που είναι: μηχανή καταστροφής.
-Black Out στο κοινωνικό εργοστάσιο, αντιεξουσιαστική επιθεώρηση.
-Ευτοπία, περιοδική έκδοση για τον ελευθεριακό κοινοτισμό.
-Κοινός Τόπος, ελευθεριακό δίκτυο αντίστασης στη βιοτεχνολογία και την τεχνοεπιστήμη της κυριαρχίας.
