Εισαγωγικά…
Η αναμόχλευση του μακεδονικού ζητήματος τον τελευταίο χρόνο αποτέλεσε την αφορμή ώστε ο εθνικός κορμός της Ελλάδας να συσπειρωθεί ιδεολογικά και να βγει ξανά στον δρόμο μαζικά. Το έδαφος αυτό ήταν το πλέον εύφορο για τους φασίστες, ως το πιο «μαχητικό» κομμάτι αυτού του εσμού, για να οργανώσουν και να φέρουν εις πέρας επιθέσεις σε αυτοοργανωμένους χώρους και καταλήψεις, κινηματικά εγχειρήματα, να επιχειρήσουν να μοιράσουν ξανά οργανωμένα το δηλητήριό τους στις γειτονιές, να οργανώσουν επιθέσεις σε μετανάστες, να συγκρουστούν με την αστυνομία· με λίγα λόγια να ξαναβγούν από τις τρύπες τους, όχι μόνο ως μεμονωμένα άτομα, αλλά σε επίπεδο πολιτικό.
Η διάχυση του εθνικισμού στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα ήταν αυτή που έδωσε την απαραίτητη συνοχή σε όλο αυτό το -κατά τ’ άλλα ετερόκλητο- πλήθος, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο υπερασπίστηκε την ελληνικότητα της μακεδονίας. Σε αυτό το σημείο, λοιπόν, διαφάνηκε ένα μεγάλο πολιτικό έλλειμμα από το ανταγωνιστικό κίνημα, που αποτυπώθηκε με συγκεκριμένους όρους στον κοινωνικό ανταγωνισμό: Η πολεμική που αναπτύχθηκε από το κίνημα δεν ξεπέρασε τα όρια του αντιφασισμού και της εναντίωσης στον ακροδεξιό συρφετό, αφήνοντας στο απυρόβλητο μεγάλη μερίδα του κόσμου που αναμαζεύτηκε στα συλλαλητήρια. Το αποτέλεσμα ήταν η μερικότητα, η επιφανειακότητα ή ακόμα και η απουσία οποιασδήποτε συζήτησης και κριτικής γύρω από το την ιδεολογία του έθνους.
Από την πλευρά μας, κρίνουμε πως είναι καιρός να διαχυθεί το πρόταγμα της άρνησης απέναντι στα έθνη, και να κοινωνικοποιηθεί η έχθρα απέναντι σε ό,τι πρεσβεύουν. Να καταδειχθεί πως η εθνική ιδεολογία είναι το ιδανικό όχημα, πάνω στο οποίο εκφράζεται από τη μία πλευρά ο μετριοπαθής «υγιής πατριωτισμός» που διεκδικεί για τον εαυτό της η κυβερνητική ατζέντα, και από την άλλη ο επεκτατικός «νοσηρός εθνικισμός» που αποδίδεται στις -εκ δεξιών- αντιπολιτευόμενες δυνάμεις. Και είναι κομβικό να βρούμε τα εργαλεία για να αποδομήσουμε ακριβώς αυτή την ιδεολογία, αν φιλοδοξούμε να ταχθούμε επιθετικά συνολικά απέναντι στο κράτος και τα διαχρονικά συμφέροντά του, και όχι μόνο σε κάποιους από τους επίδοξους διαχειριστές του.
Στις επόμενες ενότητες θα προσπαθήσουμε να αναπτύξουμε τα βασικά στοιχεία, που συνθέτουν την εθνική ενότητα: Ιδεοληψίες και πεποιθήσεις που αναπαράγονται από τους κρατικούς μηχανισμούς με στόχο την ομογενοποίηση των υπηκόων και την συγκρότησή τους σε εθνικό σώμα (το Έθνος), που ζει/κατοικεί εντός συγκεκριμένων γεωγραφικών ορίων (η Πατρίδα), και οργανώνει τη ζωή του υπό την αιγίδα ενός ενιαίου πολιτικού φορέα (το Κράτος)· όλα εκφράσεις της ίδιας οντότητας.
