«Σε μια πολιορκία, ένας νεαρός που κουβαλούσε δυο κουβάδες νερό φώναζε: “6 νομίσματα για έναν κουβά νερό!”. Μια βόμβα έπεσε και κατέστρεψε τον ένα κουβά. “12 νομίσματα για ένα κουβά νερό!”, συνέχισε ατάραχα ο νεαρός».
Nicolas Chamfort, Γάλλος συγγραφέας
Το ζήτημα της ιδιωτικοποίησης του νερού ή της παραμονής του σε κρατικό έλεγχο δεν είναι καινούριο θέμα. Έχει περάσει καιρός πλέον που πολυεθνικά συμφέροντα οργανώνονται και κατευθύνουν τις δυνάμεις τους για την απόκτηση και τον έλεγχό του, αλλά ρίχνοντας κανείς μια καλύτερη ματιά εύκολα συνειδητοποιεί ότι θα μας απασχολήσει μελλοντικά πολύ περισσότερο απ’ ότι μας έχει απασχολήσει μέχρι τώρα. Εξετάζοντας κάποια παραδείγματα χωρών όπου προχώρησε αυτή η νεοφιλελεύθερη στρατηγική, και αναλογιζόμενοι τα ονόματα των πολυεθνικών που ασχολούνται και ρίχνουν δισεκατομμύρια σε αυτό (ανάμεσά τους συναντά κανείς ονόματα όπως της General Electric στις ΗΠΑ, και της Siemens στην Ευρώπη, ενώ τους τελευταίους μήνες εντείνουν συνεχώς την παρουσία τους τράπεζες και άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα όπως η Goldman Sachs) , η παραδοχή πως «ο επόμενος παγκόσμιος πόλεμος θα γίνει για το νερό» σταματάει να είναι κλισέ, παίρνει σάρκα και οστά και ξεφτιλίζει τη σκέψη οποιουδήποτε θεωρεί ότι κάποια πράματα είναι δεδομένα και σίγουρα.
Τις προηγούμενες δεκαετίες η διαδικασία ξεπουλήματος προωθούταν κυρίως σε χώρες του τρίτου κόσμου υπό τις ασφυκτικές πιέσεις οργανισμών όπως το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα. Σε αρκετές περιπτώσεις ξένοι πιστωτές χρησιμοποίησαν τους συγκεκριμένους οργανισμούς για να παραβιάσουν το σύνταγμα και τους νόμους χωρών, και να προωθήσουν ιδιωτικοποιήσεις και τρομακτικές αυξήσεις στα τιμολόγια.
Σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια ελέγχου των υδάτινων πόρων παίζουν εταιρείες-ιδρύματα που έχουν αναλάβει την παγκόσμια χαρτογράφηση του νερού (όπως η Aqueduct Alliance), και προσφέρουν στους πολυεθνικούς πελάτες τους πληροφορίες για τις περιοχές του πλανήτη που θα έχουν προβλήματα ύδρευσης και άρδευσης στο μέλλον, καθώς και αυτές που το νερό θα αποτελεί σημαντικό (και επικερδές) φυσικό πόρο. Οι πληροφορίες αυτές ουσιαστικά θα ζωγραφίσουν τον χάρτη πάνω στον οποίο θα ξεδιπλωθούν οι καινούριες στρατηγικές, σχέδια που κατά κύριο λόγο σημαίνουν πολεμικές συγκρούσεις, πραξικοπήματα, οικονομικό έλεγχο και όλα αυτά τα καλούδια που μας έχει συνηθίσει το υπερ-καπιταλιστικό συμφέρον.
Νικαράγουα
Η αύξηση της τιμής του νερού κατά 30% -επιβαλλόμενη από το ΔΝΤ- οδήγησε χιλιάδες οικογένειες των κατώτερων στρωμάτων να σταματήσουν την εκπαίδευση των παιδιών τους για να έχουν κάποια υποτυπώδη πρόσβαση στο νερό. Παρά το γεγονός ότι η χώρα καλύπτεται από νερό, μία στις τρεις οικογένειες δεν έχει πρόσβαση σε πόσιμο νερό.
