Amedeo Bertolo,
εκδόσεις: ΕΥΤΟΠΙΑ, Αθήνα, Δεκέμβρης 2011
Παρουσιάζουμε στο φύλλο αυτό την πολύ αξιόλογη πρώτη εκδοτική προσπάθεια των συντρόφων που απαρτίζουν το 6μηνιαίο αναρχικό/ελευθεριακό περιοδικό «Ευτοπία», που εκδίδεται ανελλιπώς εδώ και πάνω από 10 χρόνια, προωθώντας τον Λόγο και την Πράξη του αναρχισμού μέσα από το πρόταγμα του ελευθεριακού κοινοτισμού.
Ας δούμε πρώτα πώς παρουσιάζουν οι ίδιοι οι σύντροφοι τη νέα αυτή εκδοτική προσπάθεια, μέσα από ένα απόσπασμα από το σημείωμα «Για τις εκδόσεις της Ευτοπίας», που περιέχεται στο βιβλίο:
«Ήδη από το 1999 το περιοδικό “Ευτοπία” έθετε ως στόχο του τη διάδοση των αρχών του ελευθεριακού κοινοτισμού, αναγνωρίζοντας σ’ αυτόν τον όρο μια συγκεκριμένη πολιτική θεώρηση: στηριγμένοι στην ιστορική παράδοση της αυτονομίας και του αντιιεραρχικού και αναρχικού κομμουνισμού, νοηματοδοτούμε τον ελευθεριακό κοινοτισμό ως το πρόταγμα της συνομοσπονδιακής οργάνωσης αυτόνομων και αυτοοργανωμένων κοινοτήτων (κομμούνων) στο πλαίσιο της αλληλοβοήθειας, της πλήρους ισότητας (πολιτικής και οικονομικής) αλλά και της εναρμόνισης της ανθρώπινης κοινότητας με το φυσικό περιβάλλον (…) το πρόταγμα του ελευθεριακού κοινοτισμού δεν είναι ονειροπόληση ούτε όμως και επιταγή της Ιστορίας ή της Φύσης. Είναι μια συνειδητή επιλογή εντασσόμενη σε συγκεκριμένες ιστορικές παραδόσεις, τις οποίες φιλοδοξεί να υπερβεί μετασχηματιζόμενο σε πράξη (…) γι’ αυτό ας θεωρηθούν οι εκδόσεις “Ευτοπία” μια μικρή συμβολή στην κυκλοφορία των ιδεών και των αγώνων όλων εκείνων που δεν παύουν να αναζητούν την Ελευθερία και την Ισότητα στο πλαίσιο των αυτοοργανωμένων κοινοτήτων».
Το εν λόγω βιβλίο είναι μια συλλογή τριών άρθρων του ιταλού καθηγητή Αμεντέο Μπέρτολο. Ο Μπέρτολο (Μιλάνο, 1941) διδάσκει στο πανεπιστήμιο του Μιλάνου (λέκτορας σε ζητήματα αγροτικής οικονομίας) αλλά δεν είναι απλώς ένας θεωρητικός ακαδημαϊκός. Συμμετέχει ενεργά στο αναρχικό κίνημα της Ιταλίας για πάνω από 50 χρόνια, και υπ’ αυτή την έννοια είναι εξαιρετικά χρήσιμο και ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι θέσεις και οι απόψεις του δεν διαμορφώνονται μόνο μέσα σ’ ένα πλαίσιο ακαδημαϊκής συζήτησης: εύκολα αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση οι αντικειμενικές συνθήκες της ριζοσπαστικής κι ελευθεριακής δράσης και πράξης αποτυπώνονται στη σκέψη και τα συμπεράσματα του συγγραφέα. Άλλωστε, εκείνο που σε μεγάλο βαθμό φαίνεται να ενδιαφέρει τον Μπέρτολο είναι ακριβώς ο τρόπος με τον οποίο τα συμπεράσματα αυτά, στον βαθμό που γίνονται δεκτά, μπορούν να γονιμοποιήσουν όχι μόνο την ελευθεριακή σκέψη αλλά και την πράξη.
Στο πρώτο από τα τρία κείμενά του που δημοσιεύονται σ’ αυτό το βιβλίο («Οι φανατικοί της Ελευθερίας») ο ιταλός συγγραφέας επιχειρεί να διερευνήσει το περιεχόμενο της αναρχικής έννοιας της ελευθερίας, την οποία εξετάζει σε συνάρτηση με τις θεμελιώδεις αναρχικές αξίες (την ισότητα και την αλληλεγγύη) και μέσα από τις θεμελιώδεις διαφορές και ομοιότητές της με την ίδια έννοια όπως νοείται από τον φιλελευθερισμό και τον σοσιαλισμό.