Ι: Το παρόν – Η εθνική ιδεολογία
«Κάθε κοινότητα που είναι μεγαλύτερη από ένα χωριό όπου οι άνθρωποι έχουν προσωπική επαφή (και ίσως ακόμα και σ’ αυτή την περίπτωση) είναι φαντασιακή».
~Μπένεντικτ Άντερσον, «Φαντασιακές κοινότητες – Στοχασμοί για τις απαρχές και τη διάδοση του εθνικισμού»
Το έθνος είναι το κατεξοχήν παράδειγμα μιας φαντασιακής κοινότητας. Όπου δεν υπάρχει η προσωπική επαφή, άρα και η επακόλουθη εμπειρία, οι σχέσεις μεταξύ των εντός της κοινότητας μελών, μπορούν να γίνουν αντιληπτές από τα ίδια τα μέλη αρχικά με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχουν αποδοθεί στην κοινότητα (π.χ. γλώσσα, καταγωγή, τόπος γέννησης, θρήσκευμα, έθιμα, παραδόσεις κλπ). Είναι κοινή η πεποίθηση ότι μοιράζονται αυτά τα χαρακτηριστικά, τα οποία -στην περίπτωση του έθνους- είναι κυρίως πολιτισμικής φύσεως, και είναι αυτά που «επιτρέπουν», για παράδειγμα, στον οποιονδήποτε έλληνα να περιμένει ότι μπορεί να επικοινωνήσει στα ελληνικά με την οποιαδήποτε ελληνίδα κ.ο.κ.
Από κει και πέρα, το πώς σχετίζονται τα μέλη μίας κοινότητας που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους, απαντάται μόνο στη φαντασία τη δική τους, και κατ’ επέκταση στη φαντασία όλων των μελών της κοινότητας. Δομείται λοιπόν ένα συλλογικό φαντασιακό, το οποίο ορίζει πως τα μέλη της κοινότητας αυτής μοιράζονται πάνω-κάτω κάποιες κοινές αξίες και έναν οριοθετημένο τρόπο σκέψης (εθνική συνείδηση), έχουν κοινά συμφέροντα (εθνικό συμφέρον), έχουν παρόμοια ψυχοσύνθεση και ψυχολογία (εθνικό αίσθημα) κ.α.
Προσεγγίζοντας την κοινότητα του έθνους ως φαντασιακή γεννιέται εύλογα ένα ερώτημα: Τι σκοπό έρχεται να επιτελέσει στον πραγματικό κόσμο μία τέτοια κοινότητα; Και μάλιστα με παγκόσμια εμβέλεια, και καθολική ισχύ (αφού στο κάθε άτομο, ανά πάσα στιγμή μπορεί να αποδοθεί τουλάχιστον μια εθνικότητα);
Η απάντηση στο ερώτημα (θα έπρεπε να) είναι εξίσου εύλογη: Ο κόσμος που ζούμε είναι αυστηρά ιεραρχημένος σε πολλά επίπεδα, από το οικονομικά (πλούσιοι-φτωχοί), πολιτικό (κυβέρνηση-λαός) έμφυλο (άνδρες-γυναίκες), μέχρι και το σεξουαλικό (straight-μη straight) κ.ο.κ., με την ύπαρξη κυρίαρχων προτύπων/ταυτοτήτων για το κάθε ένα από αυτά. Η εθνική ιδεολογία, πέρα από το ότι η ίδια είναι ιδεολόγημα της κυριαρχίας, παίρνει ξεκάθαρη θέση σε όλα τα παραπάνω υπέρ των κυριάρχων. Προωθείται, αναπαράγεται, διδάσκεται, προβάλλεται, πειθαρχείται με σκοπό να αντικαταστήσει ή και να επισκιάσει άλλες κοινότητες, οι οποίες υπάρχουν1. Η λειτουργία αυτή προφανώς δεν είναι ουδέτερη, αλλά εξυπηρετεί συγκεκριμένο σκοπό, αυτόν της εξίσωσης ολόκληρων τμημάτων του πληθυσμού υπό την ενότητά της (εθνική ενότητα), και αντίστοιχα της ισοπέδωσης όλων των υπόλοιπων ταυτοτήτων, ιδεολογιών και θέσεων. Έτσι οι ταξικοί διαχωρισμοί και ο κοινωνικός ανταγωνισμός αποκρύπτονται, χωρίς όμως να παύουν να υφίστανται, και ως εκ τούτου διατηρούνται πάντα προς όφελος των κυρίαρχων και των ισχυρών2. Αντίστοιχα διατηρείται και μια συνθήκη εχθρότητας προς καθετί Άλλο από αυτό που ορίζει η εκάστοτε εθνική αφήγηση3.