Ινδία
Εδώ η πράξη της ιδιωτικοποίησης περνά μέσα από τα ΣΔΙΤ (συμπράξεις ιδιωτικού και δημοσίου τομέα), όπου το δημόσιο αρχίζει να λειτουργεί με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, και το ιδιωτικό κομμάτι της σύμπραξης αναλαμβάνει να επωμίζεται το κέρδος, εκμεταλλευόμενο το σύστημα ύδρευσης που γενεές ολόκληρες έχουν χρυσοπληρώσει. Ουσιαστικά, το δημόσιο αναλαμβάνει τη συντήρηση και τις ζημιές, και οι ιδιωτικές εταιρίες τη διαχείριση και τα κέρδη. Κλασική περίπτωση ιδιωτικοποίησης που εφαρμόζεται ήδη σε πολλά πεδία και γίνεται μέσω του διαχωρισμού σε «καλό» και «κακό» κομμάτι. Μαντέψτε ποιος πληρώνει το κακό και ποιος παίρνει το καλό.
Σε ορισμένα χωριά της Ινδίας συμβαίνει μάλιστα το εξής: άνθρωποι κάνουν ουρές σε μηχανήματα που δέχονται χρήματα για να δώσουν …μικρές ποσότητες πόσιμου νερού. Οργανώσεις και ερευνητές έχουν επισημάνει ότι αποτελεί εικόνα από το μέλλον, στο οποίο η ύδρευση θα είναι εξολοκλήρου στα χέρια μιας πολυεθνικής ολιγαρχίας και θα έχει πάψει να αποτελεί δημόσιο αγαθό.
Γαλλία
Ένα από τα δυνατά παραδείγματα παράδοσης του δικτύου ύδρευσης και αποχέτευσης σε ιδιωτικά χέρια, εμφάνισης των καταστρεπτικών για την τοπική κοινωνία αποτελεσμάτων του, και επαναδημοτικοποίησής του λόγω κοινωνικών διεργασιών και διεκδικήσεων, είναι η περίπτωση του Παρισιού, μιας δυτικής, ανεπτυγμένης πόλης-σύμβολο του αστικού οικοδομήματος.
Οι κάτοικοι του Παρισιού είχαν να αντιμετωπίσουν τα σχέδια των εταιρειών Veolia και Suez, παίκτες δυνατοί στο πεδίο του νερού, που είχαν μάλιστα την έδρα τους στην πόλη. Το 25ετές συμβόλαιο που είχε συνάψει ο Δήμος του Παρισιού με τις δυο εταιρείες, έληγε το 2010. Ωστόσο, από το 1985, οπότε και ιδιωτικοποιήθηκαν οι οργανισμοί, η τιμή του νερού αυξήθηκε κατά 260%, καθώς οι εταιρείες επωφελούνταν από ρήτρες των συμβολαίων που τους επέτρεπαν να ανεβάζουν την τιμή κάθε 3 μήνες και να παραχωρούν κατασκευαστικά έργα και άλλα συμβόλαια στις θυγατρικές εταιρείες τους. Παράλληλα, η ποιότητα του νερού έπεφτε κατακόρυφα και κανένα από τα έργα υποδομής και ανάπτυξης που είχαν συμφωνηθεί δεν είχε ολοκληρωθεί.
Η επαναδημοτικοποίησή του, ως αποτέλεσμα διεκδίκησης ακόμα και από πλήρως αστικά κόμματα και μορφώματα, έφερε:
- μείωση των συνολικών εξόδων κατά 35εκ. ευρώ και παράλληλη μείωση της τιμολόγησης του νερού,
- καλύτερο συντονισμό με εμφανή αποτελέσματα στον έλεγχο του κύκλου του νερού και της ποιότητάς του,
- τη δημιουργία δημόσιου ερευνητικού κέντρου για το νερό, το Aqua Futura, σπάζοντας έτσι το μονοπώλιο των ιδιωτικών ερευνητικών ομάδων που κυριαρχούν στην έρευνα για το νερό. Ο νέος φορέας συνεργάζεται με τους γεωργούς προκειμένου να αλλάξουν τον τρόπο καλλιέργειας (βιολογική καλλιέργεια),
- για πρώτη φορά εκτίμηση της κατάστασης των υποδομών, και έχουν προγραμματιστεί επενδύσεις αντικατάστασης τμημάτων του δικτύου και
- τέλος, δημιουργήθηκε το Παρισινό Παρατηρητήριο για το Νερό, το οποίο επιτρέπει την απευθείας επικοινωνία με τον πολίτη σε σειρά ζητημάτων, ενώ υποστηρίζει την κατάρτιση και εφαρμογή της πολιτικής του Δήμου για τα ζητήματα του νερού.