Στο δεύτερο κείμενο («Η δημοκρατία και πέρα απ’ αυτή») ο Μπέρτολο ασχολείται με την έννοια και το περιεχόμενο της δημοκρατίας. Κατ’ αυτόν, οι μορφές οργάνωσης που οι αναρχικοί προτείνουν για την κανονιστική κοινωνική λειτουργία (για τις πολιτικές δηλαδή λειτουργίες της κοινωνίας), είναι αυτό που κατά κόρον ορίζεται ως άμεση δημοκρατία, θεωρούμενη βέβαια ως βάση μιας ομοσπονδιακής οργάνωσης της πολιτικής λειτουργίας. Στο πλαίσιο αυτό, ο Μπέρτολο υποστηρίζει ότι ο αναρχισμός ενσωματώνει τη δημοκρατία σε μια συνολική θέαση του κοινωνικού γίγνεσθαι βασισμένη στις αξίες της ελευθερίας, της ισότητας και της αλληλεγγύης.
Τέλος, στο τρίτο κείμενο του βιβλίου («Εξουσία, Δύναμη και Κυριαρχία») διερευνά τον τρόπο με τον οποίο η αναρχική σκέψη θεωρεί και αντιλαμβάνεται την εξουσία. Έτσι, ως «Δύναμη» ορίζει την κανονιστική κοινωνική λειτουργία, που την αντιλαμβάνεται ως λειτουργία δημιουργίας κανόνων που είναι εγγενής και αναγκαία σε οποιαδήποτε ανθρώπινη κοινωνία, και μάλιστα ως ιδρυτική της πράξη με τη μορφή αυτοθέσμισης. «Κυριαρχία» από την άλλη είναι μια ασύμμετρη σχέση που δηλώνει το προνόμιο στη Δύναμη, προνόμιο που ασκείται σε βάρος άλλων και αρθρώνεται με όρους ιεραρχίας, προσταγής και υπακοής, την οποία επιβάλλουν με τη βία κάποιοι που σφετερίστηκαν την κανονιστική κοινωνική λειτουργία. Εν τέλει (και πάντα συνοπτικά), αναφέρεται στον όρο «Εξουσία» δίνοντάς του το περιεχόμενο ενός τεράστιου πεδίου ασύμμετρων σχέσεων έξω απ’ αυτό της ασυμμετρίας ως προς την κανονιστική κοινωνική λειτουργία (δηλαδή τη Δύναμη): ασύμμετρες σχέσεις που εδράζονται σε ατομικές διαφορές προσωπικότητας (επιρροή) και άλλες που ανακύπτουν κατά την άσκηση κοινωνικών ρόλων σε συνάρτηση με την ιδιαίτερη «ικανότητα» και νομιμοποίηση που επενδύεται στους κατόχους των ρόλων αυτών.
Πρόκειται τελικά για ένα βιβλίο πολιτικής φιλοσοφίας με βλέψη στη μετουσίωση των πραγματευόμενων εννοιών σε ελευθεριακή/απελευθερωτική πράξη.
Παραθέτουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα:
«Στο ερώτημα αν είναι δυνατό ο αναρχισμός να πάει πέρα από τη δημοκρατία, θα απαντούσα ότι μπορεί, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά. Σε μια αναλογία μ’ αυτό που έγραψα κάποτε για την ελευθερία, η αναρχική αντίληψη της ελευθερίας είναι ΚΑΙ “μεγαλύτερη” ΚΑΙ “διαφορετική” από τη φιλελεύθερη αντίληψη. Με απλούστερους όρους, αυτή η διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι για τους φιλελεύθερους η ελευθερία του ατόμου περιορίζεται από την ελευθερία των άλλων, ενώ για τους αναρχικούς ενισχύεται απ’ αυτήν (…) έτσι, η πολιτική ιδέα των αναρχικών είναι, και πρέπει κατ’ ανάγκη να είναι, ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, πέρα και πάνω από οτιδήποτε άλλο, εάν είναι να μην παραμείνει σ’ αυτήν την πλευρά της διαχωριστικής γραμμής. Αυτό είναι στην πραγματικότητα ό,τι υποστηρίζουν οι αναρχικοί: ότι η πολιτική τους αντίληψη είναι ταυτόχρονα ευρύτερη και διαφορετική».