ΙΙ: Το παρελθόν – Η κατασκευή του μηχανισμού του έθνους
«Τα έθνη ως φυσικός, ελέω Θεού τρόπος ταξινόμησης των ανθρώπων, ως έμφυτο (κληρονομικό) πολιτικό πεπρωμένο που αναμένει την πραγμάτωσή του για πολύ καιρό, είναι μύθος. Ο εθνικισμός, που μερικές φορές παίρνει προϋπάρχοντες πολιτισμούς και τους μετατρέπει σε έθνη, άλλες φορές τους επινοεί, και συχνά εξαλείφει τους προϋπάρχοντες πολιτισμούς: αυτό είναι μία πραγματικότητα».
~Έρνεστ Γκέλνερ, «Έθνη και εθνικισμός»
Το έθνος εμφανίζεται στην ιστορία του ανθρώπινου είδους αμέσως μετά τη Γαλλική Επανάσταση, το 1789, αποτελώντας έτσι μία εφεύρεση που αριθμεί κάτι παραπάνω από δύο αιώνες ζωής. Ξεκινώντας τη μελέτη μας και έχοντας υπόψη το παραπάνω, δεν θα ήταν αυθαίρετο να πούμε πως τα έθνη φαίνεται περισσότερο να είναι κατασκευάσματα με εφαρμογή στην κοινωνία, παρά διαχρονικές κοινωνικές οντότητες, όπως τα περισσότερα -αν όχι όλα- ισχυρίζονται.
Οι αναφορές στο «ένδοξο εθνικό παρελθόν, το κοινό αίμα των προγόνων μας, τον αρχαίο πολιτισμό μας», δεν έχουν στέρεη ιστορική βάση· περισσότερο ανήκουν στη σφαίρα της μυθολογίας. Μιας μυθολογίας που παρόλα αυτά έχει συγκεκριμένη ιστορική αφετηρία: Εμφανίζεται μέσα σε ένα «παγκόσμιο» περιβάλλον που η θρησκεία αρχίζει να χάνει έδαφος ως ο βασικός οδηγός ερμηνείας και αντίληψης του κόσμου. Είναι η εποχή που το φεουδαρχικό σύστημα παραγωγής είναι ήδη ξοφλημένο, ενώ ταυτόχρονα αναδύεται ο μαζικός καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, που μάλιστα εξαπλώνεται ραγδαία. Η ίδια εποχή που οι αυτοκρατορίες με τους μονάρχες τους σιγά σιγά αντικαθίστανται από κρατικές ή προκρατικές μορφές διακυβέρνησης, με τη βοήθεια των απανταχού επαναστάσεων.
Ο εθνικισμός αποδείχθηκε το καταλληλότερο εργαλείο, που μπορούσε να εξηγήσει τις ριζικές αλλαγές που συνέβαιναν στον κόσμο με επάρκεια, σφαιρικότητα και αποτελεσματικότητα. Θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτέλεσε το τέλειο όχημα, πάνω στο οποίο η καπιταλιστική εποχή εδραιώθηκε στο ιστορικό προσκήνιο. Το έθνος-κράτος είναι το νέο μοντέλο οργάνωσης της κοινωνικής ζωής. Η εξουσία πλέον δεν είναι θεόσταλτη, αλλά παραχωρείται με πιο συμμετοχικές διαδικασίες, όπως είναι οι δημοκρατικές εκλογές. Η οικονομική δραστηριότητα πλέον ρυθμίζεται και αλληλοτροφοδοτείται από το κράτος.