Αγγλία
Ο Θατσερισμός φυσικά δεν γινόταν, ήδη από την εποχή του, να αφήσει την παροχή του νερού ανέγγιχτη. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η Θάτσερ πρωτοπόρησε -σε νεοφιλελέυθερους όρους- και σε αυτό. Έτσι, στα τέλη της δεκαετίας του ’80 προχώρησε στην πιο μαζική ιδιωτικοποίηση των οργανισμών ύδρευσης και αποχέτευσης, με τρανταχτά μέχρι σήμερα αποτελέσματα στην αγγλική κοινωνία κυρίως μέσω υπερτιμολογήσεων, άμεσων διακοπών παροχής σε περίπτωση καθυστέρησης πληρωμής, σοβαρά προβλήματα στις περιβαλλοντικές επιδόσεις των εταιρειών ύδρευσης, όπως έλλειψη βασικών μέτρων προστασίας και διατήρησης του πόρου, ρύπανση και κακή ποιότητα του πόσιμου νερού.
Ήδη από τη δεκαετία του ’90 οι ιδιωτικές εταιρείες ύδρευσης της Αγγλίας κατατάσσονταν ψηλά στη λίστα των πιο ρυπογόνων μονάδων, και είχαν διωχθεί νομικά 260 φορές, προτιμώντας φυσικά να πληρώνουν τα πρόστιμα παρά να απεμπολήσουν τα δικαιώματά τους και τον έλεγχό τους επί του νερού.
Βολιβία
Το καλύτερο ίσως παράδειγμα πολέμου για το νερό βρίσκεται στη Βολιβία. Από τη μία η εταιρεία κολοσσός Bechtel (μέσω της θυγατρικής της Aquas del Tunari) σε πλήρη συνεργασία με τον κυβερνητικό μηχανισμό, και από την άλλη οι κάτοικοι της πόλης Κοτσαμπάμπα, που έδωσαν έναν πρότυπο αγώνα επανακοινωνικοποίησης του νερού. Και το κατάφεραν.
Η ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ύδρευσης εντασσόταν σε ένα σύνολο ξεπουλήματος που προωθούσε η Παγκόσμια Τράπεζα στη χώρα. Κατάφερε να αγοράσει ένα δίκτυο αξίας εκατομμυρίων πληρώνοντας μόλις 20χιλ δολάρια! Σε μια χώρα που ο μισθός ανέρχεται στα 100 ευρώ, έγιναν άμεσες αυξήσεις της τιμής του νερού της τάξης του 200%, ενώ παράλληλα η εταιρεία είχε ετήσια κέρδη 58εκ. δολάρια. Έτσι, τον Ιανουάριο του 2000 οργανώθηκε μια τετραήμερη απεργία και συνεχείς διαδηλώσεις για τις αυξήσεις των τιμολογίων του νερού που παρέλυσε την πόλη. Τον Φεβρουάριο η κεντρική κυβέρνηση κήρυξε παράνομες τις συνεχόμενες διαδηλώσεις και τις απαγόρευσε, ενώ επέβαλε στρατιωτικό νόμο στην πόλη. Στη διάρκεια των διαδηλώσεων και των απεργιών, ένας άνθρωπος έχασε τη ζωή του, 175 τραυματίστηκαν, ενώ δυο νεαροί τυφλώθηκαν. Τελικά, οι αξιωματούχοι του κράτους υποσχέθηκαν μια πλήρη αναθεώρηση του συμβολαίου, κάτι που δεν ικανοποίησε τους διαδηλωτές οι οποίοι ζητούσαν την ακύρωσή του. Τον Απρίλιο, κι ενώ οι διαδηλώσεις συνεχίζονταν, η κυβέρνηση συμφώνησε να ακυρώσει το συμβόλαιο διάρκειας 40 ετών που είχε υπογραφεί το 1999.
Η Bechtel προσέφυγε το 2001 κατά της κυβέρνησης απαιτώντας 25εκ. δολάρια αποζημίωση, αλλά μετά από έντονες αντιδράσεις σε διεθνές επίπεδο, η εταιρεία απέσυρε την προσφυγή.
Αν και το μέλλον γι’ άλλη μια φορά φαίνεται ζοφερό, η διεθνής εμπειρία, εκτός από τα παραδείγματα καταστρεπτικών αποτελεσμάτων που έχει η πολιτική της ιδιωτικοποίησης του νερού, έχει να επιδείξει και τρομερά παραδείγματα αγώνα όπου οι κοινωνίες κατάφεραν να διατηρήσουν τον έλεγχο του ή και να αντιστρέψουν την πώλησή του, βάζοντας ταφόπλακα στα σχέδια των καπιταλιστικών θηρίων και του πολιτικού προσωπικού που τα υπηρετούσε.
Γιουσουρούμ
