Ο Αβραάμ Ελιεζέρ Μπεναρόγια (1887-1979) υπήρξε ο πρωτεργάτης του σοσιαλιστικού κινήματος στα Βαλκάνια. Πιο συγκεκριμένα ήταν ο ιδρυτής της Φεντερασιόν (Σοσιαλιστική Εργατική Οργάνωση) της μεγαλύτερης πολυεθνικής εργατικής ομάδας της Θεσσαλονίκης και μετά τη διάλυσή της, πρωτοστάτησε στη δημιουργία το 1918 του Σ.Ε.Κ.Ε. (Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος) του πρώτου εργατικού κόμματος στην Ελλάδα. Την ίδια χρονιά πρωτοστάτησε και στη δημιουργία της Γ.Σ.Ε.Ε. Το 1924 το Σ.Ε.Κ.Ε. μετονομάστηκε σε Κ.Κ.Ε και ο Μπεναρόγια διαγράφτηκε από το κόμμα ως οπορτουνιστής.
Διώχτηκε για τη δράση του για πρώτη φορά το 1907 και μετά από συνεχείς φυλακίσεις και εξορίες από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, το Βουλγαρικό κράτος, το Ελληνικό, το Τουρκικό και το Γερμανικό, κατέφυγε το 1953 στο Ισραήλ.
Σπαράγματα από το προσωπικό του αρχείο δόθηκαν λίγο πριν το θάνατο του σε έναν νεαρό Γιαννιωτοεβραίο αριστερό που πήγε να τον βρει στο Τελ Αβίβ το 1978. Το αρχείο δόθηκε αφιλοκερδώς για έκδοση το 2011 σε εκδοτικό οίκο των Ιωαννίνων και αποφασίστηκε τελικά για λόγους ηθικής τάξης, να περάσει στην Ελευθεριακή Συνδικαλιστική Ένωση Θεσσαλονίκης για τη δημιουργία λευκώματος το 2012 για τα 100 χρόνια από την “απελευθέρωση” της πόλης από τον ελληνικό στρατό.
Η δυσκολία μελέτης του αρχείου (δυσανάγνωστος γραφικός χαρακτήρας, ατάκτως ερριμμένα κείμενα, πολύγλωσσο, το μεγαλύτερο μέρος του σε θρησκειολογικού χαρακτήρα μελέτες) καθυστέρησαν τελικά την επετειακή έκδοση του αρχείου. Ευελπιστούμε η προσπάθεια των συντρόφων της Ε.Σ.Ε. Θεσσαλονίκης να αποδώσει τελικά καρπούς.
Παρακάτω δημοσιεύουμε χωρίς ερμηνευτικά σχόλια και διατηρώντας την ορθογραφία του αρχικού κειμένου ένα μέρος του αρχείου. Οι υπογραμμισμένες λέξεις είναι δυσανάγνωστες.
Αφηγήσεις του Α. Μπεναρόγια για τον Ε. Βενιζέλο
Χαίρω πολύ, διότι μου δίδεται μια ευκαιρία να σημειώσω και περιγράψω τις ιδιαίτερες εκδηλώσεις του μεγάλου πολιτικού ανδρός της Ελλάδας κ. Ελ. Βενιζέλου πάνω στο κοινωνικό πρόβλημα.
Τον Απρίλιο του 1911 διέμενα στην Αθήνα σαν πολιτικός εξόριστος της Τουρκίας. Μια μέρα πήγα στην οδό Πειραιός 40, στα γραφεία του σοσιαλιστού βουλευτού κ. Πλάτωνος Δρακούλη του ΣΤΕΤ, οργάνωσις των εργατών και σοσιαλιστών. Στην επιστροφή μου από το ΣΤΕΤ, όπου είχα γνωρίση φοιτητές της Κεφαλληνίας και Ζακύνθου, βγήκα στην πλατεία Ομονοίας, όπου από το μπαλκόνι ενός ξενοδοχείου ομιλούσε ο νέος πρωθυπουργός Βενιζέλος, ο νέος πρωθυπουργός της Ελλάδας.
Ακουα τις φωνές πολλών νέων αξιωματικών που έλεγαν: «Συνταξική! Συνταξική!». Ο δε Βενιζέλος έλεγε: «Όχι Συνταξική, αλλά Αναθεωρητική». Φαίνεται, ο Βενιζέλος ανεκοίνωσε την διάλυση της Βουλής και τη διακύρηξη νέων εκλογών για Εθνοσυνέλευση. Επειδή ο Βενιζέλος είχε πάρει την διεύθυνση του κράτους κατόπιν πρόσκλησης του Συμβουλίου του Στέματος, δεν ήθελε να θέσει ζήτημα βασιλείας ή δημοκρατίας και μεγάλη δύναμη του κόσμου ζητούσε «Συντακτική!», εκείνος φώναζε με δύναμη: «Αναθεωρητική!».
Νομίζω ότι απ’ αυτή τη διακοπή της φωνής του λαού προέκυπταν δύο πράγματα: το ένα ήτο να μη προκαλέση ζήτημα βασιλείας ή δημοκρατίας, το δε άλλο, να καθωχειρώση την εξουσία του με παλλαϊκή ψήφο και απόφαση Εθνοσυνελευσης.