Τα έθνη δεν κατασκευάστηκαν όμως μέσα σε μία νύχτα. Στην προεθνική εποχή δεν υπήρχε αυτό που σήμερα αποκαλείται «εθνική καθαρότητα», ότι δηλαδή στην τάδε πόλη ζουν έλληνες, και επομένως θα συνεχίσουν να την κατοικούν οι απόγονοί τους, επίσης έλληνες κλπ. Ο τρόπος που είχαν δομηθεί οι αυτοκρατορίες, και τα ρευστά σύνορά τους, είχαν ως αποτέλεσμα να συμβιώνουν στις κοινότητες άνθρωποι με διαφορετικές καταγωγές, διαφορετικές γλώσσες και διαλέκτους, διαφορετικές θρησκείες. Σε αυτό το πλήθος η κατασκευή του έθνους δεν κοινωνικοποιήθηκε αναίμακτα, αντιθέτως επιβλήθηκε από τα πάνω, με τους κυρίαρχους να επιστρατεύουν ακόμα και βίαια, αιματηρά μέσα απέναντι στα τμήματα εκείνα που δεν ήταν δεκτικά.
Η διαδικασία αυτή πήρε κάποια πολιτισμικά χαρακτηριστικά που ήδη υπήρχαν στην κάθε εδαφική επικράτεια (π.χ. μία γλώσσα ή ένα θρήσκευμα), και τα ανέδειξε ως εθνικά. Στη συνέχεια προσπάθησε να τα εξαπλώσει σε ολόκληρη τη μάζα των υπηκόων. Οι στρατηγικές της μαζικής εθνικής ομογενοποίησης των πληθυσμών περιλάμβαναν
-απαγόρευση χρήσης διαφορετικών γλωσσών, επιτρέποντας μόνο την «προωθούμενη» εθνική γλώσσα. Αντίστοιχα, ολόκληρες περιοχές, πόλεις και χωριά άλλαξαν ονόματα που συγγένευαν με άλλες γλώσσες, με τα νέα ονόματα να πηγάζουν από τις φρέσκες εθνικές επιταγές4
-διωγμούς πληθυσμών (π.χ. «αλλόθρησκων»)
-κοινωνική και θεσμική απομόνωση των Άλλων, αυτών που δεν ταίριαζαν με τις εθνικές επιταγές κ.α.
Από τη στιγμή της κοινωνικής νομιμοποίησής του, το έθνος συγκροτείται ιδεολογικά, και η ιστορία του «ξαναγράφεται» από κρατικούς μηχανισμούς, όπως το σχολείο και ο στρατός. Παρουσιάζεται σαν να υπήρχε από πάντα, δίνοντας την αίσθηση μιας αιωνόβιας οντότητας «που πάντα ενωμένη αγωνίζεται ενάντια στον χρόνο». Ακριβώς σε αυτή την αίσθηση βασίζεται και το έωλο επιχείρημα της κοινής καταγωγής, του κοινού αίματος κλπ. μεταξύ ομοεθνών, κάνοντας τη φαντασιακή κοινότητα του έθνους να μοιάζει διαχρονικά πραγματική.
ΙΙΙ: Το μέλλον – Η (ελληνική) εθνική ανάπτυξη
Ως τώρα, είδαμε πώς λειτουργεί στο παρόν η φαντασιακή κοινότητα του έθνους, και σκιαγραφήσαμε τη διαδικασία μέσα από την οποία γεννήθηκε. Σε αυτή την ενότητα, αφήνουμε πίσω τα γενικά χαρακτηριστικά του εθνικισμού, και εστιάζουμε περισσότερο στα συμφέροντα που έρχεται να καλύψει η αναζωπύρωση της ελληνικής ιδεολογίας σήμερα.
Η πολυαναμενόμενη εθνική ανάπτυξη της χώρας φαίνεται πως θα ορίζει από δω και στο εξής τους όρους της εκμετάλλευσης που δεχόμαστε οι καταπιεσμένοι και οι εκμεταλλευόμενες. Τα προηγούμενα χρόνια καλούμασταν να σκύψουμε το κεφάλι, μέσα σε μία «κατάσταση έκτακτης ανάγκης», οπου το δημόσιο χρέος έπνιγε το ελληνικό κράτος, και μαζί του όλες και όλους εμάς. Πλέον, καλούμαστε να πειθαρχήσουμε στο όνομα ακριβώς της εθνικής ανάπτυξης, που πλασάρεται ως το μέσο για το καλό όλης της (φαντασιακής) κοινότητας, το οποίο δεν πρέπει με τίποτα να ανατραπεί. Τα αποτελέσματα είναι:
-Η πολυπαιγμένη έξοδος από τα μνημόνια, να σημαίνει την επισφράγιση των όρων εργασίας και συνθηκών ζωής που επιβλήθηκαν την «εποχή των μνημονίων». Οι συσχετισμοί δυνάμεων που διαμορφώθηκαν στο κομμάτι της εργασίας, αλλά και σε ένα σωρό άλλες πτυχές της καθημερινότητας, μετατοπίστηκαν εις βάρος των καταπιεσμένων, και τώρα παγιώνονται.
-Να χτίζεται πολεμικό και στρατιωτικό (μιλιταριστικό) κλίμα, πατώντας στο ήδη γόνιμο έδαφος της μακεδονοπληξίας. Θέτοντας στο στόχαστρο κυρίως την «προαιώνια εχθρό» της ελλάδας, την τουρκία, αλλά και άλλες γειτονικές χώρες (αλβανία, βόρεια μακεδονία), το ελληνικό κράτος φιλοδοξεί να δημιουργήσει ένα επικοινωνιακό, αλλά και κοινωνικό περιβάλλον, που θα το υποστηρίξει τόσο στην ένταση της κυριαρχίας του στη βαλκανική χερσόνησο, όσο και στις υποθαλάσσιες βλέψεις του στη Μεσόγειο (βλ. αγωγούς φυσικού αερίου Ελλάδας-Κυπρου-Ισραήλ), και τη διαμάχη για την ΑΟΖ με την τουρκία. Πλούτη για τους πλούσιους, θάνατος για όλες τις υπόλοιπες.
-Να συνεχίζεται και να εξελίσσεται η επιδρομή στο φυσικό περιβάλλον, από τις μελέτες για την εξόρυξη υδρογονανθράκων στην ήπειρο, την εγκατάσταση ΧΥΤΑ στη Λευκίμμη της Κέρκυρας, μέχρι την καταστροφή των εκτάσεων στην Κρήτη για ΒΑΠΕ, αλλά και το χτίσιμο του αεροδρομίου στο Καστέλι· και τα παραδείγματα αυτά είναι μόνο ελάχιστα.
-Να αναδιαμορφώνεται το αστικό περιβάλλον, και επομένως οι ίδιες οι ζωές μας, από την επέλαση του airbnb με το επακόλουθο διώξιμο από τα διαμερίσματα ή ακόμα και τις συνοικίες που ζούμε, φτάνοντας ως τον άκρατο επεκτατισμό της τουριστικής οικονομίας και τη θερετροποίηση ολόκληρων πόλεων.5,6,7
… και ένα απαραίτητο κλείσιμο
Το έθνος δεν μπορεί να υπάρξει εκτός των στενών πλαισίων του κράτους. Διδάσκεται στο σχολείο, πειθαρχείται στον στρατό, προβάλλεται και αναπαράγεται στα ΜΜΕ, προωθείται στις απανταχού προεκλογικές υποσχέσεις. Όσο δεν αποδομείται και δεν εκφράζεται οργανωμένος αντίλογος, θα εξασφαλίζεται η πολυπόθητη (εθνική) συνοχή των υπηκόων (των από κάτω), η οποία είναι αυτή που εξασφαλίζει και την απαραίτητη στήριξη για τη διαιώνιση των κρατικών και καπιταλιστικών συμφερόντων (των από πάνω).