Κατόπιν, παρακολουθών την πορεία του Βενιζέλου από την απελευθέρωση της Θεσ/νίκης του 1912, είμαι σε θέση να διαπιστώνω ότι ο Βενιζέλος ανεδείχθει μεγάλος ριζοσπαστικός φιλελεύθερος, απέσπασε δε όχι μόνο την υποστήριξη του λαού στην προσωπικοτητά του. Είναι άξιον να σημειωθεί ακόμα ότι είχε ιδιαίτερο προσανατολισμό τις λαϊκές μάζες και τους εργατικούς κύκλους προπαντός. Ακόμα στις πρώτες εμφανήσεις του σ’ αυτήν την κατέθυνση, εθεώρησε σπουδαίο γεγονός την ίδρυση του Εργ. Κέντρου Αθηνών και την εμφάνηση του Θεωδορωπούλου σαν εκπροσώπου των εργατών. Επίσης, η ανοχή του στην εμφάνηση πολιτικών σαν το Παπαβασιλείου, δημοκρατικών και ριζοσπαστικών, έδειχνε τον Βενιζέλον πραγματικά φιλελεύθερον. Είχε και ιδιαίτερες συμπάθειες στους εργατικούς κύκλους του Πειραιώς.
Το 1915, όταν ο Βενιζέλος σαν κυβερνήτης επαναστατικός, εναντίον των παλαιών κομμάτων που εξεδηλώθησαν μαζί με το Στέμα οπαδοί της Γερμανίας, ο δε Βενιζέλος εκυρήχθει υπέρ των συμμάχων, έφυγε στην Θεσ/νίκη. Η Ελλάς έτσι εμοιράσθη σε δύο, όλοι οι εκπρόσωποι των τότε ακόμα πρωταρχικών σωματείων κατέφυγαν στη Θεσ/νίκη. Τόσο δε προσκολημέναι στην προσωπικότητα του Βενιζέλου και στον φιλελευθερισμό του,ώστε όλοι αυτοί είχαν τον τίτλον του βενιζελικού, μάλιστα τους ονώμαζαν και ελαφρώς ειρωνεικά «εργατο-πατέρες». Και μεταξύ των διανοούμενων φυγαδεύοντο πολλοί στη Θεσ/νίκη και όλοι ήταν οπαδοί του βενιζέλου και του κινήματός του εναντίον των γερμανόφιλον. Και στον στρατόν συνέβει το ίδιο: αξιωματικοί φυγαδεύοντο στη Θεσ/νίκη, καταλαμβάνοντες θέσεις στον στρατόν «Εθνικής Αμύνης». Η Κυβέρνησις Θεσ/νίκης δεν άργησε να καταλάβη όλα τα νησιά του Αιγαίου και ο Βενιζέλος διέταξε την απελευθέρωση μου και του συνεξορίστων Γιονά όπου εμέναμε από το τέλος του 1913 κατόπιν μιας γενικής απεργίας των καπνεργατών όλης της Μακεδονίας με την Καβάλα. Να προσθέσω ότι στα διάφορα νησιά του Αιγαίου υπήρχαν και άλλοι εξόριστοι, καθώς και στη Νάξο, τόπο της εξορίας μου. Και ο Βενιζέλος απηλευθέρωσε όλους τους πολιτικούς εξορίστους, μεταξύ των οποίων όχι …… εξορίσθησαν σαν βενιζελικοί.
Λοιπόν έτσι το 1915 επέστρεψα κι εγώ στη Θεσ/νίκη, αναλαβών μάλιστα την διεύθυνση της εφημερίδας «Αβάντι» της φεντερασιόν. Και πάλι ενέλαβα τη θέση ως Γραμματεύς της φεντερασιόν μάλιστα με την ιδιαίτερη αποστολή στον συνδικαλιστικό τομέα. Φυσικά? εγώ είχα σχέσεις με τα εργατικά εβραϊκά σωματεία και με τους έλληνες εργάτες στα καπνά, στα σιγάρα και στους αρτοποιούς εργάτες, σιδηροδρομικούς μεταξύ των οποίων – μεταξύ των άλλων εβραίων – είχα και συγγενείς. Είμαι υποχρεωμένος να σημειώσω εδώ ότι τα εργατικά σωματεία των ελλήνων είχαν ακόμη την πρωταρχική, συντεχνιακή μορφή του συνδικαλισμού. Οι καπνεργάτες, σιγαροποιοί, σαπωνοποιοί ή και ξεχωριστά οι εβραίοι και οι έλληνες, αλλά πάνω στα προβλήματα τους είχαν πάντα ακόμα και επί Τουρκοκρατίας επαφές μεταξύ των. Στην Θεσ/νίκη μάς είχαν υποδεχθή ισραηλίτες εργάτες καθώς και λίγοι έλληνες, αλλά και μερικοί «εργατο-πατέρες» του Πειραιώς και Αθηνών, τους συνάντησα και ανέπτυξα μαζί τους τις συνδικαλιστικές αρχές. Οι «εργατο-πατέρες» με συνεβούλευαν να επισκεφθώ τον Βενιζέλο και να τον ευχαριστήσω για την απελευθέρωση. Ο δε επιθεωρητής εργασίας της Κυβέρνησης Θεσ/νίκης κ. Αναυπλιώτης τον οποίων μου σύστησαν οι Πειραιώτες και Αθηναίοι εκπρόσωποι εργατών μου έλεγε ότι ο κ. Βενιζέλος θέλει να σε γνωρίση. Εγώ όμως είχα λόγους να μη πάω στον Βενιζέλο.
Αλλά ο Βενιζέλος είχε δικούς του λόγους να ζητήση…
sinafi