Η εθνική κοινότητα είναι ένα από τα πιο στιβαρά θεμέλια ενός συστήματος καταπίεσης και εκμετάλλευσης, κινητήρια δύναμη του οποίου είναι μονάχα το κέρδος· τίποτα άλλο. Μένει να δημιουργήσουμε τους απαραίτητους τριγμούς και προστριβές, ώστε αυτό το οικοδόμημα να καταρρεύσει, φωτίζοντας την προοπτική ενός κόσμου, όπου εμείς θα καθορίζουμε τις ζωές μας από κοινού και με βάση τις ανάγκες μας. Και κανένα έθνος, κανένα κράτος, καμία κυβέρνηση, κανένα χρέος και κανένα αφεντικό δεν θα μας επιβάλλει το πώς και με ποιους θα επιλέγουμε να ζήσουμε.
Η εθνική ενότητα με αίμα είναι βαμμένη, στον κόσμο των αφεντικών είμαστε όλοι ξένοι
Οι εθνικές ιδέες γεννούν νεκροταφεία
Λεοπάρ Παρεό
Υποσημειώσεις:
1) «Υπάρχουν» από τη στιγμή που μπορούν να βρεθούν αντικειμενικά κριτήρια, με βάση τα οποία μπορούμε να τις ορίσουμε, ανεξάρτητα από το αν οι κοινότητες αυτές αναγνωρίζουν τον εαυτό τους. Για παράδειγμα, οι «φτωχοί», οι άνεργες, οι εργαζόμενοι που αμείβονται με τον βασικό μισθό, ορίζονται με τρόπο αντικειμενικό. Οποιαδήποτε άνεργη και να ρωτήσουμε γιατί εντάσσει τον εαυτό της στο κοινωνικό σύνολο των «ανέργων», θα μας απαντήσει έτσι ώστε να μπορούμε να κρίνουμε αν μπορεί να θεωρηθεί κομμάτι αυτού του συνόλου ή όχι. Αν δεν δουλεύει κάπου που να πληρώνεται για την εργασία της, τότε είναι πράγματι άνεργη, διαφορετικά όχι. Αντίθετα, οποιοδήποτε άτομο και να ρωτήσουμε γιατί εντάσσει τον εαυτό του στην ελληνική εθνική κοινότητα, είναι σίγουρο πως δεν θα λάβουμε επαρκείς απαντήσεις. Και αυτό γιατί ούτε η γέννηση στην ελλάδα, πόσο μάλλον η ελληνική υπηκοότητα, ούτε η χρήση της ελληνικής γλώσσας, ούτε η καταγωγή είναι στοιχεία ικανά, ούτε βέβαια και οτιδήποτε άλλο. Στην Ελλάδα έχουν γεννηθεί άνθρωποι που θεσμικά δεν θεωρούνται «έλληνες», την ελληνική υπηκοότητα την έχουν πάρει και άνθρωποι που δεν αντιμετωπίζονται ως «έλληνες» από τους υπόλοιπους έλληνες (άρα δεν είναι αποδεκτή από την ίδια την κοινότητα), και αν ψάξουμε την καταγωγή σε ένα βάθος χρόνου μπορούμε να δούμε πως φτάνει σε εποχές που δεν υπήρχαν έθνη, και η λέξη ελλάδα είχε εντελώς διαφορετική γεωγραφική υπόσταση και πληθυσμιακή σύνθεση από την άποψη των διαφορετικών πολιτισμών, θρησκευμάτων, γλωσσών κλπ. Με δύο λόγια σήμαινε κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό με το οποίο παρουσιάζεται σήμερα…
2) Φτάνουμε με αυτόν τρόπο στο σημείο να υπερισχύει το «όλοι έλληνες είμαστε», και άρα δεν έχουμε τίποτα να χωρίσουμε μεταξύ μας, παρόλο που αυτοί που ευθύνονται για «τον φτωχό έλληνα ή την άστεγη ελληνίδα» είναι και «πλούσιοι έλληνες».
3) Στο βασικότερο δόγμα της ελληνικής ιδεολογίας («Πατρίς-Θρησκέια-Οικογένεια»), η αναφορά στην οικογένεια είναι έμφαση στην αναπαραγωγική λειτουργία του ανθρώπου, και άρα εξύψωση των σεξουαλικοτήτων εκείνων που μπορούν να «παράγουν» ανθρώπους. Πρόκειται για μία ξεκάθαρη εναντίωση απέναντι σε οποιαδήποτε άλλη σεξουαλικότητα δεν εξυπηρετεί αυτόν τον σκοπό.
4) Ένα ενδιαφέρον κείμενο που αναδεικνύει την πολυπολιτισμικότητα της ευρύτερης περιοχής της Μακεδονίας, με τα παλιά ονόματα χωριών, μπορεί να βρεθεί εδώ: https://apatris.info/ta-onomata-pou-allazoun-ine-ta-apominaria-ton-iachon-tou-polemou/
5) Η προσπάθεια για την απελευθέρωση της α’ κατοικίας και οι πλειστηριασμοί δεν μπορούν να ειδωθούν έξω από το κάδρο της ανάπτυξης της ελληνικής τουριστικής βιομηχανίας. Η άνθιση του airbnb είναι ενδεικτική της αυξημένης ζήτησης, όχι μόνο από την πλευρά των επισκεπτών-τουριστών, αλλά και από την πλευρά των οικοδεσποτών-επιχειρηματιών. Οι πλειστηριασμοί είναι το βασικό μέτρο που σκοπεύει να απελευθερώσει ακίνητα, ή τμήματα αυτών, σε μαζική κλίμακα, διαθέτοντάς τα στην αγορά. Τα «τυράκια» που θα προσελκύσουν τους καλοδεχούμενους επενδυτές είναι μέτρα όπως η golden visa (visa σε όποιον επενδύσει στη χώρα περισσότερο από 250.000€).
6) Όλα τα παραπάνω συμβαίνουν αυτή την εποχή, στο όνομα της εθνικής ανάπτυξης. Όλα αποτελούν τομείς κερδοφορίας που έχει εμπλακεί το ελληνικό κράτος. Αν θέλει κάποιος να καταλάβει τι είναι το έθνος, πρέπει οπωσδήποτε να το εξετάσει στα στενά πλαίσια του κράτους. Το έθνος δεν υπάρχει πριν ή έξω από το κράτος.
7) Η εθνική ανάπτυξη προβάλλεται από τον ΣΥΡΙΖΑ ως ο καρπός της πατριωτικής πολιτικής του, και θα χρησιμοποιηθεί σίγουρα ως ισχυρό εκλογικό χαρτί. Ο πατριωτισμός της κυβέρνησης, ως η «αγνή, ανιδιοτελής αγάπη για την πατρίδα μας», που τίθεται σε αντιπαραβολή με τον «εθνικισμό» της δεξιάς, ως ακραία παρέκκλιση από τον πατριωτισμό, είναι οι δύο όψεις της εθνικής ιδεολογίας, της ιδεολογίας του εθνικισμού. Αυτή την ιδεολογία θα συναντήσουμε στις εκλογικές αναμετρήσεις, να αρθρώνεται αντίστοιχα από τα διάφορα αριστερά και δεξιά στόματα. Παρόλο που οι απόψεις μπορεί να διαφέρουν, δεν ξεχνάμε πως σκοπός των εκλογών είναι η ανάδειξη «εθνικής ηγεσίας». Υπενθυμίζουν έτσι και επανανοηματοδοτούν τη συνοχή γύρω από τη φαντασιακή κοινότητα. Από τη σκοπιά μας και εμείς θυμίζουμε πως η αποχή από τις εκλογές αποτελεί τη μοναδική συνεπή αντεθνική πρόταση.
